44
G
с
=
и
еи
ис
Q
Q
; (7.12)
шартли ёқилғи эса
G
шс
= G
с
Э
. ( 7.13)
Ёқилғи сарфини ҳисоблаш учун газ ёқилғида ишлайдиган қозон агрегатини, ёқилғи
сифатида эса Муборак газини оламиз. Бу ҳолда қозон агрегатининг ф. и. к.
η
и
=0,55; газ
учун қуйи ёниш иссиқлик миқдори
Q
еи
=38989 кДж/м
3
; ёқилғининг иссиқлик эквиваленти
Э
=1,33.
G
с1
=
55
,
0
38989
10
676
,
1
6
= 78,12 м
3
/ой ; (7.14)
G
шс1
= 78,12
1,33 = 103,9 кг ш. ё./ой . (7.15)
G
с2
=
55
,
0
38989
10
793
,
2
6
= 130
,2 м
3
/ой ; ( 7.16)
G
шс2
= 130,2
1,33 = 173,2 кг ш. ё./ой . (7.17)
Юқорида келтирилган усулдан фойдаланиб бошқа ойлар учун ҳам иссиқ сув
юкламаси
Q
ис
ва ёқилғи сарфи
G
с
, G
шс
ҳисобланади. Иссиқ сув юкламасини ҳисоблашда
фақат
n
,
t
сс
ларнинг қийматлари ўзгаради (оз миқдорда бўлса ҳам
, 2.6-
расм).
Шундай қилиб, иссиқ сув таъминоти учун йиллик юклама
Q
ис1
= 19,133
10
6
кЖ/йил;
Q
ис2
= 3
1,888*10 кЖ/йил;
ёқилғи сарфи эса:
Q
с1
= 898 м
3
/йил;
Q
с2
= 1485 м
3
/йил;
Q
шс1
= 1185 кг ш. ё./йил;
Q
шс2
= 1975 кг ш.ё./йил.
Қуёш қурилмасининг кунлик иссиқлик унумдорлиги қуйидаги формуладан
аниқланади:
Q
к
= Q
<
F
к
η
к
;
Q
<
= Q
г
К
к
. (7.18)
Дастлабки ҳисоблашлар учун қуёш энергияси билан иссиқ сув юкламасини
қоплаш
даражаси
f
нинг йиллик миқдори
f
=0,6 га тенг деб оламиз.
7.13-
расм. Иссиқ сув таъминоти қуёш курилмаларни ҳисоблаш учун диаграмма:
1 -
f-
коплаш коэффициентининг
q
-
ўлчовсиз параметрга боғланиш графиги.
Бунга асосан ўлчовсиз
q
катталик қуйидагича аниқланади:
q = Q
<
F
к
/ Q
ис
=
1,1 . (7.19)
Бундан коллектор юзаси қўйидагича аниқланади
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1
0
2
,2
5
К
оп
ла
ш
к
оэ
ффи
ци
ен
ти
Улчовсиз параметр
1
45
F
к
= 1,1
Q
ис
/Q
<
= 1,1
к
г
ис
К
Q
Q
. (7.20)
Қуёш радиациясининг йиллик миқдори:
Q
г
= 6516 МЖ/(м
2
йил) ва қайта ҳисоблаш коэффициентининг ўртача ойлик миқдори
К
к
= 1,23 га тенг.
Шундай қилиб коллекторнинг юзаси:
G
и1
=60 л/(одам сут);
Q
ис1
=19,133
10
6
кЖ/йил бўлганда
F
к1
= 1,1
23
,
1
10
6516
10
19133
3
3
= 2,62 м
2
= 2,7 м
2
;
G
и2
=100 л/(одам сут);
Q
ис2
=31,888
10
6
кЖ/йил бўлганда
F
к2
= 1,1
23
,
1
10
6516
10
31888
3
3
= 4,38 м
2
= 4,5 м
2
.
Ҳисоблашлар учун қуёш коллекторнинг ф. и. к. минимал қиймати
η
к
=0,4 олинади.
Январь
ойи учун қуёш қурилмасининг иссиқлик самарадорлигини аниқлаймиз.
Q
г
ва
К
к
катталиклар
январь
ойи учун
Q
г
=253,6 МЖ/(м
2
ой),
К
к
=1,7 олинади
Мос равишда қуёш қурилманинг ойлик иссиқлик унумдорлиги
Q
к1
= 253,6
1,7
2,7
0,4 = 465,6 MЖ/ой;
Q
к2
= 253,6
1,7
4,5
0,4 = 776 МЖ/oй;
Январь
ойда
Q
ис1
=1676 МЖ/oй;
Q
ис2
=2793 MЖ/oй. Иссиқ сув таъминоти
юкламасини қуёш энергияси билан қоплаш даражаси аниқланади
f
1
= 465,6/1676 = 0,278 ;
f
2
= 776/2793 = 0,278 .
Келтирилган усулдан фойдаланиб бошқа ойлар учун ҳам қуёш қурилмасининг
иссиқлик унумдорлиги
Q
ис
ва қоплаш даражаси
f
ҳисобланади.
Энг оптимал қуёш қурилмалари учун июл ойда қоплаш даражаси
f
=1 га тенг деб
олинади, шунга асосан ўлчовсиз катталик
q
=3 га тенг бўлади. Бундай ҳол учун ҳисоблаш
натижалари 3.6 расмда келтирилган.
G
и1
=60 л/(одам сут) учун: коллекторнинг юзаси
F
к1
= 5 м
2
; йиллик қоплаш даражаси
f
=
75,7 %;
G
и2
=100
л/(одам сут) учун: коллекторнинг юзаси
F
к2
= 9 м
2
; йиллик қоплаш
даражаси
f
= 81,4 %.
Иссиқ сув аккумуляторининг ҳажми қуйидагича аниқланади
V
а
= v
а
F
к
= 0,05
F
к
; ( 7.21)
G
и1
=60 л/(одам сут),
m
= 5 учун:
V
а
= 0,2
5 м
3
= 250 л;
G
и2
=100 л/(одам сут),
m
= 5 учун:
V
а
= 0,45 м
3
= 450 л.
Иссиқ сув таъминоти учун йиллик юкламаси:
Q
ис1
=
19,133
10
6
кЖ/йил;
Q
ис2
=
31,888
10
6
кЖ/йил.
Йиллик ёқилғи сарфи: табиий газ
ҳисобида
G
c1
= 898 м
3
/йил;
G
c2
= 1485 м
3
/йил;
шартли ёқилғи эса
G
шc1
= 1185 кг ш. ё./йил;
G
шc2
= 1975 кг ш. ё./йил.
Шундай қилиб, иссиқ сув таъминоти учун қуёш
энергиясидан фойдаланиш
натижасида: январь ойда
-
28...55%; июлда
-
52...100% иссиқлик истеъмол юкламасини
қоплаш мумкин. Йил давомида 898... 1485 м
3
/йил табиий газ ёки 1185...1975 кг ш. ё./йил
ни тежаш
мумкин.
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
1
7
К
оп
ла
ш
к
оэ
ффи
ци
ен
ти
Ой
1
2
3
46
7.17-
расм. Қоплаш коэффициенти
f
нинг йиллик ўзгариши,
т
=5:
1 -
G
и1
=60 л/(одам сут),
F
и1
=
2,7 м
2
;
G
и2
=100 л/(одам сут),
F
и2
=
4,5 м
2
;
2 -
G
и1
=60 л/(одам сут),
F
и1
=
5, м
2
; 3 -
G
и2
=100 л/(одам сут),
F
и2
=
9 м
2
;
7.4.
A’nanaviy IEM, IES, GES va AES bilan birgalikda katta birlashgan energetik tizim
tarkibida QEQ ishi.
8-
Mavzu: Boshlang‘ich ma’lumotni talab qiluvchi tarkib va xususiyatlar.
Reja:
8.1.Aktinometriyaning asosiy vazifasi.
8.2.Pergeliometrlar. Pironometrlar. Aktinometrlarning ish jarayonlari.
8.3.
O‘lchashning prinsipial sxemalari. O‘lchashning aniqlik va xatoliklari.
8.4.Interpolyasiya va
ekkstrapolyasiya.
8.5.Gidromektereologik observatoriyalar. Gidro-meteorologik stansiyalar. Gidrometeopostlar.
Albedo.
Qo’llaniladigan ta’lim texnalogiyalari:
dialogik yondashuv, muammoli ta’lim.Aqliy hujum,
blits, baliq skileti, munozara,o’z
-
o’zini baholash.
Adabiyotlar:
A3, A4, A5, I1, I3, Q2, Q3
8.1.Aktinometriyaning asosiy vazifasi.
Meteorologiyada quyoshning qisqa to‘lqinli radiatsiyasi va yer yuzasining infraqizil (yoki
uzun to‘lqinli) nurlanishi va atmosferaning qarshi nurlanishini ajratish qabul qilingan. Quyosh
radiatsiyasi va uzun to‘lqinli rad
iatsiyaning barcha turlari W/m
2
da o‘lchanadi.
To‘g‘ri quyosh radiatsiyasini o‘lchash uchun mutlaq (Angstrem kompensatsion
pirgeliometri) va nisbiy (aktinometrlar) asboblar qo‘llaniladi.
Meteorologik stansiyalarda
Savinov-Yanishevskiy termoelektrik aktinometri ishlatiladi.
Bu aktinometrning ishlash tamoyili asbobning qabul qiluvchi qismiga kelayotgan quyosh
energiyasini termoelektrik batareya Bu aktinometrning ishlash tamoyili asbobning qabul qiluvchi
qismiga kelayotgan quyosh energiyasini termoelektrik batareya yordamida elektr energiyasiga
o‘zgartirishga asoslangan. Termoelektr yurituvchi tok kuchining (termotok EYK) kattaligi GSA
-
1 rusumidagi maxsus sezgir galvanometrlar yordamida o‘lchanadi. Quyosh radiatsiyasi ta’sirida
galvanometrning strelkasi
N
bo‘la
klar soniga buriladi.
Shunday qilib to‘g‘ri
radiatsiyaning
kattaligi
S
quyidagiga teng:
S = a(N - N
0
),
bu yerda:
N
0
- galvanometr srrelkasining nol holati; a - radiatsiya
qabul qilgich -
galvanometr juftligining o‘tkazish ko‘paytuvchisi.
O‘tkazish ko‘paytuvchisi aktinometr ko‘rsatkichini absolut asbob
-
piranometr ko‘rsatkichiga
yoki namunaviy aktinometr ko‘rsatkichiga taqqoslash orqali topiladi.
Savinov-Yanishevskiy termoelektrik aktinometri.
Aktinometrning
qabul qiluvchi qismi
kumush folgadan yasalgan. Bu gardish markazida dumaloq teshik ishlangan. Gardishning
Quyoshga qaragan tomoni qoraga bo‘yalgan (6.1
-rasm). Boshqa tomoniga yulduzcha shakliga
ega termoelektrik batareyaning ichki faol kavsharlari yopishtirilgan. Tashqi (passiv) kavshar mis
halqaga yopishtirilgan.
Bu halqa termoyulduzchaga qo‘yilgan va asbob korpusining ichiga siqilgan. Kavsharni
yopishtirishda termoyulduzcha disk va korpusdan papiros qog‘ozi bilan izolatsiyalanadi.