Oʻzbekiston respublikasi oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi muhammad al‑xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Fan nomi:
Ma’lumotlar bazasi
Fan turi:	Majburiy
Fan kodi:	DTBS16MBK
Bosqich:	2
Semestr:	3
Ta’lim shakli:	Kunduzgi
Mashg’ulotlar shakli va semestrga ajratilgan soatlar:	180
Ma’ruza	44
Amaliy mashg’ulotlar	30
Amaliyot mashg’ulotlari	-
Seminar	-
Mustaqil ta’lim	106
Sinov birligi miqdori:	6
Baholash shakli:	Imtihon
Fan tili:	O’zbek

Fan maqsadi (FM)

FM1

Ushbu kurs ma'lumotlar bazasi tizimlarining asosiy tushunchalarini o’rgatish, ma'lumotlar modellari, mohiyat-aloqa diagrammalari, (ER, relyatsion va boshqalar), so'rovlar tillari (relyatsion algebra, SQL va boshqalar), ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlarini joriy qilish usullari (indeks tuzilmalari, nazorat qilish, tiklash va so'rovlarni qayta ishlash), “qisman strukturalangan” va murakkab ma'lumotlarni boshqarish; taqsimlangan va NoSQL ma'lumotlar bazalari kabi masalalarni yechishni o’rgatishdir. Bulardan tashqari kurs ohirida ma’lumotlar bazasini boshqarish hamda ularni boshqa dasturlar bilan birga ishlatish, foydalanish hamda, axborot xavfsizligini ta’minlash kabi ma’lumotlar berish, ma’lumotlar bazasi tizimlarida ishlash ko’nikmasini xosil qilish.

Fanni o’zlashtirish uchun zarur boshlang’ich bilimlar
1.	Dasturlash (SWD1316, SWD1326)
2.	Ma’lumоtlar tuzilmasi va algоritmlar (SWD1336)

Ta’lim natijalari (TN)
	Bilimlar jihatidan:
TN1	Ma'lumotlar bazasini yaratish va boshqarish bilan bog'liq atamalarni bilishi;
TN2	Ma'lumotlar bazasini yaratish jarayonlarini tushunishi;
TN3	Ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari uchun ma'lumotlarning mantiqiy va fizik modellarini ishlab chiqishni bilishi;
TN4	Ma`lumotlar bazasi modellari, relyatsion model haqida tushunchaga ega bo`lishi;

	Ko’nikma jihatidan:
TN5	Ma`lumotlarning konseptual modellari va mantiqiy ma'lumotlar modellarini ishlab chiqish va ishlab chiqilgan modеl asosida ma’lumotlar bazasini loyihalay olishni bilishi;
TN6	Ma'lumotlar bazasini normallashtirish va uni baholashni biladi;
TN7	SQL dan foydalanib barcha turdagi so`rovlarni yozish va ma’lumotlar bazasida so’rovlar yaratish uchun yuqori bosqichli tillarni qo’llashi biladi;
TN8	SQLda funksiya, trigger va indexlar yaratish ko’nikmasiga ega bo’ladi;
TN9	Ma'lumotlar bazasi bilan bog'liq muammolarni yechish, tranzaksiyalarni boshqarish, ma’lumotlar bazasini administratorlash va xavfsizligini ta’minlashni bo`yicha bilim va ko`nikmaga ega bo`ladi.

Fan mazmuni
Mashg’ulotlar shakli: ma’ruza (M)
М1	Ma’lumotlar bazasining maqsadi, vazifalari va asosiy tushunchalari.
М2	Ma‘lumot bazasining arxitekturasi va uch bosqichli arxitektura.
М3	Ma‘lumotlar bazasi modellari va mohiyat-aloqa modeli.
М4	Ma‘lumotlar bazasida relyatsion model va munosabatlar.
М5	Relyatsion algebra va relyatsion hisoblash elementlari.
М6	Ma‘lumotlar bazasini rejalashtirish, loyihalashlash va administratorlash.
М7	Ma‘lumotlar bazasini normallashtirish va 1NF, 2NF, 3NF va Kodd normal formalari.
М8	SQLtili va SQL operatorlarini yozish.
М9	Ma‘lumotlar manipulyatsiya qilishda oddiy so‘rovlar yaratish.
М10	SQLtili yordamida ma‘lumotlarni tavsiflash.
М11	SQLda jarayonlar va standart funksiyalar.
М12	Tranzaksiyalarni boshqarishda so‘rovlar yaratish va qayta ishlash.
М13	Ma‘lumotlarni taqsimlangan qayta ishlash.
М14	Taqsimlangan ma‘lumotlar bazasi va Internet.
М15	Ma’lumotlar bazasini administratorlash va xavfsizligini ta‘minlash.
М16	Ma‘lumotlar bazasiga murojaatni tashkil etishda ODBC va turli dasturlardan foydalanish.
М17	XML va ma‘lumotlar bazasi.
Mashg’ulotlar shakli: Amaliyot (A)
A1	Ma’lumotlar bazasi dasturlarini o’rnatish va sozlash (MySql server, Oracle Server, Microsoft SQL Server)
A2	Ma’lumotlar bazasini loyihalash, mohiyat – aloqa diagrammasini qurish. Relyatsion ma’lumotlar bazasini loyihalash.
A3	SQL tilida jadvallar yaratish, o’zgartirish va o’chirish.
A4	Ma’lumotlarni tanlash va ular ustida amallar. AND, OR, NOR mantiqiy stanndart so’zlardan foydalanish.
A5	Ma’lumotlarni saralash. WHERE standart so’zidan foydalanish.
A6	Group by va Order by standart so’zlaridan foydalanib so’rov yaratish. HAVING standart so’zi orqali so’rovlar yaratish.
A7	UNION, INTERSECT va MINUS standart buyruqlardan foydalanish.
A8	Bir nechta jadvallar birlashtirish, «Join» lar bilan ishlash.
A9	Standart funksiyalardan foydalanib so’rovlar yaratish.
A10	Agregat funksiyalardan foydalanish.
A11	Murakkab so’rovlar yaratish.
A12	SQL tilida INDEX yaratish.
A13	Tasavvur, VIEW yaratish va undan foydalanish.
A14	SQLda funksiyalar yaratish. SQLda triggerlar yaratish
A15	Dasturlash tillari va ma’lumotlar bazasi yordamida oddiy interfeys yaratish.

№	Mustaqil ishlar mavzulari (MI)	Mustaqil ish soatlari hajmi
MI1.	Amaliy hamda maruza darslariga tayyorgarlik ko’rish va uy vazifalarini bajarish	30
MI2.	Ma’ruza va amaliyot mavzusi materiallarini tanlash va yangi ma’lumotlar bilan boyitish, matn, rasm, misollar, jadvallar, SQL kodlari, diagrammalar va grafiklar.	22
MI3.	Maruza va Amaliy mashg’ulotlari mavzusiga doir Youtube tizimida Video darsliklarni ko’rish va kengaytirilgan ko’rinishda video mazmunini bayon qilish	22
MI4.	Mavzuga doir xorijiy ma’nbalardagi ma’lumotlarni tarjima qilish	22
MI5.	Tanlangan mashg’ulot mavzuga doir test tuzish	10
	Jami	106 soat

Mustaqil ish ma’ruza va Amaliyot mashg‘ulotlardan berilgan vazifa bo‘yicha referat, mustaqil ish va taqdimot shaklida talabaning individual bajaradigan ishi hisoblanadi.

Asosiy adabiyotlar
1.	Т.А.Хўжакулов. Маълумотлар базаси. Дарслик. T.:TATU, 2022. - 260 б.
2.	Т.А.Хужакулов. База данных. Учебник. T.:TATU, 2022. - 260 с.
3.	Xo‘jaqulov T.A. Usmonov J.T. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi// o’quv qo’llanma. - T.: Aloqachi, 2018. - 96 b.
4.	Xo’jaqulov T. A., Usmonov J. T. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi fanidan laboratoriya ishlarini bajarish bo’yicha uslubiy ko’rsatma - T. : TATU, 2016. - 55 b.
5.	Т.А.Хужакулов. Система управления базами данных. Учебник. T.:TATU, 2020. - 280 с.
6.	Голешина Л. Базы данных: учеб. Пособие // – 4-э изд., перераб. и доп. – М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2018. – 400 с.
Tavsiya qilinadigan qo’shimcha adabiyotlar
1.	Mартишин С.А. Базы данных. Практическое применение СУБД SQL – NoSQL – типа для проектирования информационных систем: учеб. Пособие// - Москва: ИД «ФОРУМ» - ИНФРА-М, 2019, – 368 с.
3.	Rahul Batra. SQL Primer An Accelerated introduction to SQL Basics.// Gurgaon, India. 2019. –p 194.
4.	Pоликов А.М. Безопасност ORACLE глазами аудитории: Нападение и защита. –Москва. 2017. –336 с.
5.	Eric Redmond, Jim R. Wilson. A Guide to Modern Databases and the NoSQL Movement. USA, 2015. – p. 347.
6.	Elmasri, R., S. B. Navathe: Fundamentals of Database Systems (5th Ed.)// Addison Wesley, 2015. – 671p.
7.	Fundamentals of database systems sixth edition. Ramez Elmasri. Department of Computer Science and Engineering The University of Texas at Arlington. 2011
8.	Введение в ORACLE 10g. Перри Джеймс, Пост Джералд. 2013. 697 с.
9.	Диго С.М. Базы данных Проектирование и исползование. издателство "Финансы и статистика" 2005. 592 с.,
10.	Kонноли Т., Брегк К. Базы данных, проектирование, реализация и сопровождения, теория и практика, Университет Пейсли, Шотландия, изд. М.- СПБ.- Киев, 2003.