O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti
Yüklə 3,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Tenglik.
Birorta ham odam, birorta ham mamlakat rivojlanish ne‘matlaridan foydalanish imkoniyatlaridan mahrum qilinmasligi kerak. Erkaklar va ayollar huquqlari va imkoniyatlarining tengligi kafotlanishi zarur. Birdamlik. Global muammolar tenglik va ijtimoiy adolatning asosiy prinsiplariga muvofiq, chiqimlar va mas‘uliyatni adolatli taqsimlash asosida hal etilishi kerak. Azob chekayotganlar yoki eng noqulay sharoitga tushib qolganlar eng qulay vaziyatda bo‘lganlar tomonidan yordam olish imkoniyatiga ega bo‘lishlari kerak. Sabr-toqatlilik. Dinlar, madaniyatlar va tillar xilma-xilligiga qaramasdan odamlar bir birlarini hurmat qilishlari kerak. Jamiyatlar doirasida va jamiyatlar o‘rtasidagi tafovut qo‘rqitishga ham, ta‘qib qilishga ham asos bo‘lmasligi zarur, balki bu turfalikka inoniyatning eng qimmatli boyligi sifatida yondashilishi zarur. Jaxon madaniyati hamda barcha sivilizasiyalar o‘rtasidagi muloqot faol rag‘batlantirib borilishi kerak. Tabiatga hurmat. Barqaror rivojlanish qoidalariga muvofiq, barcha tirik mavjudot va tabiiy resurslarni muxofaza qilish hamda ulardan oqilona foydalanish negiziga ehtiyotkorlik qo‘yilishi lozim. Faqat shu yo‘l bilangina bizga tabiat tomonidan in‘om etilgan ulkan boyliklarni kelgusi avlodlar uchun saqlab qolish mumkin. Hozirgi ishlab chiqarishning va iste‘molning beqaror modellari kelajakda bizning farovonligimiz va avlodlarimizning farovonligi manfaatlarida o‘zgartirilishi kerak. Umumiy majburiyat. Global iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni boshqarish, shuningdek xalqaro tinchlik va xavfsizlikka tahdidlarni bartaraf etish bo‘yicha mas‘uliyat jaxon xalqlari o‘rtasida taqimlanishi hamda ko‘p tomonlik asosida amalga oshirilishi zarur. Mazkur ishda jaxondagi eng universal va eng vakolatli 49 ПРООН. Доклад о человеческом развитии за 1990 г. //http: //www.undp.org. 94 tashkilot hisoblangan Birlashgan Millatlar Tashkiloti markaziy rol o‘ynashi lozim 50 hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lishi ko‘rsatilgan. Inson salohiyatini rivojlantirish indeksi (ISRI) insonlarning turmush sifatini baholashning integral ko‘rsatkichi bo‘lib, pokistonlik iqtisodchi Mahbub ul-Xaq 51 boshchiligidagi BMT ekspertlar guruhi tomonidan taklif qilingan. Mazkur indeksning asosida A.San izlanishlari borligini alohida ta‘kidlash kerak. Mahbub ul-Haqning ta‘kidlashicha, ―Insonni rivojlantirish konsepsiyasi bugungi kunda eng yaxlit rivojlanish modeli hisoblanadi. U iqtisodiy o‘sish, ijtimoiy investisiyalar, odamlar imkoniyatlarini kengaytirish, asosiy ehtiyojlarni qondirish va ijtimoiy himoya tizimini tashkil etish, siyosiy va madaniy erkinliklar hamda inson hayoti barcha boshqa sohalarini qamrab oladigan rivojlanishning barcha masalalarini mujassamlashtirgan. U tor ma‘nodagi texnokratik yoki falsafiy konsepsiya emas. U hayotni aks ettiradi‖. Mazkur ko‘rsatkichda turmush darajasi (yoki farovonlik darajasi) bilan turmush sifatini farqlay olishi kerak. Turmush darajasi moddiy farovonlik darajasini, ya‘ni odamlarning moddiy ehtiyoji qondirilganligining darajasini bo‘lib, mamlakat bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkichini aholi jon boshiga YaIM ko‘rsatkichi orqali ifodalanadi. Turmush sifati esa ―nomoddiy‖ yoki pulda ifodalanmaydigan odamlarning salomatligi va umr ko‘rish davomiyligi, dam olish va bo‘sh vaqtini o‘tkazish, madaniy rivojlanish, o‘zligini namoyon qilish, bilimlar va ma‘naviy boylikning boshqa ne‘matlaridan foydalanish imkoniyatlarini qamrab oladi. Inson salohiyatini rivojlantirish indeksi har yili turli mamlakatlarda turmush darajasi, savodxonlik, ta‘lim, umr ko‘rish davomiyligi kabi inson salohiyatining asosiy xususiyatlarini o‘lchash va taqqoslash uchun har yili hisoblab chiqiladi. U turli mamlakatlar va mintaqalar turmush darajasi o‘rtasidagi umumiy farqlarni aniqlashda standart va vosita vazifasini o‘taydi. Mazkur indeks BMTning Rivojlanish dasturi doirasida inson salohiyatini rivojlantirish to‘g‘risidagi hisobotlarda e‘lon qilinadi. ISRI ni hisoblab chiqishda ko‘rsatkichlarning uch turi hisobga olinadi: • inson tug’ilgan paytda kutilayotgan o’rtacha umr ko’rish; • ta’lim olishning o’rtacha davomiyligi va ta’lim olishning kutilayotgan davomiyligi; • munosib turmush darajasi . Bu aholi jon boshiga yalpi milliy daromadning xarid qobiliyati pariteti bo‘yicha AQSh dollarida baholanadi. Inson salohiyatini rivojlantirish indeksi insonni rivojlantirishining integral jamlanma ko‘rsatkichidir. U yuqorida qayd qilingan uchta asosiy ko‘rsatkich bo‘yicha mamlakatda erishilgan o‘rtacha darajani ifoda etadi. 50 BMTning Mingyillik rivojlanish deklarasiyasi (BMT Bosh Assambleyasining 2000 yil 8 sentyabrdagi 55/2 rezolyusiyasi bilan qabul qilingan // http: //www.un.org. 51 Mahbub ul-Xaq (1934-1996) – pokistonlik buyuk iqtisodchi, Insonni rivojlantirish ma‘ruzasining asoschisi, ―Iqtisodiy rejalashtirish strategiyasi‖, ―Insonni rivojlantirish to‘g‘risida mulohazalar‖, ―Rivojlantirish maqsadlarida hamkorlik uchun yangi asoslar‖ asarlarining muallifi. 95 Mazkur uch mezon bo‘yicha integral indeksni aniqlash uchun dastavval xar bir mezonning indeksi hisoblab chiqilishi kerak. Ko‘rsatkichlarni 0 dan 1,0 gacha bo‘lgan miqdorini indekslarga aylantirish uchun mezonlarning eng kam va eng ko‘p miqdorlarini o‘rnatish talab qilinadi. Indeksning integral ko‘rsatkichini hisoblab chiqish uchun o‘rtacha biometrik miqdorlar ishlatilishi sababli eng ko‘p miqdor har qanday ikki mamlakat yoki vaqt davrlari o‘rtasidagi taqqoslashga (foizlarda) ta‘sir ko‘rsatmaydi. 2010 yilda ISRI ko‘rsatkichlari yanada kengaytirildi, indeksning o‘zi esa sezilarli darajada o‘zgartirildi. Qo‘shimcha ravishda ijtimoiy-iqtisodiy tengsizlikni hisobga olgan holda inson rivojlanish indeksi, (IRI), gender tengsizlik indeksi (GTI) va ko‘p o‘lchamli qashshoqlik indeksi (KO‘QI). tengsizlikni hisobga olgan holdagi insonni rivojlantirish indeksi . Unda insonning salomatlik, ta‘lim va daromadlar o‘rtacha ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi farqlar hisobga olinadi; gender tengsizligi indeksi. U ish kuchi, salomatlik, bilimlar o‘rtasidagi tafovutni hamda ayollarga salbiy ta‘sir ko‘rsayotgan imkoniyatlarni hamda ularning huquqlarini kengaytirishni ifoda qiladi; ko’p o’lchamlik kambag’allik indeksi . U rivojlaniyotgan mamlakatlar aholisining ta‘lim, sog‘liqni saqlash va turmush darajasidagi jiddiy farqlarni aniqlash imkonini beradi. ISRI quyidagi ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga oladi: Yüklə 3,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|