O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

7.2.1-rasm. Oligopoliya sharoitida raqobatchi firmalarning reaksiya 
funksiyasi 
7.2.1-rasmdan ko‘rinib turibdiki 
, bundan 
( 
)
( )
Bunda bozor muvozanati, yoki Kurno muvozanatini belgilab beruvchi narx 
quyidagiga teng bo‘ladi: 
( 
)
( )
Har bir firmaning foydasi Kurno muvozanati 7.2.2-rasmda aks ettirilgan. 
Duopoliya sharoitida
( 
)
hajmlarda har bir firma raqiblarning hatti-
harakatini puxta tahlil qiladi va unga nisbatan o‘z harakatini belgilab oladi. Shu 
asosda oligopol bozorda muvozanatga erishish mumkinligini kuzatishimiz 
mumkin. Mazkur konsepsiya matematik olim J.Nesh (John Nash) tomonidan 1951 
yilda kiritilgan bo‘lib, Nesh muvozanati (Nash equilibrium) deb ataladi
63
. 
Boshqacha qilib aytganda firmaning 
strategiyasidan chetlanishi yoki mahsulot 
ishlab chiqarish birligini o‘zgartirishi uning foydasini oshirishiga olib kelmaydi. 
Chunki raqib firma unga (3-
i
) 
strategiya bilan yoki shuncha miqdor mahsulot 
birligini o‘zgartirish bilan javob qaytaradi.
63
Пиндайк Р., Рабинфельд Д.Микроэкономика. / Пер. с англ. — СПб.: Питер, 2002. — 608 с 388 б 

---

114 

π
2
 


 


 

 
 
C
π




 
 
0
π
1
( )
7.2.2-rasm. Oligopoliya sharoitida raqobatchi firmalarning foydasi 
Narxli raqobat (oligopoliya) sharoitida raqobat muhitining o‘yinlar 
nazariyasiga asoslangan nazariy modeli nemis iqtisodchisi Genrix fon Shtakelberg 
tomonidan taklif qilingan ta‘kidlab o‘tganimizdek, Shtakelberg modeli quyidagi 
bazaviy shartlarga asoslangan: 
– firmlar shartli ravishda bir turdagi mahsulot ishlab chiqaradi; 
– bozorda yetakchi ishlab chiqaruvchi bo‘lib, qolgan barcha firmalar o‘z 
foydasini maksimallashtirishga imkon beradigan mahsulot hajmini ana shu 
yetakchi firma belgilab beradi; 
– yetakchi firma bozorga taalluqli bo‘lgan barcha axborot, firmalarning 
faoliyati to‘g‘risida to‘liq ma‘lumotga ega deb qaraladi. Bunda yetakchi ishlab 
chiqarish hajmini o‘zgartirishiga qolgan firmalarning javob reaksiyasidan unumli 
foydalanadi; 
– boshqa firmalarning umumiy ishlab chiqargan mahsulotlari hajmi 
o‘zgarmasdan qoladi; 
– mahsulotga bo‘lgan talab funksiyasi narxga chiziqli bog‘langan
64
. 
Faraz qilaylik, yetakchi firma o‘z raqibining istalgan q
1
- mahsulot hajmi 
bo‘yicha javob reaksiyasini oldindan biladi. Buni e‘tiborga olgan holda u o‘z 
foydasini maksimallashtirishga harakat qiladi.
Shtakelberg modelida birinchi firma yetakchi, qolganlari esa unga 
ergashuvchi hisoblanadi. 
{
( 
( 
))
̅
masalaning yechimi yetakchi firma uchun optimal miqdor hisoblanadi.
̅
( ̅
)
esa qolgan firmalar uchun optimal ishlab chiqarish hajmi hisoblanadi. 
Topilgan 
( ̅
̅
) strategiyaning juft yechimi esa 
Shtakelberg muvozanati
deb 
ataladi.
Yuqorida ko‘rib chiqilgan Bertran modelidagi farazlar ham Shtakelberg 
64
Пиндайк Р., Рабинфельд Д.Микроэкономика. / Пер. с англ. — СПб.: Питер, 2002. — 608 с. 396 б 

---

115 
modelidagi yetakchi firma va raqib firmaning ishlab chiqarish hajmlarini 
ifodalaydi: 
̅
̅
( ̅
)
Shtakelberg muvozanati 7.2.3-rasmdagi 
nuqtada sodir bo‘ladi va bunda 
tarmoqning umumiy ishlab chiqargan mahsulot hajmi yoki firmalarning jami 
mahsulotlari miqdori 
( )
ga teng. Bundan Shtakelberg muvozanatida bozor 
narxi quyidagiga teng bo‘ladi: 
̅
 
Ushbu muvozanat narx bo‘yicha yetakchi firmaning foyda miqdorini 
aniqlaymiz: 
( )
( )

π
2
 


 


 

 
 
C
π


 

 
 
 
0
π
1