O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

7.2.3-rasm. Shtakelbergning 1-muvozanati 
Bu Shtakelbergning 1-muvozanati deb ataladi. Sababi bunda 1-firma 
yetakchi firma deb olingan. Xuddi shu tartibda 2-firma yetakchi deb olinishi 
mumkin va bunda funksiyaning indekslari almashadi holos. 
Endi shu masalani firmalarning o‘zaro kartelga birlashishi jarayonida ko‘rib 
chiqamiz. Faraz qilaylik: 
– firmalar kartelga birlashadi; 
– har ikkala firma ham o‘zaro teng va ulardan hyech biri yetakchi emas; 
– har ikkala firma o‘z ishlab chiqarish hajmini mustaqil belgilaydi 
(―yetakchilik uchun kurash‖ strategiyasi). 
O‘z-o‘zidan ma‘lumki firmalarning o‘z foydasini maksimallashtirish 
kartelga birlashish orqali yoki yoki maxfiy kelishuv orqali amalga oshiriladi. 
Kartel sharoitida firmalar bozor taklifini monopol narx o‘rnatish maqsadida sun‘iy 
cheklashga harakat qiladi. Ko‘rib o‘tilayotgan shartda kartel bitimi birgalikda 

---

116 
mahsulot ishlab chiqarishni ko‘zda tutadi. Ya‘ni: 
, 
Monopol narx 
bo‘lganda kartelning yalpi foydasi quyidagiga teng. 
( )
Kartel bitimini qanoatlantiruvchi strategiya monopol narx o‘rnatish 
maqsadida mahsulot hajmini cheklashga qaratilganligi bois, ushbu masala Nesh 
muvozanatini qoniqtirmaydi. 
Endi ushbu masalani har ikkala firma o‘zaro teng va hyech biri yetakchi 
emas deb faraz qilamiz. Ya‘ni: 
bu holda yalpi ishlab chiqarish hajmi
Narx esa monopol narxga teng 
, firmalarning foydasi ham o‘zaro 
teng bo‘lib, 
( )
Ta‘kidlash joizki, bunda firmalarning holati Kurno modeliga ko‘ra
( )
foydada muvozanatga erishadi. 
Agarda firmalar yetakchilik uchun kurashayotgan bo‘lsalar, har bir firma 
o‘zi ishlab chiqargan mahsuloti bo‘yicha tarmoqda yetakchi hisoblanadi va 
ularning jami ishlab chiqargan hajmi teng deb olinadi. 
, 
Bunday sharoitda mahsulotning narxi limit xarajatlar miqdoriga qadar tushib 
boradi, shu bois har bir firmaning foydasi nolga teng bo‘ladi
65
. 
7.2.1-jadvalda 
oligopoliya 
(duopoliya) 
sharoitida 
raqobatlashuvchi 
firmalarning strategiyalari, belgilagan narx, mahsulot hajmi va foydasi 
ko‘rsatilgan.