Taqrizchilar:
N.I.Halilova -
Nizomiy nomidagi TDPU
dotsenti, psixologiya fanlari
nomzodi.
O‘.B. Shamsiev
– O‘zMU dotsenti, psixologiya fanlari nomzodi.
3
KIRISH
Mustaqil O‘zbekistonning kelajagi har tomonlama yetuk, intellektual
salohiyati baland avlodni tarbiyalash bilan uzviy bog‘liq. Shu bois ham
O‘zbekiston uchun ta’lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilish, uni zamon
talablari darajasiga ko‘tarish asosiy maqsad qilib olindi. Ana shunday dolzarb
vazifani amalga oshirishda insonning psixologiyasi, uning psixologik
xususiyatlari va xulq-atvorini o‘rganish va undan barkamol avlodni tarbiyalash
maqsadida foydalanish kabi masalalar alohida ahamiyat kasb eta boshladi.
Bugungi kunda milliy tiklanish mafkurasi shakllanayotgan jamiyatda
ma’naviy-ahloqiy muhit sog‘lomlashayotgan, milliy qadriyatlar, inson huquqi,
erki tiklanayotgan bir sharoitda jamiyatda o‘zligini va o‘z qobiliyatini har
tomonlama namoyon eta oladigan, ma’rifatli, diniy va dunyoviy bilimlarni
mukammal egallagan aqlan etuk, axloqan pok, jismonan sog‘lom erkin ijodkor
shaxs darkor.
O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov Oliy Majlisning
IX sessiyasida so‘zlagan nutqida: “Faqatgina chinakam ma’rifatli odam inson
qadrini, millat qadriyatini, bir so‘z bilan aytganda, o‘zligini anglash, erkin va
ozod jamiyatda yashash, mustaqil jamiyatimizning jahon hamjamiyatida o‘ziga
munosib obro‘, o‘rin egallashi uchun fidoiylik bilan kurashishi mumkin”
1
deb
ta’kidlagan edi.
“Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunda fuqarolarning ta’lim olishga bo‘lgan
konstitutsiyaviy huquqlarini amalga oshirishni konseptual va strategik jihatdan
belgilangan bo‘lsa, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” esa xalq ta’limini yaqin
kelajakdagi aniq rivojlanish yo‘li ko‘rsatib berilgan.
Mamlakatimiz birinchi Prezidenti I.A.Karimov “Bugungi zamon talabi
ertangi mamlakatimizning tashvishlari bizdan xalq ta’limi tizimini isloh qilish
zarurligini taqozo etmoqda. Kechagi zamon ruhida ta’lim-tarbiya ko‘rgan
kishining ongu-shuurini yangilamay, mustaqil taraqqiyotga mos ta’lim tizimini
1
I.Karimov. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo`lida. 6 -jild.-Toshkent, “O`zbekiston” 1998. – Barkamol avlod
O`zbekison taraqqiyotining pydevori. Б-302.
4
yo‘lga qo‘ymay turib, yangi imorat, huquqiy demokratik davlat binosini tiklab
bo‘lmaydi. Bugungi kun talablari tamoman boshqacha,”– deb ta’kidlagan edilar.
Ta’limdagi yangilanishlar ta’lim jarayoni orqali o‘quvchini o‘z kelajagini
yorqin tasavvur qila oladigan, bu borada o‘z taqdiri va o‘z shaxsiga ongli
munosabatda bo‘lib, turli faoliyatlarda o‘z-o‘zini rivojlantira oladigan erkin, faol
va mustaqil shaxsni shakllantirishni ko‘zda tutadi. Birinchi prezidentimiz
ta’kidlaganidek, “Zamon talablariga mos mutaxassis tayyorlamoqchi ekanmiz,
birinchi navbatda o‘quv yurtimizning shakli, qiyofasi va tarkibi, moddiy bazasi
ham zamonaviy bo‘lishi shart”.
Bugungi kunda erkin fuqaro ma’naviyatini, ozod shaxsni shakllantirish
masalasi oldimizda turgan eng dolzarb vazifadir, yani o‘z kuchi va
imkoniyatlariga tayanadigan, atrofda sodir bo‘layotgan voqea va hodisalarga
mustaqil munosabat bilan yondashadigan, ayni paytda shaxsiy manfaatlarni
mamlakat va xalq manfaatlari bilan uyg‘un holda ko‘radigan erkin, barkamol
insonlarni tarbiyalashimiz kerak.
Hozirgi davrda yoshlarni mustaqil ijodiy fikrlashga o‘rgatish, mustaqil
fikr yuritish imkoniyatlarini, intellektual salohiyatini rivojlantirish muammosi
respublikamiz ta’lim tizimi oldida turgan dolzarb masalalardan biridir.
Respublikada “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunni, “Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi”ni amalga oshirish jarayonida hayotimizning barcha jabhalarida “inson
omili”ning roli ortib borishi kuzatilmoqda. Yuksak qobiliyatli mutaxassislarni
tayyorlashga nisbatan talab kun sayin ortib bormoqda. Shunday ekan, alohida
olingan iste’dodli shaxslardagina emas, balki barcha insonlarning ijodiy
imkoniyatlarini, ijobiy shaxs xususiyatlarini iloji boricha ko‘proq rivojlantirish
zarurati yuzaga kelmoqda. Bunday sharoitda inson va uning intellektual
salohiyatiga aloqador fanlarning roli ortib borishi, har bir inson shaxsida
mavjud yashirin imkoniyatlardan foydalanish, ularni ro`yobga chiqarish yo‘l-
yo‘riqlarini nazariy jihatdan ishlab chiqish ehtiyoji namoyon bo‘lmoqda.
Ma`lumki, ta’lim va tarbiya jarayonida shaxsning yosh xususiyatlarini
inobatga olish kerak. Biroq shaxsning to‘laqonli psixik taraqqiyoti nuqtai
5
nazariga ko‘ra vazifalar ancha murakkbroq qo‘yilmog‘i zarur, ya’ni yosh
xususiyatlari pedagogik jarayonda nafaqat inobatga olinishi, balki faol ravishda
shakllantirilib, shaxsning ijodiy salohiyatlarini ro‘yobga chiqarishga ko‘mak
berishi kerak. Psixik taraqqiyotning o`ziga xos jihatlarini tadqiq qilish
psixologik hosilalarning tarkib topishi va genezisiga faol ta’sir o‘tkazishni
taqozo qiladigan faol shakllantirish funksiyasini belgilaydi.
Ta’lim-tarbiyaning asosiy vazifasi- shaxsning to‘laqonli psixik va shaxs
taraqqiyotini ta’minlashdir. Shu sababli turli hil yosh davrlarida shaxsning
psixik rivojlanish xususiyatlari va darajasini o‘rganish talab etiladi. Bunda esa
umumiy psixodiagnostika faniga oid bilimlar yordamga keladi.
Umumiy psixodiagnostika fani shaxsni har tomonlama, yani uning
kognitiv sohasi, xulq-atvori, individual-psixologik xususiytalarini o`rganishning
metodologiyasi, nazariyasi, metodlari haqidagi bilimlarni shakllantirish
imkonini beradi. Shu bilan bir qatorda shaxs rivojlanishini ilmiy asosda
diagnostika qilish, prognozlash, aniq amaliy tavsiyalar ishlab chiqish bilan
bo`gliq malaka va ko`nikmalar hosil bo`lishi uchun asosiy manbaa bo`lib xizmat
qiladi.
O‘quv qo‘llanmada psixologik diagnostikaning asosiy masalalari har
tomonlama yoritiladi. Mazkur qo’llanmaning nazariy qismi psixologiya fanlari
nomzodi, dotsent S.X.Jalilova tomonidan, amaliy mashg’ulotlar uchun mavzular
qismi N.A.G’ayibova tomonidan tayyorlandi.
Umumiy psixodiagnostika psixologiya fanlarining orasida alohida
ahamiyatga ega bo`lib, ushbu fanni bo`lajak psixolog mutaxassislar tomonidan
o`zlashtirilishi ularning kelajakdagi faoliyatlarini samarali amalga oshirilishini
ko`p jihatdan belgilab beradi.
Dostları ilə paylaş: |