O’zbek Xalq nasri poetikasi

O’zbek Xalq nasri poetikasi

22_15 guruh talabasi

Eshonqulova Umida

Bolalikni ertaklarsiz tasavvur qilish qiyin. Har qanday mamlakatda ham, eng qiyin paytlarda, onalar o'z farzandlariga afsonalar, hikoyalar va badiiy hikoyalarni aytib berishlari kerak. Shuni ta'kidlash kerakki, aynan eng qashshoq mamlakatlarda ertak folklori eng keng tarqalgan. Ertaklar nafaqat vaqtni o'tkazishga yordam beradi. Ular bolaning tasavvurini rivojlantiradi va real hayotda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan vaziyatlarni taqlid qiladi. Aynan mana shu, ba'zida oddiy bo'lmagan hikoyalardan biz yaxshilik va yomonlik haqida bilib olamiz, his qilishni va hamdard bo'lishni o'rganamiz, asta -sekin balog'at yoshiga kirishga tayyorgarlik ko'ramiz.

Ertak — xalq og'zaki poetik ijodining asosiy janrlaridan biri; toʻqima va uydirmaga asoslangan sehrli sarguzasht va maishiy xarakterdagi epik badiiy asar. Asosan, nasr shaklida yaratilgan. Mahmud Koshgʻariyning "Devonu lugʻotit turk" asarida etuk shaklida uchraydi va biror voqeani ogʻzaki tarzda hikoya qilish maʼnosini bildiradi. Ertak Surxondaryo, Samarqand, Fargʻona oʻzbeklari orasida matal, Buxoro atrofidagi tuman va qishloqlarda ushuk, Xorazmda varsaqi, Toshkent shahri va uning atrofida choʻpchak deb ataladi. Ertak hayot haqiqatining hayoliy va hayotiy uydirmalar asosida tasvirlanganligi, tilsim va sehr vositalariga asoslanishi, voqea va harakatlarning ajoyibgʻaroyib holatlarda kechishi, qahramonlarning gʻayritabiiy jasorati bilan folklorning boshqa janrlaridan farq qiladi. Ertaklarda uydirma muhim mezon boʻlib, syujet voqealarining asosini tashkil etadi, syujet chizigʻidagi dinamik harakatning konflikt yechimini taʼminlaydi. Uydirmalarning turli xil namunalari taʼlimiy estetik funksiyani bajaradi, janr komponenti sifatida oʻziga xos badiiy tasvir vositasi boʻlib xizmat qiladi. 

Yozuvchilar ikkita asosiy turni ajratadilar: xalq va mualliflik. Folklor og'izdan og'izga o'tib, bizga qadimdan kelgan. Lekin muallifning ertagi-bu ma'lum bir shaxs tomonidan yozilgan to'liq adabiy asar. Bunday ertaklar nisbatan yosh. Biroq, ular ko'pincha xalq ijodiyotiga asoslangan. Keling, ushbu oqimlarni batafsil ko'rib chiqaylik.