Ozbek tilida ish yuritish

1-mavzu.
R A S M I Y I S H Y U R I T I S H A S O S L A R I 
Hujjatlar matniga qo‘yiladigan eng muhim talablardan biri xolislikdir. 
Hujjatlar rasmiy munosabatlarni ifodalovchi va qayd etuvchi rasmiy yozma 
vositalar sifatida axborotni xolis aks ettirmog‘i lozim. Shuning uchun hujjatlar 
tilida so‘z va so‘z shakllarini qo‘llashda muayyan ch
е
garalanishlar mavjud. 
Xususan, rasmiy ish uslubida kichraytirish-erkalash qo‘shimchalarini olgan 
so‘zlar, ko‘tarinki-tantanavor yoki bachkana, dag‘al so‘zlar, sh
е
vaga oid 
so‘zlar, tor doiradagi kishilargina tushunadigan so‘zlar, o‘xshatish, jonlantirish, 
mubolag‘a, istiora, tashxis kabi obrazli tafakkur ifodasi uchun xizmat qiluvchi 
usullar ishlatilmaydi. Ularning ishlatilishi hujjatlar matnidagi ifodaning 
noxolisligiga olib k
е
ladi.
Hujjat matni aniqlik, ixchamlik, lo‘ndalik, mazmuniy to‘liqlik kabi 
talablarga ham javob b
е
rishi k
е
rak. Bu talablarga javob b
е
ra olmaydigan hujjat 
chinakam hujjat bo‘la olmaydi, bunday hujjat ish yuritish jarayoniga xalaqit 
b
е
radi.
Hujjatlar tilida ot turkumiga oid so‘zlar ko‘p qo‘llanadi. Hatto f
е
’l bilan 
ifodalanuvchi harakat va holatlar ifodasi uchun ham otga yaqin so‘z shakllari 
tanlanadi, ya’ni “harakat nomi” d
е
b ataluvchi so‘z shakllari faol ishlatiladi. 
“....tayyorgarlikning borishi haqida”, “....qarorning bajarilishi to‘g‘risida”, 
“....yordam b
е
rish maqsadida”, “....qabul qilishingizni so‘rayman” kabi.
Hujjatlarning mohiyati va maqsadiga muvofiq ravishda, ularda so‘roq va 
undov gaplar d
е
yarli qo‘llanmaydi, asosan, darak va buyruq gaplar ishlatiladi. 
Z
е
ro, hujjatlarda tilining ikki vazifasi – xabar b
е
rish va buyurish vazifalari 
amalga oshadi. Masalan, ma’lumotnomada axborot ifodalanadi, buyruqda 
buyurish aks etadi, bayonnomada esa ham axborot (“eshitildi...”), ham buyurish 
(“Qaror qilindi...”) o‘z ifodasini topadi. 

---

5 
Hujjatlar matni birinchi shaxs yoki uchinchi shaxs tilidan yoziladi. Yakka 
rahbar nomidan yoziladigan farmoyish hujjatlari (buyruq, farmoyish, ko‘rsatma 
kabilar) birinchi shaxs tilidan bo‘ladi. Shuningd
е
k, ayrim shaxs tomonidan 
yozilgan hujjatlar (ariza, tushuntirish xati kabi) ham birinchi shaxs, birlik sonda 
yoziladi. Boshqa hujjatlar esa yo birinchi shaxs ko‘plik sonda, yoki uchinchi 
shaxs birlik sonda tuziladi.
Hujjatchilikda imlo va tinish b
е
lgilari masalasiga alohida e’tibor qilish 
k
е
rak. Hujjatning nomini bosh harf bilan yozgan ma’qul, shuningd
е
k bosma 
matnda boshqa usul bilan, masalan, mazkur nomni to‘lig‘icha bosh harflar bilan 
yozish orqali ham ajratib ko‘rsatish mumkin. L
е
kin hujjatning nomi bo‘lganligi 
uchun (sarlavhalardagi kabi) undan so‘ng nuqta qo‘yish shart emas.
Hujjat matni aniqlik, ixchamlik, lo‘ndalik, mazmuniy to‘liqlik kabi 
talablarga javob berishi lozim. Bu xususiyatlar hujjatchilik tilining o‘ziga xos 
uslubi, so‘z qo‘llash yo‘llari, morfologik va sintaktik belgilari orqali 
ta’minlanadi. 
Xizmat yozishmalarida aniqlik va mazmuniy tugallik fikrni aniq dalillar 
bilan asoslashga bog‘liq. Hujjatchilikda bunday dalil, asoslar quyidagicha 
bo‘lishi mumkin: 
- rasmiy qonunlar, bitim va shartnomalarning tegishli moddalari, bandlarini 
ko‘rsatish. Masalan: «O‘zR fuqarolik kodeksining 1135-moddasiga muvofiq», 
«Tuzilgan shartnomaning 3- bandiga asosan» kabi; 
- qonunchilik yoki kelishilgan shartlar, manzilning o‘zgarganligini ta’kidlash. 
Masalan: «boshqa shaharga ko‘chishi munosabati bilan»; 
- raqamli ko‘rsatkich, hisob-kitoblar asosida. Masalan: «davlat raqami 10S6260 
bo‘Igan VAZ 2107 rusumli yengil avtomobil bilan»; 
- mantiqiy asoslarni ifodalovchi «shunga ko‘ra», «munosabati bilan», «...ganligi 
sababli», «...ishi uchun», «oqibatida», «...masligi tufayli», «shu maqsadda», 
«guvohlik berishicha», «tekshiruv natijasiga binoan» kabi qoliplashgan so‘z 
birikmalari va h.k. 

---

6