O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti

O‘zbekiston Respublikasi davlat budjeti parametrlari
14
№ 
Ko‘rsatkichlar 
2012-yil 
(mlrd. 
so‘m) 
2013-yil 
(mlrd. 
so‘m) 
2014-yil 
(mlrd. 
so‘m) 
2015-yil reja 
(mlrd. so‘m) 
1 
Davlat 
budjeti 
daromadlari 
21295,7 
26223 
31 729,6 
36184,9 
2 
Bevosita soliqlar 
5414,2 
6353,7 
7 433,1 
8554,3 
3 
Bilvosita soliqlar 
10434,5 
13398,6 
16 851,8 
19115,8 
4 
Resurs to‘lovlari va 
mol-mulk solig’i 
3312,5 
3888,2 
4 311,6 
5741,8 
5 
Boshqa daromadlar 
2134,4 
2582,5 
3 133,1 
2224,8 
Shu o‘rinda quyida keltirilgan 3-jadvalda mamlakatimiz davlat budjetida 
bilvosita va bevosita soliqlarning tutgan o‘rniga e’tiborimizni qaratadigan bo‘lsak 
ularning 2012-yili bevosita soliqlar 5414,2 mlrd. so‘mni, bilvosita soliqlar esa 
10434,5 mlrd. so‘mni, 2013-yilda esa bu ko‘rsatkich bevosita soliqlar 6353,7 
mlrd.so‘mni, bilvosita soliqlar esa 13398,6 mlrd. so‘m, 2014-yilda esa bu 
ko‘rsatkich bevosita soliqlar 7433,1,7 mlrd.so‘mni, bilvosita soliqlar esa 16851,8 
14
O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi ma’lumotlari asosida tayyorlandi. 

---

38
mlrd. so‘mni tashkil etib va 2015-yilda esa bu ko‘rsatkich bevosita soliqlar 8554,3 
mlrd.so‘mni, bilvosita soliqlar esa 19115,8 mlrd. so‘mni rejalashtirilganligini 
ko‘rishimiz mumkin 
Soliqlarni kelib tushish manbalariga qarab yuridik va jismoniy shaxslardan, 
ya’ni xujalik yurituvchi sub’ektlar (korxona va tashkilotlar) va aholidan 
olinadigan daromadlarga bo‘linadi. 
Soliqlarni budjetga tushish nuqtai nazaridan umumdavlat soliqlari va 
mahalliy soliqlarga bo‘linadi. O‘zbekiston Respublikasi amaldagi soliq 
qonunchiligiga asosan (Soliq kodeksining 2-bob 6,-moddasi) soliqlar umumdavlat 
soliqlari va mahalliy soliqlarga bo‘lingan. 
Umumdavlat soliqlariga quyidagilar kiradi:
1)
yuridik shaxslardan olinadigan daromad (foyda) solig’i; 
2)
jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i; 
3)
qo‘shilgan qiymat solig’i; 
4)
aksiz solig’i; 
5)
yer osti boyliklaridan foydalanganlik uchun soliq ;
6)
suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq.
Mahalliy soliq va yig’imlarga quyidagilar kiradi: 
1)
mol-mulk solig’i; 
2)
yer solig’i; 
3)
infratuzilmani rivojlantirish solig’i; 
4)
jismoniy shaxslardan transport vositalariga benzin, dizel yonilg’isi va gaz 
ishlatganlik uchun olinadigan soliq; 
5)
ayrim turlardagi tovarlarni sotish huquqini beruvchi litsenziya yig’imlari; 
6)
yuridik shaxslarni, shunindek, tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi 
jismoniy shaxslarni ro‘yxatga olganlik uchun yig’im.
Moliyaviy rag‘batlantirish tizimini rivojlantirish va yuridik hamda
jismoniy shaxslar daromadlarini jadal sur’atlar bilan o‘sishini ta’minlash uchun 
sharoit yaratish soliq siyosatining ustuvor yo‘nalishi bo‘lib hisoblanadi.Bu 
maqsadlarni amalga oshirishning eng maqbul yo`li iqtisodiyotda soliq 

---

39
imtiyozlarining faol amal qilinishini ta`minlashdir.Mustaqillikka erishganimizdan 
beri muntazam ravishda yuridik va jismoniy shaxslar uchun soliq imtiyozlari 
berilib borilmoqda. 
O‘zbekiston Respublikasining 2013 yil 25 dekabrda qabul qilingan «Soliq va 
budjet siyosatining 2014 yilga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari qabul qilinganligi 
munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksiga o‘zgartish va 
qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida» Qonuni bilan iqtisodiyotda soliq imtiyozlari 
yanada kengaydi.
2014 yilda iqtisodiyotimizda soliq yukini kamaytirish bo‘yicha yangi soliq 
imtiyozlarini joriy etish, ishlab chiqarish va ijtimoiy soha sub’ektlariga taqdim 
etilgan muddatli soliq imtiyozlarining amal qilish davrini uzaytirish bilan birga, 
samarasiz soliq imtiyozlarini bekor qilib, umuman soliq imtiyozlari tizimini 
optimallashtirishga qaratilgan choralar ko‘riladi.
2000-yil da soliq yuki YaIMga nisbatan 37.1%ni tashkil qilgan,2008 yilga 
kelib bu ko`rsatkich 23.2%ni tashkil etgan.Bu 2000-yilga nisbatan 13.9%ga past 
hisoblanadi.2009 yilda soliq yuki YaIMga nisbatan 22.6%ni, 2010 yilda 21.8%ni, 
2011 yilda 19.7%ni, 2012 yilda 19.8%ni, 2013 yilda 19.9%ni va 2014 yilda esa 
19.4%ni tashkil etgan. Yillar mobaynida soliq yuki pasayganligini ko`rishimiz 
mumkin.Bu pasayish iqtisodiyotda xususiy sektorning ulushini ortishiga olib 
keladi va tadbirkorlar uchun keng imkoniyatlar yaratadi
15
. 
Soliq yukini yanada kamaytirish bo‘yicha eng muhim chora-tadbirlar sifatida 
yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i bazaviy stavkasining 9 foizdan 8 
foizga tushirilganini aytish mumkin. Natijada yuridik shaxslar ixtiyorida 
qo‘shimcha 130 milliard so‘mdan ko‘proq mablag‘ qoladi. Bu o`z navbatida ishlab 
chiqaruvchilarning soni ko`payishiga olib keladi.
Jismoniy shaxslarning daromad solig`iga maxalliy budjetlarning daromad 
manbai nuqtai-nazaridan olib qaraydigan bo`lsak, ular maxalliy budjetlar uchun 
o`ta muxim manbadir. Jismoniy shaxslar daromad solig`i jami davlat budjeti 
daromadlarining to`g`ri soliqlar qismida eng salmoqli hajmga ega bo`lgan soliq 
15
O`zbekiston Respublikasi Soliq Qo`mitasi ma`lumotlari asosida muallif tomonidan ishlab chiqildi.

---

40
hisoblanadi. Masalan 2011 yilda ushbu soliq turi jami daromadlar tarkibida 11%ni, 
ya`ni 1919.1 mlrd. so`mni, 2012 yilda 10.9%ni, ya`ni 2308.1 mlrd. so`mni, 2013 
yilda 10.4%ni, ya`ni 2717.3 mlrd. so`mni, 2014 yilda 10.3%ni, ya`ni 3261.7 mlrd. 
so`mni tashkil etgan bo’lsa, 2015 yilda esa 10.1%ni, ya`ni 3648.8 mlrd. so`m kelib 
tushishi rejalashtirilgan.Ma`lumotlardan ko`rinib turibdiki jami daromadlar 
tarkibida ushbu soliq turining ulushi soliq stavkalarini pasaytirib borish natijasida 
kamayib bormoqda.