O’zbek I ton respubl I kas I ol I y va o’rta tal

MENEJMENTN
İ
NG TAShK
İ
L
İ
Y TUZ
İ
L
İ
Sh
İ


Reja:
1. Menejment tashknlny tuzilishi haqida tushuncha
2. Tashkiliy tuzilmalar turlari
3. Tashkiliy tuzilmalarni loyihalashtirish
Tayanch iboralar:

tashkiliy tuzilma, aralash tuzilma, davlat matritsa, divizional tuzilma,

bosqich, tashqi omil, ichki omil, moslashuvchan tuzilma, mamuriy-hududiy tuzilma

Menejment tashknlny tuzilishi haqida tushuncha 
Menejmentning tarkibiy tuzilishi deganda boshqaruv bo’g’inlari va boeqnchlarining miqdori
va tarkibi tushuniladi. Menejment tashkiliy tuzilishining oddiy va tushunarli bo’lishi uning ish
imkoniyati yuqori bo’lishnni kafolatlaydi, yani boshqaruv tashkiliy tuzilmasida bosqich va
bo’g’inlar qancha kam bo’lsa, boshqaruv shunchalik samarali bo’ladi.
Boshqaruv bo’g’inlari - bu bitta yoki bir qancha vazifalarni bajaruvchi mustaqil tarkibiy
unsurlardir. Tuzilma unsurlari, ularning bo’linmalari va boshqaruv apparatida ishlovchilardir.
Boshqaruv bosqichlari boshqarishning biror varajasidagi malum bo’g’inlar yig’indisidir. Shu
belgisiga ko’ra boshqaruviing tashkiliy tuzilmalari ko’p bosqichdi (ko’p bo’g’inli), uch, ikki
bosqich (bo’g’in)li bo’ladi. Bosqichlar va bo’g’inlar o’rtasidaga aloqa tik va ufqiy bo’lishi mumkin.
Tik bo’g’inlar rahbarlar bilan ularga bo’ysunuvchilar o’rtasidagi munosabatlarni, ufqiy aloqalar
boshqaruvning teng huquqli bo’g’in va unsurlari o’rtasidagi munosabatlarni bildiradi.
İ
qtisodiyotni boshqaruv tashkilotlari yuqori, quyi, teng huquqli tashkilotlarga bo’linadi.
Yuqori tashkilotlar respublika va tarmoq boshqaruv tashkilotlariga ajratiladi.
Umumdavlat boshqaruv tashkilotlari ishlab chiqarishning turli tarmoqlarini birlashtiradilar.
Umumdavlat boshqaruv tashkilotlari Konstitutsiyaga asoslangan holda faoliyat yuritadi. Xalq
xo’jaligini bshqarishning umumdavlat tashkilotlari qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud
tashkilotlariga bo’linadi. Qonun chiqaruvchi oliy tashkilot O’zbekiston respublikasi Oliy Majlisidir.
U xo’jalik faoliyatini tartibga soluvchi qonun, qonunchilik hujjatlarini tasdiqlaydi. Davlat rejalari va
byudjetining bajarilishi haqida hisobotni muhokama qilib tasdiqlaydi, iqtisodiyotni boshqarishning
ijroiya tashkilotlarini shakllantiradi.
Xalq xo’jaligini boshqarishning ijroiya tashkilotlarga umumiy, tarmoq va maxsus vakolatga
ega tashkilotlar kiradi. Umumiy vakolatga ega ijroiya tashkilotlariga O’zbekiston respublikasi
Vazirlar Mahkamasi, Qoraqalpogiston respublikasi Vazirlar kengashi va hokimiyatlar kiradi.
Maxsus vakolatli tashkilotlar tarmoqlararo xususiyatga ega vazifalarni bajaradilar. Ular qatoriga
davlat qo’mitalarini kiritish mumkin.
Umumdavlat boshqaruvi tashkilotlarining asosiy vazifalari: FTTning asosiy yo’nalishlarini
belgilash, tabiiy muhitni muhofaza qilish, pul va kredit tizimiga rahbarlik qilish, soliq va
daromadlarni belgilash, hisob va statistikani tashkil etish, narx, tariflar belgilash, xalq xo’jaligi
tarmoqlariga rahbarlik qilish kiradi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining doimiy ish yurituvchi tashkilotlari
faoliyati tarmoqlararo ilmiy-texkikaviy ishlarga rahbarlik qilish, fan-texnika sohasida tanlov,
ko’ngilli asosda ishlarni tashkil etish kabi vazifalarni bajaradi.
Respublika tovar birjalarining asosiy vazifasi korxonalar bilan hamkorlikda mintaqada
moddiy texnikaviy taminotning barqaror va samarali tizimini tashkil etish, istemolchi va ishlab
chiqaruvchilar o’rtasida barqaror mintaqaviy aloqalarni o’rnatish, mahsulot etkazib berishni nazorat
qilish, korxonalarga ular moddiy-texnikaviy taminlanishida ko’mak berishdan iboratdir. Moddiy-
texnikaviy taminot tashkilotlari xo’jalik hisobi asosida ishlab chiqarish vositalarini sotishning ko’p
tarmoqli savdosini taminlash va moddiy resurslardan oqilona foydalanishga rahbarlik qiladilar.
Moliya vazirligi va uning joylardagi tashkilotlari davlat va korxonalar mafaatlarini himoya
etishga asoslangan butunlay yangi moliyaviy siyosatni amlga oshiradi, xo’jalik yuritish
samaradorligini so’m bilan nazorat etishni taminlaydi, shirkat va yakka tartibdagi mehnat faoliyatini

---

---

moliyalash-kreditlash asosida tartibga solish bo’yicha choralarni belgilaydi, aholi daromadlaridan

soliq olishni, bozor iqtisodiyotiga mos ish usullari va shakllarini joriy etadi, byudjet tashkilotlari
faoliyatini moliyalashtirish tizimini o’zgartiradi, uni iqtisodiy meyor na mezonlar asosida tashkil
etadi, ish sifatini oshirishni iktisodiy ragbatlantirish va ajratilgan mablaglardan maqbul ravishda
foydalanishni iktisodiy ragbatlantirish usullarini keng qo’llashni taminlaydilar.
Respublika Markaziy banki iqtisodiyotdagi barcha kredit va hisob-kitob munosabatlarini
tashkil etuvchi va tartibga soluvchi bosh bankdir.
Tijorat banklari tizimi faoliyati to’liq xo’jalik hisobi va o’z-o’zini moliya bilan taminlash
asosiga o’tkaziladi.
Mehnat va ijtimoiy masalalar bilan shug’ullanuvchi davlat tashkilotlari va ularning
joylardagi bo’linmalari to’liq bandlikni, band bo’lmagan mehnat resurslarini qayta tayyorlash va
kasb o’rgatish, kadrlarga bo’lgan talabni qondirishni taminlaydilar.
Respublika vaziriliklari respublika hududidagi kontsernlar tarmoqlarni boshqarishni amalga
oshiradilar. Tarmoqni boshqarish tizimiga yakka rahbarlik asosida ish yurituvchi vazir boshchilik
qiladi. U qo’l ostidagi vazirlik va unga qarashli korxonalar faoliyatiga shaxsan javobgardir.
Har bir vazirlikda vazir tarmoqni boshqarishning muhim masalalarini kollegial ravishda
ko’rib chiqish va amalga oshirishga imkon beruvchi maslahat tashkilotlari tashkil etiladi. Bosh
maslahat beruvchi tashkilot - kollegiya bo’lib, uning tarkibiga vazir o’rinbosarlari, boshqarma
boshliqlari, korxonalar rahbarlari kiradi.
Xalq xo’jaligi tarmog’i tarkibida ham davlat, ham xususiy korxona, firma, aktsioner
jamiyatlari faoliyat yuritadi. Korxona, firma, aktsionerlar jamiyatlari fan-texnika salohiyatidagi
samarali foydalanish, ishlab chiqarishni kooperatsiyalash va uyg’unlashtirish asosida mahsulot
ishlab chiqarish maqsadida tashkil etiladi. Ular xo’jalik hisobi asosida sanoat, qurilish, transport,
savdo va boshqa sohalarda faoliyat yurituvchi tarkibiy qismlardan tashkil topadi. Tarkibiy qism
bankda alohida balans va hisob raqamiga ega bo’lishi va ijara pudrati bo’yicha, xususiy sohada ish
yuritishi mumkin. Korxona, firma, aktsionerlik jamiyati tarkibiy birlikka karashli asosiy fond va
mablag’larni biriktiradi, ichki xo’jalik munosabatlarini amalga oshirish, tarkibiy birliklar o’rtasidagi
munozaralarni hal etish, shuningdek, ular o’z majburiyatlari bo’yicha javobgarlik tartibini
belgilaydilar. Tarkibiy birlik qonunda belgilangan huquqlari doirasida unga biriktirilgan mulkni
tasarruf etadi, firma, AJlari nomidan boshqa tashkilotlar bilan shartnomalar tuzadilar. Korxona,
firma, aktsionerlar jamiyatlari tarkibiy birlikka o’z nomidan shartnoma tuzish va bu shartnoma
bo’yicha javob berish huquqini beradi.
Korxonani boshqarish korxona to’g’risida qonunga asosan amalga oshiriladi. Bu qonunda
ko’zda tutilgan tamoyillardan biri butun jamoaning hamda uning tashkilotlari muhim qarorlarni
qabul qilish va uni bajarishni nazorat qilishda ishtirok etish yo’li bilan amalga oshiriladigan o’z-
o’zini boshqarish tamoyilidir.