O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

Radioaktivlik
deb - muqarrar bo’lmagan yadrolarning o’zidan boshqa 
yadrolar yoki elementar zarrachalar chiqarib yemirilishiga aytiladi, buning 
xarakterli tomonlardan biri reaksiyaning o’z-o’zidan bo’lishidir (samoproizvolno). 
Radioaktivlik ikki turga bo’linadi: tabiiy va sun’iy. Tabiiy radioaktivlikni 1896 y. 
Fransuz fizigi Bekkerel uranda ochgan. Keyinchalik bu xususiyat boshqa og’ir 
yadroli elementlarga ham xos ekanligi aniqlandi. M: Aktiniy, toriy, poloniy, radiy 
va boshqa elementlarda. Poloniy va radiy nurlanishni 1898y. Per va Mariya 
Kyurilar ochgan. Sun’iy radioaktivlik esa yadro reaksiyalari paytidagi 
nurlanishlarda yuz beradi. 
Tabiiy va sun’iy radioaktivlikda prinsipial farq yo’q. Bular uchun umumiy 
qonuniyatlar o’rinlidir. Radioaktiv nurlanishlar o’z tabiatiga qarab murakkabdir. 
Nurlanishlarning uchta turi mavjud, ya’ni alfa, beta, gamma nurlanishlar. 
1.
Alfa nurlanish
. Bunda yadro alfa zarrachalar chiqarib boshqa yadroga 
aylanadi. Buni quydagi ko’rinishda tasvirlash mumkin. 

4
2
4
2






A
Z
A
Z
X-onalik yadro, Y-bolalik yadro. M: Uranning toriyga aylanishi. 
Ona yadro massasi bola yadro va 

zarralar massasidan katta bo’ladi 
(demak energiyalar ham katta). Bu energiyalar farqi alfa zarracha va bola yadro 
kinetik energiyasiga teng bo’ladi. Reaksiyadan so’ng bola yadro normal ham, 
uyg’ongan holda ham bo’lishi mumkin. 

zarralar elektr va magnit maydonlarida 
og’adi. 

-zarracha zaryadi +e. ga massa soni 4 ga teng. Alfa zarrachalar radioaktiv 
moddalardan 10000-20000 km/s. tezlik bilan uchib chiqadi. Bu esa 4-9 MeV 
kinetik energiyaga tengdir. Alfa zarrachalar moddadan o’tganda ularga o’z 
maydoni bilan ta’sir qilib ionlashtiradi va ikkita elektron qo’shib olib neytral geliy 
atomiga o’tadi. Alfa zarraning havoda o’tish yo’li 3-9 sm. va ionlashtirish 
qobiliyati 250000 juft ionga teng. Alfa zarrachalar qalinligi 0,06 mm bo`lgan Al 
qatlamida yoki 0,12 mm bo`lgan biologik to’qima qatlamida to’la yutiladi. 
2.