O'zbek tilshunosligida lingvokulturologiyaning o'rganilishi topildiyeva Feruza Raximjonovna
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Yüklə 35,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MUHOKAMA VA NATIJALAR
| ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Til va madaniyatning bog`liqligi, madaniyatning tilda aks etish muammosi bilan bog`lik masalalarning metodologik asosi yaqin yillardangina boshlandi. Ularning asosi sifatida V.V.Vorobyov, V.M.Shaklein, V.N.Teliya, V.A.Maslovalarning ishlari xizmat qiladi. O`zbek tilshunoslik ilmida ham bu yo`nalishda qator ishlar olib borilmoqda. Xususan, o`zbek tilshunosligida lingvokulturologiyaning ilmiy asoslanishi, madaniyatning tilda aks etishi kabi qator masalalarga qaratilgan dastlabki ishlar sifatida A.Nurmonovning “O`zbek tilida lingvokulturologik yo`nalish”, N.Maxmudovning “Tilning mukammal tadqiqi yo`llarini izlab”, "Uxshatishlar - obrazli tafakkur mahsuli", N.Sayidraximovaning “Lingvokulturologiyaning ilmiy asoslanishiga doir ayrim muloxazalar”, “Lingvokulturologiyaning komponentlari” nomli maqolalarini, D.Xudoyberganovaning “Matnning antropotsentrik tadqiqi” mavzusidagi monografiyasi, «Uzbek tili o`xshatishlarining izohli lug`ati»ni belgilash mumkin. Mazkur ishlarda lingvokulturologiya fanining mohiyati, predmeti va ob’ekti masalalari o`rganilgan. 2 MUHOKAMA VA NATIJALAR Tilshunoslikning lingvokulturologiya sohasi O’zbek tilshunosligida hali tо‘la shakllangan emas. Shunga qaramay tilshunos olimlarimiz bu borada turli izlanishlar va tadqiqotlar olib borishmoqda. Bizda esa bu sohada xalqaro aloqalardagi terminlarning 1 Mengliyev B., Sayfullayeva R. va boshq. Milliy tilshunoslik mustaqil rivojlanish yо‘lida // “Ma’rifat” gazetasi, 2017 yil 21 may. 2 M.Saidova, U.Kuviev “lingvokulturologiya(uslubiy qo`llfnma) Namangan – 2017. 7-b. WWW.HUMOSCIENCE.COM 1996 til madaniyatiga ta’siri va ularning ko’chma ma’noda qo’llanilish holatlarini o’rganamiz. Lingvomadaniyatshunoslik til bilan bo’gliq barcha muammolarni- olam tasvirini tarixiy tilshunozlik orqali anglash, til yaratilishi, olamning ko’rinishi, tilni bilish jarayoni maydoni kabi masalalarning mabasi desak mubolag’a bo’lmaydi.Bugun lingvokulturologiya rus va boshq axorijiy tilshunoslikda alohida lingvistik yo’nalish sifatida shakillandi va rivojlanib bormoqda, o’quv fani sifatida filologik oliy ta’limtizimiga kirib ham bo’ldi. Mamlakatimizda ham antropolingvistik yo’nalishdagi tadqiqotlar, asosan, qiyosiy aspektda bo’lsada, boshlangan. Lingvokulturologiya o’quv fani sifatida filologik ta’limga olib kirish yurtimizda yetuk filolog mutaxasislar tayyorlash ishiga foyda keltirishini takidlash joizdir. Lingvomаdаniyat (lingvokulturologiya) – zаmоyаviy tilshunоslikning yo’nаlishlаridаn biri bo’lib, аntrоpоsеntrik pаrаdigmа doirаsidа o’rgаnilаdi. V.V.Vоrоbyovning tа’kidlаshichа, lingvоkulturоlоgik tаdqiqоtlаr “zаmоnаviylingvistikаning bаrchа tеndеnsiyalаribilаn mоslаshib, insоn, fikrlаsh, tаfаkkur, ruhiy аmаliy fаоliyatibilаn uzviy bоg’liqlikdа rivоjlаnibbоrаdi”. 3 Lingvomadaniy sohada siyosat so’zini konseptual tushuncha deb olganimizda albatta siyosiy maydondagi terminlar va so’z birikmalar tafakkurga jam bo’ladi. Xususan har bir davlatning siyosati turlicha bo’lib alohida qismlarda shakillanadi. Misol uchun ijtimoiy siyosat va tashqi siyosat. Ijtimoiy siyosatda shu davlatga tegishli siyosiy terminlar umumiste’molda bo’lsa, tashqi siyosatda esa aksincha barcha davlarlarga tegishli bo’lgan umumiy terminlar qo’llaniladi. Shu tariqa lingvokulturologiya dunyoning umumiy tasviridagi qolibida dunyoning madaniy tasvirini til nuqtai nazaridan ajratishni ko‘rsatadi. Shuni alohida ta’kidlab o‘tish kerakki, kognitiv tilshunoslik va lingvokulturologiya asosida ham qator yo‘nalishlar rivoj topmoqda. Masalan, o‘tgan asrning oxirgi o‘n yilligida kognitiv tilshunoslik va politologiyaning asosida siyosiy murakkab muloqot birliklar 3 V.V.Vorob’ev. Lingvokulturologiya v sisteme gumanitarnogo znaniya. Tverst Davlat universiteti. 2019. S.101 WWW.HUMOSCIENCE.COM 1997 mujassamlashgan diskursni o‘rganadigan siyosiy tilshunoslik yo‘nalishi vujudga keldi. Shu vaqtning o‘zida lingvokulturologiyada ham falsafiy nom bilan qadriyatlarni o‘rganuvchi aksiologik tilshunoslik yangi yo‘nalishi ravnaq topdi. 1-rasmda berilgan lingvokulturologigik tahlilda kognitiv mapping uslubida politika (siyosat) so’zi semantik maydonida berilgan yuqoridagi terminlarni o’z ichiga olgan holatini ko’rishimiz mumkun. Yüklə 35,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|