Ov. Bkkiston kkspl blikasi

Yoshlarni internet va ijtimoiy tarmoqlardagi axboro xurujlaridan asrashning dolzarb masalalari. Internet fan-texnika taraqqiyoti natijasi, madaniyat evolyutsiyasining hosilasi hisoblanadi. Hozirgi kunda hayotimizni intemetsiz tasavvur qilish juda mushkul. Ayniqsa, yoshlar hayotida global tarmoqning o’mi tobora oshib bormoqda. Internet dunyoning turli nuqtalarida yashovchi odamlaming o’zaro muloqotini hamda axborot almashinuvini mukammal darajada osonlashtirdi. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, dunyo bo’yicha intemetdan

eng ko’p foydalanuvchilar aynan 21 dan 30 yoshgacha bo’lgan yoshlar hisoblanar ekan.
Yurtimizda ham Internet tizimi rivojlanib, undan foydalanuvchilar safi jadal sur’atlar bilan kengayib bormoqda. So’nggi o’n yilda global tarmoqdan foydalanuvchilar o’n barobarga oshgan. Tarmoq orqali axborot izlash, qabul qilish, uzatishning juda qulay va ommabopligi undan foydalanuvchilar sonining tobora ortib borishini ta’minlamoqda. Mamlakatimizda 2007 yilda intemetdan foydalanuvchilar soni (mobil

151
internet foydalanuvchilari bilan qo’shib hisoblaganda) bir millionni tashkil etgan bo’lsa, 2016 yil yakunida bu ko’rsatkich o’n ikki milliondan oshdi.

Internet yoshlar ongi va hissiyotlariga, tafakkur tarziga, xulq- atvorlariga ta’sir ko’rsatishda katta imkoniyatlarga ega. Intemetning bugungi kundagi rivoji yoshlarga g ’oyaviy ta’sir o’tkazishning miqyosi va ko’lamining keskin darajada o’sishiga olib keldi.
Aynan shu taraqqiyot vositasidan ustamona foydalanib, qalblami zabt etishda diniy omilning roli yuqori. Shuning uchun ham turli diniy- ekstremistik va terrorchi uyushmalar o ’z g’oyalarini targ’ib qilishda intemetni eng samarali vosita sifatida qo’llamoqda.
Bunda diniy-ekstremistik oqimlar o’z maqsadlarini amalga oshirish uchun zamonaviy axborot kommunikatsiyalaridan keng foydalanish, internet orqali turli tillarda targ’ibot olib borish va puxta ishlangan strategiya asosida virtual jamoatlar tuzish asosiy vazifaga aylangan. Masalan, bugungi kunda bir necha yirik terrorchi tashkilotlar o’z saflariga faol tarzda ijtimoiy tarmoqlar orqali asosan 17-35 yosh oralig’ida bo’lgan kishilami yollamoqda. Bunda psixologik ta’sir samaradorligini yanada oshirish maqsadida ijtimoiy tarmoq a’zolarining sahifalari, qo’yilayotgan rasmlar, sharh va izohlar hamda olib borilayotgan suhbat mavzularini puxta o ’rganadi va shu asosda
«nishon»ga olingan shaxsga mavzuga oid materiallar intemetning Facebook, Odnoklassniki, VKontakte, Telegram, Twitter, WhatsApp kabi keng auditoriyaga ega bo’lgan ijtimoiy tarmoqlar orqali (yozma xabar, matn, fotosurat, stiker rasmlar, audio-video rolik) jo ’natiladi va o ’zaro aloqa yo’lga qo’yiladi.
Yoshlar orasida mutaassiblikka yo’g ’irilgan bunday forumlaming tobora ommalashuvi hamda ularda turli ko’rinishdagi buzg’unchi “fatvo”laming berib borilishi muammoning naqadar jiddiy ekanini namoyon etadi. Chunki dunyo aholisining asosiy qismini yoshlar tashkil qiladi. Yoshlar katta kuch hisoblanadi. Ulaming endi shakllanib kelayotgan ongiga nimani singdirilsa, o’sha toshga o ’yilgan naqshdek muhrlanadi. Shuning uchun ham radikal oqimlar aynan yoshlami
152
tuzog’iga ilintirishga harakat qiladi. Ulardagi ishonuvchanlik, kuch- g’ayrat, qiziqqonlik ulaming maqsadini amalga oshirishda qo’l keladi.
Ming afsuski, bunday manfur kuchlar asosan ilm va ma’rifatdan yiroq, sof diniy tushunchalaming asl mazmunini bilmagan kishilami, asosan yoshlami jalb etishga intilib, ijtimoiy tarmoqlar orqali «jihod», “takfir”, “shahidlik”, “hijrat” tushunchalarini noto’g ’ri talqin etgan holda o ’z Vatanlarini tark etishga urinmoqda. Shuningdek, ayrim kimsalar tomonidan maqsadli ravishda islom mohiyatiga zid bo’lgan turli xil asossiz axborotlar, manbasi aniq bo’lmagan diniy tusdagi xabarlar yoki kishilami vahimaga soluvchi foto va videolavhalar keng targ’ib etilmoqda. Bunda ba’zi yoshlaming axborot vositalari orqali tarqatilayotgan milliy va diniy qadriyatlarimizga zid bo’lgan xabarlar, aniq manbasi ko’rsatilmagan, asossiz axborot va ma’lumotlarga ishonib qolishayotgani, mulohaza qilmasdan ko’r-ko’rona qabul qilayotgani undan ham keskin oqibatlami keltirib chiqarmoqda.
Bugun axborot iste’mol qilinadigan tovarga aylangan ekan, har bir inson o’zida uni iste’mol qilish madaniyatini tarbiyalashi lozim. Yoshlar shaxsiy xarakterdagi axborot himoyasi bo’yicha bilim va ko’nikmalarga ega bo’lishi, o ’zi foydalanayotgan salbiy axborotlardan himoyalana olishi zarur. Ana shu maqsadda 2011 yildan boshlab, Toshkent islom universiteti bakalavriat va magistraturaning barcha yo’nalishlarida
«Axborot iste’moli madaniyati» nomli maxsus kursning o ’qitilishi joriy etildi.
Axborot iste’moli madaniyati, eng umumiy ma’noda, axborot oqimidan inson manfaatlari, kamoloti hamda jamiyat taraqqiyotiga xizmat qiluvchi ma’lumotlami qabul qilish, saralash, tushunish va talqin etishga xizmat qiladigan bilimlar, qobiliyat va malaka tizimini anglatadi. Yosh avlodda bu jihatlar shu darajada shakllangan va qaror topgan bo’lishi lozimki, ular vertual makonda umummilliy manfaatga xizmat qiladigan, uning taraqqiyotiga yordam beradigan axborotni tanlay olsin. Axborot iste’moli madaniyatiga ega yoshlar, salbiy va noxolis axborotlar ta’siriga tushib qolmaydi, chunki ularda bunday axborotlarga
nisbatan mustahkam mafkuraviy immunitet shakllanadi.
153
“Kimki axborotga ega bo’lsa, u, dunyoga egalik qiladi”, degan fikr bugungi kunda barcha tomonidan e’tirof etilgan. Shunday ekan, bugungi kunda yoshlarda axborot olami imkoniyatlaridan oqilona foydalanish malakasini shakllantirish hayotiy-amaliy ahamiyatga ega.
Shunday ekan, dunyoning turli mintaqa va hududlarida ro’y berayotgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlar, ziddiyatli to’qnashuvlarga teran qarash hissini oshirish, har qanday ko’rinishdagi tahdidlarga qarshi ma’naviy-ma’rifiy ishlami zamon talablari asosida tashkil etish, ayniqsa bu borada kelajagimiz hisoblangan yosh avlodni, bir so’z bilan aytganda har birimiz uchun muqaddas bo’lgan oilamizni din niqobi ostidagi yot g’oyalar ta’siridan asrash uchun bor kuch va imkoniyatlarimizni safarbar etishimiz lozim.