O’zbekistan respublikasi informacoiyaliq texnologiyalari ha’m kommunikaciyalarin rawajlandiriw ministirligi muxammed al-xorezmiy atindag’i tashkent informaciyaliq texnologiyalari universiteti no’kis filiali

O’ZBEKISTAN RESPUBLIKASI INFORMACOIYALIQ TEXNOLOGIYALARI HA’M KOMMUNIKACIYALARIN RAWAJLANDIRIW MINISTIRLIGI MUXAMMED AL-XOREZMIY ATINDAG’I TASHKENT INFORMACIYALIQ TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI NO’KIS FILIALI g

• Tema:Zamanagoy kompyuterlerde operativ yad qurilmalarinan paydalaniw

Joba:

• Kompyuterdegi operativ yad haqqinda
• Operativ yad tu’rleri
• Operativ yaddin’ maqsedi ha’m waziypasi

Operativ yad-bul kompyuter jag’ilg’anda isleytug’in ha’m dastur ha’m processlerdin’ normal islewi ushin za’rur bolg’an waqtinshaliq kompyuter yadi.Ha’zirgi kunde tiykarinan u’lken ko’lemdegi da’sturler, oyinlar menen kompyuterdi ba’nt qilg’anda, kompyuterge tu’sip atirg’an ju’kleme tiykarinan operativ yadqa tu’sedi. Bul yaddin’ o’lshemi da’stur ha’m oyinlardin’ islew tezligine u’lken ta’sir ko’rsetedi.

Operativ yad 2 tiykarg’i xarakteristikag’a iye:

• Operativ yad ko’lemi.
• Operativ yad chastotasi.

Operativ yad ko’lemi megabaytlarda o’lshenedi. 128,256,512, 1024, 2048…. Da’slep ju’klengen da’sturler usi ko’lemde saqlanadi. Eger ko’lemi tolip qalsa, birinshi ju’klengen mag’liwmatlar o’shiriledi.

Operativ yad chastotasi islew tezligin aniqlap beredi. Chastota bul waqit birligindegi protsess. Misal ushin, 600 megagers chastotali operativ yad 100MB mag’liwmatti 10sekundda ju’klese, 1000MGS li operativ yad bul procesti 5 sekundda a’melge asiradi

Kompyuter yaki noutbook ushin qaysi operativ yaddi ttan’lawdi tan’lawdan aldin, onin’ tu’rleri ha’m forma faktorlari menen tanisiwin’iz kerek. Operativ yaddin’ 3 tu’ri bar:

1.DIMM. Ko’binshe kopmyuterlarda qollaniladi.

2.SO-DIMM. Ko’binshe, usi operativ yaddi noutbooklarda ha’m monobloklarda tabiw mumkim. Bul alding’I tu’rinnen qolayliraq ko’lemde parq qiladi.

3.FB-DIMM. Ken’eytirilgen buferlawdi qollap-quwatlaw ha’m joqari sipatli islew menen u’skenelenedi. Serverlar ushin operativ yad reti de tan’laniwi kerek.

Operativ yad ko’rinisi ha’m platag’a jalg’aniwi boyinsha bir neshe tu’rlerge bo’linedi. Ha’zirgi zaman operativ yadlarina DDR1, DDR2, DDR3 kiredi: DDR1-maksimal islew chastotasi 400megagersge deyin; DDR2- maksimal chastotasi 800megagersge deyin; DDR3- maksimal islew chastotasi 1800 megagersge deyin.

Operativ yaddin’ maqseti

• Mag’liwmatlardi saqlaw ha’m olardi keyinirek qayta islew ushin processorg’a o’tkeriw ushin buyriqlar. Axborot processor ta’repinen qayta islewi ushin asig’isliq penen operativ yaddan emes, ba’lkim operativ yaddan tezirek bolg’an processordin’ kesh yadina tusiwi mumkin.
• Processor ta’repinnen orinlang’an esap-kitaplar na’tiyjelerin saqlaw.
• Kletkalar quramin oqiw(yaki jaziw)

• Operativ yaddin’ jumisi processor ha’m kompyuterdin’ sirtqi qurilmalari menen tikkeley baylanisli. Mag’liwmatlar aldin qatti diskdan operativ yaddin’ o’zine keledi ha’m sonnan keyin g’ana orayliq processor ta’repinnen qayta islenedi

PROCESSOR
OPERATIV YAD
SISTEMALI SHINA
KIRITIW-SHIG’ARIW QURILMASI

Zamanago’y kompyuterlerde 3 tu’rdegi yad qurilmalari qollaniladi: 1.ROM (Read Only Memory)-turaqli saqlaw qurilmasi. Bul qurilmag’a mag’liwmatlardi jazip bolmaydi. 2.DRAM (Dynamic Random Access Memory)-iqtiyariy mura’ja’t qiliw mu’mkin bolg’an dinamik yad qurilmasi. 3.SRAM (Static RAM)-statik operativ yad

ROM tu’rindegi yadda mag’liwmatlardi tek saqlaw mu’mkin bolip og’an hesh na’rse jazip bolmaydi. ROM yadinda tiykarinan 4 da’stur boladi:

• 1.POST (Power-OnSelf Test)-kompyuter deregine jalg’ang’anda tekseriw sistemasi.
• 2.CMOS Setup-paydalaniwshig’a sistema ko’rsetkishlerin o’zgertiriw imkanin beriwshi da’stur.
• 3.Baslang’ish ju’klew da’sturi-bul da’stur diskda operacion sistemani qidiradi.
• 4.Bazaviy kiritiw-shig’ariw sistemasi-kompyuter apparat qismi, a’sirese kompyuter iske tu’skende aktivlastiriw kerek bolg’an qurilmalar drayverleri.

• DRAM
• Dinamik operativ yad ha’zirde ko’p sistemalar ta’repinnen isletiledi. Onin’ tiykarg’i u’stinligi sonnan ibarat usi tu’rdegi yadalrda yad keteksheleri tig’iz jaylasqan boladi. Bul na’rse u’lken ko’lemdegi yaddi kishi mikrosxemag’a ornatiwg’a imkan beredi.
• SDRAM
• SDRAM (Synchronous DRAM)- bul DRAM yadlardin’ tu’ri bolip, onin’ jumisi shina menen maslastiriladi. SDRAM joqari tezlikti sinxronizatsiya interfeysin isletiwshi mag’liwmatlardi joqari tezlikli paketlerde uzatadi.

• Itibarin’iz ushin raxmet!