Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tаlim vаzirligi buxoro dаvlаt universiteti

1-jadval
Zanjirli boglanish usulining jami material xarajati
ozgarishiga tasir etuvchi omillami aniqlashda qollanilishi

Korsatkichlar	Biznes reja malumotlari	Haqiqatdagi malumotlar	Farqi (+,-)
1.Material miqdori, dona	30	32	+2
2.Bir dona materialning bahosi,ming som	92,0	90,0	-2,0
3.Material xarajati, ming som	2760,0	2880,0	+120,0

1-jadval malumotlaridan korinib turibdiki korxonada jami material xarajatlari rejaga nisbatan haqiqatda 120,0 ming somga kop bolgan. Ushbu natijaviy korsatkich ozgarishiga material miqdori hamda bir dona material bahosining o zgarishi tasir korsatgan. Bu ikki omil tasirini hisoblash uchun quyidagi hisoblash ishlari bajariladi.

1. Birinchi omilni o zgarish holati olinadi (32 dona), ikkinchi
omil shartli ozgarmas deb qaralib (92,0 ming som), u
xolislantiriladi.
92,0*32=2944,0 ming som
Ushbu tartib bilan shartli material xarajati korsatkichi (2944,0
ming som) hisoblab topildi.
Material xarajatlaming biznes-rejadan ortiq sarflanishiga:
2. Material miqdorini meyordan ortiqcha sarflanganining tasiri:
(92,0*32) - (92,0*30)=+184,0 ming som
Material miqdorini meyordan +2,0 (32-30) dona kop
sarflanishi +184,0 ming somga xarajatni oshirgan.
3. Bir dona materil bahosining o zgarishi tasiri:
(90,0*32) - (92,0*32) = - 64,0
Bir dona materil bahosining -2,0 (92,0- 90,0) ming somga
o zgarishi - 64,0 ming somga jami material xarajatini oshirgan.
4. Ikkala omilning tasiri:
+184,0 - 64,0 = 120,0 ming somga teng.
Zanjirli boglanish usulida faqat natijaviy korsatkichga faqat
ikki omil tasir miqdori organilmaydi, balki uch va undan kop
boigan omillaming tasiri ham hisob-kitob qilinadi.
Qoshimcha vositalar sifatida iqtisodiy tahlilda balans metodi natijaviy korsatkichlar kattaliklari osishiga turli omillaming tasiri aniqlash togriligini tekshirish uchun foydalaniladi. Determinatsiyalashgan tahlilda alohida omillaming tasir kattaliklari algebraik summasi natijaviy korsatkichning umumiy osish kattaligiga mos kelishi lozim.
Omilli (analitik) guruhlashtirish natijaviy korsatkichga (oqibat) tasir qiluvchi omil (sabab) boyicha tashkil qilinadi. Bunday analitik guruhlashtirishda voqeliklaming bir-birlariga bogliqliklarini o rganish maqsadida коrsatkichlar birinchisi ikinchisini keltirib chiqamvchi taribda tuziladi. Yani, birinchi korsatkich ikkinchi korsatkichga tasir etuvchi omil, oz navbatida ikkinchi korsatkich birinchi korsatkich tasirining natijasidir. Misol uchun, guruhdagi xodimlarning ish staji, ulaming oylik maoshini o zgarishiga tasir etadi yoki ishlab chiqarish jarayonini texnik va texnologik jihatdan yangilash har bir ishchi tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar miqdorini oshirishga
keskin tasir etashi va shu kabilar.
Iqtisodiy tahlilda natijaviy korsatkichlar ozgarishiga omillar tasirini alohida aniqlash uchun kop turdagi usullar qollaniladi. Shulardan biri mutloq farqlar usulidir. 20-jadvalda qayd etilgan
misolni mutloq farqlar usulida hal etish tartibi quyidagicha boladi.
1. AYaMiS=AIS*KKo*KS0*BS0=((107-100)=7)*267*6,5*2=24297
2. AYaMKK=ISI*AKKo*KSo*BSo=107*((260-267)=-7)*6,5*2= -9737
3. AY aMKs=ISi *KK-i *AKS0*BS0=107*260*((6,8-6,5)=0,3)*2 =16692
4. AYaMBS=ISi*KKi*KSi*ABS=107*260*6,8*((2,3-2,0)=0,3)=56753
Bu yerda: YaM - yalpi mahsulot; IS - ishchilaming o rtacha
soni; KK - bir ishchi ishlagan kishi kunlarining ortacha soni; KS -bir ishchiga togri keladigan kunlik ortacha soat; BS - kunlik
ortacha bir soatga tog ri keladigan mahsulot hajmi.
24297+(-9737)+ 16692+56753 = 88005