O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

ﻻ - nurlanish
– chastotasi juda katta (10
20
Gs). To’lqin uzunligi esa juda 
kichik (10
-12
m). bo’lgan fotonlar oqimidan iborat bo’lib, energiyasi 1 MeV 
atrofida. ﻻ-nurlar eng qattiq elektromagnit nurlar bo’lib, rentgen nurlariga 
o’xshash. Zaryadi nol, tezligi 300000 km/s – c ga teng. Kristaldan o’tganda 
difraksiyalanadi. ﻻ - nurlar atom yadrosidan chiqadi. ﻻ - nurlar ionlashtirish 
qobiliyati kichik, u havoda 100 ta (1sm da 1-2 ga juft) ion hosil qiladi. o’tish 
qobiliyati katta, havoda yuzlab metr. 5 sm qo’rg’oshinda yutiladi va kishi tanasidan 
bemalol o’tadi. Radioaktiv nurlanish atomlarning elektron qobiqlaridan emas, balki 
atom yadrosidan chiqadi. 
Radioaktiv nurlanish statistik hodisa bo’lib, berilgan nestabil yadro qachon 
yemirilishini aytish qiyin. Faqat ehtimolligini aytish mumkin. Juda ko’p yadrolar 
uchun yemirilmagan yadrolarning vaqtdan bog’liqligini ifodalovchi statistik 
qonunni chiqarish mumkin. Agar dt vaqt ichida dN ta yadro yemirilsa, u holda 
quyidagini yozish mumkin: 
dN= -

Ndt (5.17) 

- yemirilish doimiysi, turli yadrolar uchun turlicha. 
“-“ har doim dN<0 ekanligini, ya’ni yemirilganda radioaktiv moddalir doim 
kamayib borishi ko’rsatadi. (12.8). ni intepgrallab quyidagini olamiz. 
N=N
0
e-

(5.18) 
Bu radioaktiv yemirilishning asosiy qonunidir. Amalda 

o’rniga yarim 
yemirilish davri qo’llaniladi. 

---

72 
T. Yadroning yarim yemirilish uchun ketgan vaqtga 
yarim yemirilish davri
deyiladi. 

va T orasidagi bog’lanishni topish uchun (12.8)da N=N
0
/2 t=T deb 
olamiz. U holda N
0
/2=N
0
e
-

T
yoki 1/2=e
е


Aktivlik vaqtga qarab eksponensial qonun bo’yicha kamayib boradi. 
Aktivlik birligi Bekkerl (Bk). 
T. 1Bk deb, 1s.da 1ta yemirilish bo’ladigan manbaning aktivligidir. 
Sistemadan tashqari va ko’p ishlatiladigan aktivlik birligi. 1Ku (kyuri) = 
3,7*10
10
Bk=3,7*10
10
c
-1
. 
Yana boshqa birlik 
1Rf (rufford)=10
6
Bk. 1Rf=1/37000 Ku. 
Radioaktiv manba birlik massasining aktivligini xarakterlash uchun - 
solishtirma massa aktivligi kiritilgan (Bk/kg) 
Atom yadrolarini va yadrodagi ichki jarayonlarni o’rganishda juda ham kichik 
zarrachalar (elektronlar, protonlar. 

-zarrachalar va hokazolar) bilan ish ko’rishga 
to’g’ri keladi. Bu mikrozarrachalarni kuzatish va qayd qilish uchun yadro 
fizikasida asosan quyidagi asboblar va usullardan foydalanadi: ionizasion 
schyotchik, ssintillyasiya schyotchigi, Vilson kamerasi, pufakli kamera, qalin 
qatlamli fotografiya emulsiyasi va boshqalar. 
1.