O‘zbekiston respublikasi bosh prokuraturasi akademiyasi axmedova sabrina shuxrat qizi

Himoya tomoni o‘z zimmasiga olgan majburiyatlarga qarab, quyidagi 
turdagi kelishuvlarga bo‘linadi:
85
 
1.
 
o‘z aybiga iqrorlik bo‘yicha kelishuv (guiltyplea): 
2.
 
regularly guilty plea («odatiy» aybga iqrorlik bo‘yiha kelishuv). Ayblov 
hukmini chiqarishga olib keladi. Ayblanuvchini hukm ustidan shikoyat qilish, 
shuningdek sud tomonidan unga nisbatan chiqarilgan hukmdan kelib 
chiqadigan fuqarolik da’volarini har qanday asoslar bo‘yicha ko‘rib chiqishda 
belgilangan holatlar ustidan shikoyat qilish huquqidan mahrum qiladi, 
protsessual huquqbuzarliklar bundan mustasno.; 
3.
 
nolo contendere plea yoki nocontestplea (Iqror emasman, lekin 
bahslashmayman). Yuridik jihatdan ayblanuvchining o‘z aybiga iqror 
emasligini bildiradi, biroq ayblanuvchining birinchi instansiya sudi 
tomonidan unga nisbatan jazo tayinlanishiga e’tiroz bildirmaslik 
majburiyatidan kelib chiqib, bu aybga iqrorlikka tenglashtiriladi. 
Kelishuvning ushbu turi prokuror uchun ham, jabrlanuvchi uchun ham unchalik 
manfaatli emas. Shu munosabat bilan sud nolo-contendereplea ni qabul qilmaslik va 
uni odatiy aybga iqrolik bo‘yicha kelishuv sifatida qayta tasniflash huquqiga ega. 
Ushbu kelishuv turi “iqrorman, lekin bahslashaman” sifatida ifodalanishi mumkin. 
Bu ayblanuvchining aybni birinchi instansiya sudida ham, apellyatsiya tartibida ham 
mohiyatan e’tiroz bildirish huquqini saqlab qolgan holda, aybga iqrorlikni anglatadi. 
Nolocontendereplea singari, 
alfordplea
kelishuvi sud tomonidan ayblov 
hukm chiqarilishiga olib keladi, ayblanuvchini chiqarilgan hukm ustidan shikoyat 
qilish huquqidan mahrum qilmaydi, shuningdek, yuzaga keladigan fuqarolik 
da’volarini ko‘rib chiqishda sud tomonidan belgilangan holatlar ustidan shikoyat 
qilish huquqidan mahrum qilmaydi (sud alfordplea kelishuvini odatiy aybga iqrorlik 
85
Дубовик Н. Сделка о признании вины» и «особый порядок»: сравнительный анализ // Российская юстиция. 
2004. № 4. С. 47. 

---

62 
to‘g‘risida kelishuv sifatida qayta tasniflash huquqiga ega). Kelishuvda ayblovning 
mohiyati batafsil yoritiladi, ya’ni ayblanuvchi o‘z aybiga iqror ekanligi yoki 
nocontest masalasiga alohida e’tibor beradi. 
Kelishuv shartlarini tanlashda tomonlar keng miqyosda erkindir. AQShning 
kontinental huquq oilasiga kiruvchi boshqa xorijiy mamlakatlardan farqli ravishda, 
prokuror ayblanuvchiga nisbatan moddiy jinoiy-huquqiy da’volar erkinligiga, aybga 
iqrorlik to‘g‘risida kelishuvni tuzishda ayblov doirasini o‘zboshimchalik bilan 
o‘zgartirishga haqli: 
86
➢
jazoning aniq miqdori va turini belgilash yoki (sentencebargains)da nazarda 
tutilgan jazo muddatining yuqori chegarasiga nisbatan kamroq bo‘lgan 
muddatni prokuror ayblovda qo‘llab-quvvatlashi; 
➢
jazo turini belgilash to‘g‘risida; 
➢
jazo muddati yoki miqdorini belgilash/cheklash to‘g‘risida; 
➢
sinov muddatini belgilash/cheklash (probation). 
AQSH Federal Jinoyat-protsessual qoidalarining 11c Nizomi qoidalariga 
muvofiq, odil sudlovga oid bitimlar prokuror va ayblanuvchi o‘rtasidagi maxfiy 
muzokaralar orqali tuziladi. Ushbu muzokaralarda himoyachi ham ishtirok etadi, 
ammo sudlanuvchi uning ishtirokini rad etishi mumkin. Barcha hollarda, odil sudlov 
bilan kelishuv tuzishda himoyachi unga ishonch bildirgan ayblanuvchining 
pozitsiyasi bilan hisoblashadi. 
Kelishuv taraflar tomonidan yozma ravishda imzolanadi, shundan so‘ng u 
sudga taqdim etiladi, sud uni tasdiqlashi, rad etishi yoki u bo‘yicha qarorni 
probatsiya komissiyasining dastlabki xulosasi o‘rganib chiqilgunga qadar 
kechiktirishi mumkin (ushbu organ probatsiya tarzidagi jinoiy jazolarni ijro etish 
bilan shug‘ullanadi)
87
.
Shunday qilib, sud kelishuv shartlarini muhokama qilishda ishtirok etmaydi, 
lekin ularni tasdiqlaydi. Kelishuv shartlari ayblov tomoni uchun majburiy, sud 
86
Евстигнеева О.В. Сделка о признании вины» –международно-правовой институт в российском правовом 
поле // Правовые проблемы научного прогресса. М.: Юриспруденция, 2010. С. 291. 
87
Новиков С.А. Я виновен»: доказательственное значение собственного признания вины в современном 
уголовном процессе России // Правоведение. 2009. № 1. С. 141. 

---

63 
uchun emas, chunki agar kelishuv shartlari jamoat manfaatlariga daxl qiladigan 
bo‘lsa, sud ushbu kelishuvni rad etishi mumkin. 
AQSh Federal Jinoyat-protsessual qoidalariga muvofiq aybga iqrorlik 
to‘g‘risida kelishuvni bekor qilish faqat ayblanuvchini uni tuzishga majburlash yoki 
uni tuzish tartibini buzish bilan bog‘liq holda taqdim etiladi. Boshqa hollarda ham 
ayblanuvchiga, ham prokurorga nisbatan odil sudlov bilan kelishuvlarni bekor qilish 
taqiqlanadi. 
Aksariyat shtatlarda odil sudlov bilan kelishuv jinoyat protsessining istalgan 
bosqichida: dastlabki tergov jarayonida, sud muhokamasida yoki sud hukmini 
apellyatsiya tartibida qayta ko‘rib chiqish bosqichida tuzilishi mumkin. Masalan, 
birinchi instansiya sudi tomonidan ish qayta ko‘rib chiqilgandan keyin ayblov 
hukmi bekor qilingandan so‘ng, aybga iqrorlik to‘g‘risida kelishuv tuziladigan 
holatlar kamdan-kam uchraydi. Uchrab turadigan holatlarda ham, asosan, dalillar 
bazasining yetarli emasligi sababli sudyalar hay’atining oqlov hukmi chiqarishidan 
qo‘rqib amalga oshiriladi 
88
. 
AQSh jinoiy protsessida odil sudlov bilan kelishuvdan foydalanishning keng 
tarqalganligi, ular shartlarining “standart bitimlar” deb ataladigan doirada 
birlashtirilishiga olib keldi. (standarddeal). 
Har bir mahalliy prokuratura boshqarmasida sodir etilgan jinoyatning turi va 
ijtimoiy xavflilik darajasiga qarab aybga iqrorlik to‘g‘risida kelishuv uchun maxsus 
namunaviy shakllar ishlab chiqilgan. Ushbu tavsiyalar ayblanuvchi bilan Aybga 
iqrorlik to‘g‘risida kelishuv tuzilgan taqdirda jinoyatni uncha og‘ir bo‘lmagan 
jinoyatga qayta malakalash mumkin bo'lgan variantlarini belgilaydigan o‘ziga xos 
“narxlar ro‘yxati”dir 
89
. 
88
Дементьев О.М. Сделка о признании вины» – сравнительно-правовой анализ некоторых аспектов // Вопросы 
правоведения: Выпуск 5. Тамбов: Изд-во Тамбовского государственного технического университета, 2005. С. 
91. 
89
Евстигнеева О.В. Сделка о признании вины» – международно-правовой институт в российском правовом 
поле // Правовые проблемы научного прогресса. М.: Юриспруденция, 2010. С. 291. 

---

64