O’zbek I ton respubl I kas I ol I y va o’rta tal

Matritsali struktura 
chiziqli va loyiha bo’yicha boshqaruv strukturalarining birlashtirilishi
natijasida quriladi. chiziqli boshqaruv tamoyili saqlanib qoladi, loyiha bo’yicha boshqarishga mos
ravishda esa mavzularni, ilmiy izlanishlar bo’yicha dasturlar, loyihalashtirish, texnologik
tayyorgarlik, eksperimental ishlab chiqarish, mahsulotni tayyorlash, sotish va h.k.lar tashkil
qilinadi.
Boshqaruvni tashkil qilishning matritsali strukturasida loyiha yoki dastur rahbarlarining
faoliyati erkinligi taminlanadi, ular oldiga qo’yilgan masalalar maqsadli hal qilinadi.
İ
shni tashkil
qilish bo’yicha rahbarning masuliyati aniqlanadi, ularning bajarilish muddati, yakuniy natijalar
bo’yicha rahbarning masuliyati aniqlanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida boshqaruv apparatini
belgilangan darajada qisqartirishga, boshqaruvning har xil darajalari va har bir bo’g’in chegarasida
alohida darajalarning vazifalari aniq ajratiladi, xalq xo’jaligi, korxona (firma)lar tarmoqlarining
xo’jalik mustaqilligini taminlashga imkon beradigan yangi tashkiliy tuzilmalar tuziladi.
Tashkiliy tuzilmalarni loyihalashtirish
Menejmentning tashkiliy tuzilmalarini barpo qilish ishlab chiqarishni tashkil qilish va uning
turiga to’la mos keluvchi boshqaruv yaratishdan va bozor iqtisodiyoti sharoitida boshqaruvning har
bir bo’g’inining ishlab chiqarish-texnika, xo’jalik ijtimoiy va moliyaviy faoliyatini boshqarish
bo’yicha hamma funktsiyalarning bajarilishi zaruratidan kelib chiqadi. Bu muammolarning echimi
boshqaruvni isloh qilish boshqaruv funktsiyalarini samarali taqsimlash boshqaruv maqsadini aniq
belgilash bo’yicha bir qator tadbirlarni o’tkazish orqali amalga oshiriladi.
Maqsad boshqaruv nazariyasining asosiy kategoriyalardan biri hisoblanadi. Boshqaruv
maqsadlarini shakllantirish boshqaruvning boshlang’ich, unga erishish esa yakuniy bosqich
hisoblanadi. Boshqarish maqsadi boshqaruv obekti va uning alohida parametrlarining istalgan

---

---

xolatidir. Muayyan korxona uchun boshqaruvning maqsadi malum bir mahsulot turini resurslarni

kam sarflagan holda kerakli miqdorda va yuqori sifatda chiqarishdan iborat.
Maqsadli yondashuv boshqaruv organlari ishining jamoa oldiga ko’ygan maqsadlariga
erishishga bo’ysunishni talab qiladi. Boshqaruvning har bir quyi tizimi o’z (tashkiliy, iqtisodiy,
marketing, texnikaviy, ijtimoiy) maqsadiga ega, shuning uchun maqsadlar mos kelishi muammosi
yuzaga keladi. Boshqaruvning turli darajasi umumiy maqsadga javob berishi, bir-birini to’ldirib
turishi zarur. Maqsadlar daraxtini tuzish maqsadlarni tartiblash usullaridan biri hisoblanadi.
Umumiy maqsadga erishish uchun asosiy maqsadga erishish kerak, asosiy maqsadga
erishish uchun esa birinchi darajali maqsadga erishish kerak va h.k.
Davlat masalalarini bajarishning maqsadi aniqlovchi hisoblanadi, u ilmiy, texnikaviy, ishlab
chiqarish, iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa maqsadlar bilan uzviy bog’liqdir.
Maqsadli yondashuv boshqaruvning zamonaviy tuzilmasiga o’tishga imkon beradi. Bu
maqsadlar, maqsad asosi va rivojlanish masalalari tarkibini va loyihalashtirayotgan boshqaruv
obekti faoliyat yurgizishni ishlab chiqsin.
Maqsadlar daraxtini qurishda uning sifat va miqdor tavsifini to’g’ri aniqlash muhimdir. Sifat
tavsifi boshqaruv funktsiyalarining namoyon bo’lishining asosi hisoblanadi, sifat tavsifi esa
tuzilmaviy bo’linmalar (bo’lim, tsex va h.k.) turining asosi bo’lib xizmat qiladi.
Loyihalashtirilayotgan tashkiliy struktura tizimining unsurlari oldida turgan maqsad va vazifalar
rahbarlar va mutaxassislar tarkibini asoslashga imkon beradi, vazifalar ro’yxati esa tuzilmaviy
bo’linmalarning xodimlari o’rtasidagi vazifalar taqsimlanishidir.
Tashkiliy tuzilmani loyihalashtirishning mustaqil usuli bo’lib, tashkiliy-iqtisodiy
modellashtirish hisoblanadi. Uning asosida ijro etuvchilarning vakolatlari va masuliyati
taqsimotining jadval, matematik, maketli-devoriy tasviri yotadi.
Boshqaruv tashkiliy tuzilmasini shakllantirishda boshqaruv bo’g’inlarining va zvenolari
soni, chiziqli va funktsional boshqaruvning markazlashuvi darajasi, boshqaruv bo’limi va
funktsiyalarining tarkibi, bitta rahbarga to’g’ri keladigan bo’ysunuvchilar miqdorini asoslash zarur.
Boshqaruv tizimida pog’onalar qancha ko’p bo’lsa buyruqni yuqoridan pastga va axborotni pastdan
yuqoriga uzatish shuncha qiyin bo’ladi. Buyruq va axborotni uzatish jarayonida buzilish xavfi
sezilarli darajada yuqori bo’ladi. Shuning uchun boshqaruv tashkiliy tuzilmasini loyihalashtirish va
mukammallashtirishda boshqaruv bo’g’inlarining soni optimal bo’lishiga intilish zarurdir.
Har qanday tashkiliy tuzilmaning sifati uni shakllantirishda quyidagilarga qanchalik amal
qilingani bilan aniqlanadi:
- sistemaviy yondashuv, yani boshqaruv obekti va organiga tasir qiluvchi hamma omillarni
iloji boricha hisobga olish;
-
boshqaruv markazlashuvi va birlamchi zvenolar mustaqilligining optimal birligi;
-
oliy rahbarlar to’g’ridan to’g’ri ijro etuvchiga axborotni borishi va vaqtning maksimal
qisqarishi;
-
loyihalashtirilayotgan tuzilmada har bir tarkibiy qismning vazifasi va huquqini to’g’ri
aniqlash;
-
boshqaruv tizimidagi o’zgarishlarga javob qaytarishning imkoniyati;
-
har bir aniq holat bo’yicha qaysi bo’linmada axborot ko’p bo’lsa shu masalani echish
bo’yicha bo’linmaga vakolat berish.
Boshqaruv tuzilmasiga asosiy talab uning tezkorligidadir. Tuzilma moslashuvchan va sodda
bo’lishi kerak. Operativlik bilan faoliyat yurgizishning ishonchliligiga bog’liqdir. Bu degani
boshqaruv apparati axborot uzatishning to’g’riligiga kafolat berish uzatilayotgan malumotlarning
buzilishiga yo’l qo’ymasligi kerak, boshqaruv tizimida aloqaning uzluksizligini taminlash kerak.
Apparat strukturasi boshqaruv iqtisodini taminlashi kerak. Buning manosi shundaki,
boshqaruvdan keladigan samara boshqaruv apparatiga bo’lgan xarajatlarning minimalligi orqali
erishilsin.
Apparat strukturasiga ishlab chiqarish xarakterining o’zi, uning tarmoqli xususiyatlari
(ishlab chiqarilayotgan mahsulot tarkibi, tayyorlash texnologiyasi, ishlab chiqarish masshtabi va
tipi, texnik jixozlanganlik va mehnat jarayoni darajasi va boshqalar), shuningdek boshqaruv

---

---

ishining mexanizatsiyalanganligi va avtomattlashganligi darajasi ishchilar malakasi, ular

mehnatining samaradorligi bo’ysunuvchilar soni va boshqaruvchi tomonidan ularni nazorat qila
olish imkoniyatlari o’rtasidagi bog’liqlik tasir ko’rsatadi.
Xulosa
1.
Menejment tashkiliy tuzilmalari deganda boshqaruv bo’g’inlar, ularni bir-biriga
bo’ysunishi va o’zaro bog’liqligi tushuniladi.
2.
Boshqaruv tashkiliy tuzilmalaridagi soddalik va tushunarlilik uning ish qobiliyatining
kafolatidir.
3. Xalq xo’jaligining umumdavlat boshqaruvi idoralari, qonun chiqaruvchi, ijro, sud
qismlariga bo’linadi. Ular xalq xo’jaligining barcha tarmoqlarini bir-biri bilan bog’lab turadi.
4.
Boshqaruv tashkiliy tuzilmalari chiziqli-funktsional, chiziqli-shtabli turlarga bo’linadi.
5.
Barcha boshqaruv funktsiyalari bajarilishini taminlovchi eng yaxshi boshqaruvni tashkil
etish boshqaruv tuzilmalarini takomillashtirishning asosiy maqsadidir.