O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti

2.2. Tabiiy gazni oltingugurtli birikmalar va karbonat angidrit gazidan 

tozalash 

Kо‘pgina  tabiiy  gaz  konlarida  gazning  tarkibida  oltingugurt  birikmalari  va 

karbonat angidrit gazi bо‘lib, ular nordon gazlar deb ataladi. Oltingugurt birikmasi 

gazni  qayta  ishlash  jarayonida  katalizatorlarni  buzadi,  yonganda  CO

2

  va  CO

3

 

---

22 

 

oksidlari paydo bо‘ladi, atmosfera havosiga chiqarilganda insoniyat va atrof muhit 

uchun  xavflidir.  Vodorod  sulfid  va  karbonat  angidrit  CO

2

  gaz  va  suv  mavjud 

bо‘lgan  muhitda  pо‘lat  quvurlarda,  quvur  uzatmaning  jihozlarida,  komperessor 

mashinalarida  korroziyani  hosil  qiladi.  Ular  mavjud  bо‘lganda  gidratlanish 

tezlashadi.  Oltingugurt  komponentlari  mavjud  bо‘lganda  iste’molga  beriladigan 

gazning tarkibiga yuqori talablar qо‘yiladi. Hozirgi  vaqtda vodorod sulfidning H

2

S 

tabiiy gazda ruxsat etilgan miqdori 5,7 mg/m

3

, umumiy oltingugurt 50 mg/m

3

 dan 

yuqori  emas,  karbonat  angidirit  CO

2   

gazining  miqdori  esa  2  %  dan  kо‘p  emas. 

Tabiiy  gazning  oltingugurtli  komponentlari  birinchi  navbatda  H

2

S  oltingugurt 

ishlab chiqarish uchun asosiy xom ashyo hisoblanadi.  

Gazni  oltingugurtdan  tozalik  darajasi  99,9  %ni  tashkil  qiladi.  Hozir 

qо‘llaniladigan  “SHо‘rtanneftgaz”  MCHJ  va  Muborak  gazni  qayta  ishlash 

zavodlaridagi  yangi  texnologiyalar  asosida  oltingugurtni  ishlab  chiqarish  va 

atmosfera bosimini tozaligini ta’minlashdan iborat.  

Katta  hajmdagi  gazlarni  tozalashning  an’anaviy  usullariga  quyidagi 

jarayonlar kiradi:  

1)

 

nordon komponentlarni qazib olish, tozalangan gazni ishlab chiqarish;  

2)

 

oltingugurtdagi nordon gazlarni qayta ishlash;  

3)

 

chiqib ketuvchi gazlarni tozalash yoki yoqish;  

4)

 

yongan gazlarni tozalash. 

Tabiiy  gazning  tarkibidagi  yuqori  komponentlarni  olish  uchun  asosan 

absorbsiyali  regenerativ  jarayonlar  qо‘llaniladi.  Gazdan  nordon  komponentlar 

kimyoviy  yoki  fizik  absorbsiya  jarayonida  olinadi.  Undan  keyin  esa  oltingugurt 

ishlab  chiqarish  qurilmasiga  yо‘naltirilgan  tо‘yintirilgan  absorbent  regeneratsiya 

qilinadi va nordon gazning oqimi olinadi.  

Kimyoviy  absorbsiya  jarayonlarida  yutuvchilarni  suvli  aralashmasi 

qо‘llaniladi.  Kimyoviy  yutuvchilar  sifatida  monoetanolamin,  dietanolamin, 

diglikol’amin, ishqorli metallar qо‘llaniladi.  

Kimyoviy absorbsiya qо‘llanish sxemasi 2.2-rasmda keltirilgan.  

---

23 

 

Monoetanolamin  jarayoni  kо‘p  qо‘llaniladi  va  yutuvchilar  bilan  yuqori 

darajada  reaksiyaga  kirishuvchanligi  bilan  tavsiflanadi.  U  yuqori  darajada 

kimyoviy chidamli va kapital sarf xarajatlari kam.  

Monoetanolaminning oltingugurt va nordon karbon gazlari о‘zaro ta’sir etish 

reaksiyasini quyidagi kо‘rinishdagi tenglamalar orqali ifodalash mumkin:  

S

O

H

C

S

Н

Н

О

Н

С













2

5

2

2

2

2

2

]

)

[(

2

   

(2.1) 

3

2

5

2

2

2

2

5

2

]

)

[(

2

CO

H

Н

О

Н

С

CO

O

H

Н

О

Н

С













 (2.2)