O’zbek I ton respubl I kas I ol I y va o’rta tal
Boshqaruvning ijtimoiy -ruhiy usullari
Yüklə 280,15 Kb.
|
| Boshqaruvning ijtimoiy -ruhiy usullari
Boshqaruvning ijtimoiy-ruhiy usullari - bu ishlab chiqaruvchi va ayrim shaxslarga ularning ijtimoiy ehtiyojlari va ruhiyatlariga tasir etish bilan boshqarish vositasidir. Boshqaruvning ijtimoiy-ruhiy usullarini qo’llash korxonada yuz berayotgan ijtimoiy hodisalarni chuqur o’rganish xodimlar asab tizimiga tasir etuvchi ruxiy omillarni bilishni talab etadi. İ shlab chiqarish sharoitida sotsiologiya kishilar ijtimoiy aloqasi shakllanishining asosi bo’lgan mehnat omilini o’rganadi, ijtimoiy tizimlar, shu jumladan, ishlab chiqarish tizimi rivojlanishi va amal qilishi qonuniyatlari, kishilarning jamiyat turli qatlamidagi xulq-atvori qonuniyatlarini tadqiq qiladi. İ jtimoiy-ruhiy guruh va omma ruhiyatining xususiyatlari, ularning shaxsning ongi va xulqiga tasiri, kishilar faoliyatini rag’batlantiruvchi omillar, kayfiyat, ijtimoiy fikrni shakllantiruvchi omillarni o’rganadi. Shaxs ruhiyati oliy asab faoliyati turlari va inson temperamenti, xarakteri, shaxsning irodasi, qobiliyati, hissiyoti, xotirasi, anglash va his etish qobiliyatini o’rganadi, mehnat ruhiyati mehnat faoliyatlari, shu jumladan, rahbar va mutaxassislar (kasbiy xususiyat va qobiliyatlari, kadrlarni o’qitish usullari, ish va dam olish tartibi, kadrlarni tanlash va baholash usullari, mehnat jarayonining ruhiy jihatlari) faoliyatini o’rganadi. Kishilar fikrlash usulida o’zgarish yuz berishi va ular madaniy hamda bilim darajasi ortib borishi bilan ijtimoiy-ruhiy usullar ahamiyati ham ortib boradi. Bunday sharoitda shaxsning extiyoj va manfaatlari manaviy soha tomon o’zgarib boradi. O’z mehnatidan qoniqishning muhim omili bo’lib ishlab chiqaruvchilarning rahbar bilan o’zaro yaxshi munosabati ishlab chiqarishdagi qulay ijtimoiy-ruhiy vaziyat xizmat qiladi. Boshqaruvning ijtimoiy-ruhiy usullari ishlab chiqarishda mavjud ijtimoiy mexanizmni (o’zaro munosabat tizimi, ijtimoiy ehtiyojlar) qo’llashga asoslanadi. Boshqaruvning ijtimoiy usullari ijtimoiy tartibga solish vositasida amalga oshiriladi. İ jtimoiy tartibga solish usullari turli guruhlar va shaxslar maqsadi va manfaatlarini aniqlash va rostlash yo’li bilan ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish va uyg’unlashtirish maqsadida qo’llaniladi. Ular jumlasiga ijtimoiy tashkilotlar nizomlari, shartnomalar, o’zaro majburiyatlar, ishchilarni tanlash, taqsimlash va ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish tizimi kiradi. İ jtimoiy tartibga solish usullari inson omili faolligini oshirish, boshqaruvni demokratlashtirish maqsadida ham qo’llaniladi. Boshqaruvning ruhiy usullari jamoada maqbul ruhiy vaziyat tashkil etish yo’li bilan kishilar o’rtasidagi munosabatlarni tartibga solishga qaratilgandir. Ruhyy usullarga kichik guruh va jamoalarni tashkil etish, mehnatni gumanitarlashtirish, malakali kadrlar tanlash va ularni o’qitish va h.k.lar kiradi. Kichik guruh va jamoalarni tashkil etish usulini qo’llash kichik guruhdagi ishchilar o’rtasidagi maqbul miqdoriy-sifat nisbatini aniqdash imqonini beradi. Mehnat faoliyatiqi insoniylashtirish deganda ranglar, musiqaning ruhiy tasiridan foydalanish, bir xil, o’zgarmas mehnatni bartaraf etish, ijodiy yondashuvni kengaytirish tushuniladi. Kasbiy tanlashning mohiyati - kishilarnint ruxiy xususiyatlari ular bajaruvchilariga eng mos bo’ladigan qilib tanlashdan iborat. Shaxsning ruhiy xususiyatlari jumlasiga uning qiziqish va mayllari, qobiliyati, jo’shqinlik va tavsifi kiradi. Shu sababli, shaxsga rahbarlik qilganda rahbar o’z oldiga inson ruhiy xususiyatlari vdakdlanishi va rivojlanishini o’rganishi, uning qiiqish va qobiliyati, jo’shqinligi va fel-atvori bilish vazifasini qo’yishi kerak. Shaxsning ruhiy xususiyatlarini inson faoliyatidan ajratib tushunib bulmaydi, chunki kishi qobiliyati va feli uning faoliyati va xulqida namoyon bo’ladi. İ nson hayoti va ommaviy faoliyati uning ruhiy holatini shakllantiradi. İ nsonning qanday hayot kechirishi, nima bilan shug’ulanishini bilmay vujudga kelganligi, u yoki bu narsaga qobiliyat rivojlanganligi, feli shakllanganligini anglab bo’lmaydi. İ nson avvalo o’zini ijodiy shahs sifatida baholaydi. İ shchi darhol mehnatga bunday nuqtai nazardan qaramaydi: Moddiy ehtiyojlar birlamchi bo’lib, ular qoniqqandan so’ng nisbatan yuksak insoniy ehtiyojlar ilgari suriladi. İ
erishishga qarashlgandir. Rag’batlantiruvchi omil — maqsad munosabati inson faoliyati o’zagidir. Umumiy manoda rag’batlantiruvchi omil, bu —insonni faoliyat yuritish uchun undovchi omil bo’lib, maqsad esa inson uni amalga oshirish natijasida erishishni xohlagan narsadir. Rag’batlantiruvchi omil kishi xulqining ichki kuchidir. Psixologiyada uzoq va qisqa rag’batlantiruvchi omil farqlanadi. Agar inson faoliyatini rag’batlantiruvchi omil va o’z oldiga qo’ygan maqsad yaqin kelajakka mo’ljallangan bo’lsa, u qisqa muddatli, agar ular uzoq istiqbolni qamrab olsa uzoq muddatli deyiladi. Rag’batlantrivchi omil darajasi bilan insonning mehnatga, yutuq va muvaffaqiyatsizlikka nisbatan bo’lgan munosabati uzviy bog’liqdir. Faqat uzoq muddatli rag’batlantruvchi omil mehnatga ijodiy munosabatda bo’lish manbaidir. Rahbarga xos bo’lgan muhim xususiyat kishilar faoliyatini rag’batlantiruvchi omillarni yaxshi bilish, har bir kishini u yoki bu, vazifani bajarishga qiziqtira olishdir. Bu ayniqsa, biror korxonaga ishga kirib, ularni kelajakda nima kutishini bilish lozim bo’lgan yoshlar bilan ishlashda muhimdir. Rahbar ishini kim, qachon, qaysi skripkani chalishi, qaysi asbobda musiqa chalishni o’rgangan, kim noto’g’ri chalishi mumkinligi, kimni qaysi erga qo’yish kerakligini bilishi lozim bo’lgan dirijyor mehnati bilash solishtirish mumkin. Kishi ruhiy xususiyatlarining u bajaruvchi ish talablariga mos kelmasligi o’z kasbidan qoniqmaslik uni o’zgartirishga harakat qilishga, xato qilish extimoli ortishiga va natijada mehnat unumdorligi pasayishiga olib keladi. Aksincha, agar inson o’z qobiliyatini to’liq namoyon qila oluvchi ish bilan band bo’lsa, u o’z mehnatidan mamnun bo’ladi, kasbni tez egallaydi va mehnat unumdorligi yuqori bo’ladi. İ nson uchun faqat moddiy rag’bat muhim deb hisoblash noto’g’ri. Unga juda ko’p narsa katta umumiy ishda o’z xissasi borligini xis etish, o’zini mehnat orqaly namoyon etish, o’z malakasi bilan g’ururlanishi, o’rtoqlari hurmatiga sazovor bo’lish va h.k.lar ham muhimdir. Ko’pchilik kishilar shaxsiy farovonlikka boshqalar hisobiga erishilgan shaxsiy muvaffaqiyat orqali emas, mamlakat iqtisodiyotiga qo’shgan mehnati hisobiga erishish lozimligini takidlaydilar. 1. İ
omillar quyidagi tartibda taqsimlanishini ko’rsatdi: mehnatning mohiyati, ish haqi, yuqori lavozimga ega bo’lish imkoniyati, ishning qiziqarliligi, mehnatni tashkil etish, mamuriyatning ishchiga nisbatan munosabati. Xulosa 1. Boshqaruv usullari - rahbarning ishlab chiqarish korxonalarining qo’yilgan maqsad vazifalariga erishishga raxbarlik qilishni muvofiqlashtirish. 2. Boshqaruvga quyidagi uslublar xos: iqtisodiy-tashkiliy farmoyish (mamuriy), ijtimoiy-ruhiy. 3. Bozor xo’jalik rahbarlaridan o’tkir zehn, ishga ijodiy yondashish, kezi kelganda korxona faoliyati, ishi uchun tavakkalchilik xususiyatlarini talab etadi. 4. Buyruq - rahbarning o’z qo’l ostidagilariga malum ishni belgilangan vaqtda bajarish talabining yozma yoki og’zaki ko’rinishi. 5. İ jtimoiy-ruhiy bilimlar asosini bilmagan rahbar odamlarga tasir eta olmaydi. |