O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universitetining pedagogika instituti

Detektiv adabiyot
– 
( yun. izquvar ) 
–
sarguzasht adabiYotining bir tarmog`I, 
syujeti asosida sirli jinoyatlarni ochish bilan bog`liq voqealar Yotuvchi asarlarning 
umumiy nomi.
Didaktik adabiyot –
(yun. o`rgatuvchi, ta’limiy) 
– muayyan ta’limiy, 
tarbiyaviy maqsadlarda yaratilgan adabiy asarlarning umumiy nomi. Mas. 
sa’diyning “Guliston” va “Bo`ston”, Kaykovusning “Qobusnoma” asari. 
Gimn
– 
(yun. madhiya) 
–qadimgi yunon adabiYotida ilohlarni ulug`lash, 
maqtash uchun kuylangan qo`shiq. Mas. yunonlar Appolonni madh etgan. 
Keyinchalik tarixiy voqealar, qahramonlar madh etiluvchi tantanovar qo`shiqlar 
ham gimn deb yuritilgan. 
Mazmunan dasturiy xarakterdagi she’r asosidagi tantanovar qo`shiq, muayyan 
ijtimoiy harakat, uyushma, davlat va shu kabilarning atributlaridan biri, madhiyasi.
J 
Jaranlilik. Un paychalarining tebranishidan yuzaga keluvchi ton.
Jarangli undoshlar. Tarkibida ovozga nisbatan shovqin ustun bo`lgan undoshlar. 
Mas., b, v, g, z …
Jarangsizlik. Un payc
halarining tebranmasligi, tonning yo`qligi. 
Jarangsiz undoshlar. Tarkibi shovqinning o`zida iborat bo`lgan undoshlar: p, f, k, 
sh, s, t …
Jargon (fran. jargon). Biror guruh vakillarining o`z nutqi bilan ko`pchilikdan 
ajralib turish maqsadida o`zicha mazmun
berib ishlatadigan so`z va iboralari: 
novcha (aroq), qizil(vino) 
– 
ichuvchilar nutqiga xos; tog`amning o`g`li 
(militsioner) 
– shoyorlar nutqida.
I 
Ibora. Frazeologik birlik.
Ideografik 
sinonimlar. Denonativ ma’no ottenkasiga ko`ra o`zaro farqlanadigan 
sinonimlar: Yordamlashmoq – ko`maklashmoq – qarashmoq kabi. 
Idioma (grek. idioma 
– 
o`ziga xos ifoda, ibora).ayn.frazeologik chatishma.
Idiomatika. 1. biror tilning idiomalari majmui. 
2. Tilshunoslikning idiomalarni o`rganuvchi bo`limi. 
Ido. 1907
-
yilda fransuz Lui de Bofron tomonidan esperantoning varianti sifatida 
yaratilgan xalqaro sun’iy til. 
Izoglossa (grek. isos
-bir xil, o`xshash+glossa – 
til, nutq). U Yoki bu til 
hodisasining tarqalish territoriyasini ko`rsatish uchun geografik kartalarda tortilgan 
chiziqlar.
Intervikal undosh. Ikki unli orasida kelgan undosh. 
Interlingva (lot. inter
- opa + lingua - 
til). 1903
-
yilda Djuzeppe Peano tomonidan 
taqdim etilgan xalqaro Yordamchi til. 
Im
provizatsiya 
–
(lot. kutilmagan, birdan)
–badiiy ijodning alohida bir 
ko`rinishi bo`lib, bunda asar bevosita ijro jaraYonida yaratiladi.
Interpretatsiya– 
(lot. tushuntirmoq) 
– 
talqin; adabiy asar mazmunini idrok qilish, 
uning mazmuni, badiiy konsepsiyasini anglash, tushunish. 
Insenirovka– 
(lot. sahna) 
– 
aslida sahnaga mo`ljallab Yozilmagan asarlarni 
(ko`proq, epic asarlarni) 
sahnalashtirish uchun qayta ishlash. I. sahnalashtirilishi 

---

mo`ljallangan asarning g`oyaviy-
badiiy xususiyatlarini qayta yaratishni taqozo 
etadi. 
Intonatsiya – 
(lot.
-
kuchli talaffuz etaman) 
– jonli nutqning ifodaviyligini 
ta`minlovchi asosiy omil, tipning 
fonetik vositalari ( tovush toni, talaffuz tempi, 
tembr, pauzalar, melodika, mantiqiy va so`z urg`ulari) majmui. U estetik 
emotsional ta`sir o`tkazishda muhim ahamiyatga ega. 
K 
Kakografiya (grek. kakos 
– yomon+grapho – y
ozaman ).Ongli ravishda xatolar 
qo`yilgan tekstni o`quvchilarga tuzatishga berish bilan orfografiyani o`rgatish 
usuli. Bu usul pedagogic jihatdan asoslanmagan. 
Kalambur (fran. calembour 
– 
so`z o`yini). So`zlarning ko`p ma’noligiga, fonetik 
strukturasi bir 
xilligiga asoslanadigan so`z o`yini, so`zlarni shunday qo`llashdan 
iborat nutq figurasi. 
Z 
Zamon kategoriyasi. Xarakatning nutq momentiga munosabatini bildiruvchi 
grammatik kategoriya. Xarakatning nutk momentiga bulgan munosabatiga kura 
fe’lning uch xil zamon turi buladi: 1) utgan zamon; 2) xozirgi zamon; 3) kelasi za
-
mon. Xarakatning nutk; momentiga munosabatini bevosita Yoki bavosita 
ifodalashiga kura zamonning ikki turi farklanadi:
absolyut zamon , 2) nisbiy zamon.
Zidlov boglovchilari. Ma’nolari bir-biriga qarama-
qarshi (zid) bo`lgan uyushiq 
bo`laklarni, shuningdek qo`shma gap sostavidagi sodda gaplarni bog`lash uchun 
xizmat qiluvchi bog`lovchilar: lekin, ammo, biroq, hollbuki kabi: G`o`za 
sug`orishni juda yaxshi bilad
ilar, lekin amal qilmaydilar. (Oybek.) Xotin bu gapni 
shikoyat tarzida aytdi, ammo Turobjon buni ta’na deb tushundi. (A. qahhor.) 
O`ktam mevalarni saralaydi, biroq egasi kelmaydi. (Oybek.)
Remarka 
– 
(fr. 
- 
izoh) 
– dramatic asarlarda muallif tomonidan sahna voqeasining 
boshlanishi oldidan beriluvchi Yoki uning kechishi davomida qavs ichida berib 
boriluvchi izohlar. R. parda Yoki ko`rinish oldidan berilgan hollarda vopqea 
kechaYotgan joy, vaqt, ishtirok etuvchilar va sh.k.lar haqidagi zarur 
ma`lumotlardan iborat bo`ladi.