Stafilakokk, Streptokokk morfologiyasi, laborator diagnostikasi



Yüklə 98,89 Kb.
tarix12.06.2022
ölçüsü98,89 Kb.
#89407
2 5255852081134181577


Bilet №1

  1. Stafilakokk, Streptokokk morfologiyasi, laborator diagnostikasi.

Stafilokokklar yumaloq bo'lib, diametri 0,8-1,0x0,5- 1,5 m km . Surtma tayyorlab m ikroskopda ko'rilganganda ular uzum shingili_ga o'xshab ko'rinadi. Ba’zan kalta zanjir, yakka yoki diplokokk (juft-juft) ko'rinishida. Stafilokokk xivchinsiz, harakatsiz, kapsula va spora hosil qilm aydi, Gram usulida musbat bo'yaladi. Asosan patogen turlari nozik kapsulaga ega
Mikrobiologik tashxisda yiring, shilliq qavat ajralm asi balg'am, siydik, qon, qusuq, me’daning chayindi suvi va najas, shuningdek, ovqat mahsulotlari (pishloq, sut m ahsulotlari, tort va boshqalar) tekshiriladi. M ikrobiologik tashxis uchun, asosan, bakterioskopik, bakteriologik va biologik usullar qo'llaniladi. Bu usullar yordam ida ajratib olingan stafilokokklarning morfologik, kultural, biokimyoviy va virulentlik kabi asosiy xususiyatlari o'rganiladi va turlari aniqlanadi. Buning uchun avval yiringdan surtma tayyorlanadi, Gram usulida bo'yab, mikroskop ostida ko'riladi. U zum shingiliga o'xshash joylashgan va gram m usbat bo'yalgan kokklar topilsa, demak, stafilokokk borligi aniq bo'ladi. Stafilokokkning turi v a patogenlik xususiyatlarini aniqlash uchun tekshirilayotgan yiringni Petri kosachasidagi tuxum sarig'i va tuzli, sut-tuzli, qonli agar va go'shtlipeptomli bulonga (GPB) ekiladi. Agar bemorda sepsis gumon qilinsa, tashxi sni aniqlash uchun bemordan 8-10 ml qon olib, qandli bulonga ekiladi. IFU

Streptokokklar yumaloq yoki bir oz cho‘zinchoq boiib, diametri 0,5-1,0 mkm. Ular juft-juft boiib yoki zanjirga o'xshash joylashadi Streptokokklar harakatsiz, spora hosil qilmaydi, grammusbat bo'yaladi. Patogen turlarining mikrokapsulasi mavjud Infeksiyaga tashxis qo'yish uchun yiring, yara yuzasidagi ajralma, anginada murtak ustidagi shilliq parda, qon, peshob, oziq-ovqat mahsulotlari va boshqalar tekshiriladi. Bemordan olingan m aterialdan surtma tayyorlanib, Gram usulida bo'yaladi va mikroskop o stid a ko'riladi. Bakteriologik tashxisda tekshirilishi lozim bo'lgan materialni qonli agarga, sepsisga gumon qilinganda qonni qandli bulonga ekib, kulturasi olinadi va identifikatsiya qilinadi. Bakteriyaning virulentlik xususiyati quyonning terisi orasiga uning sof kulturasini yuborish yo'li bilan aniqlanadi (biologik usul). Streptokokklarning qaysi guruhga mansubligi esa (serologik variantlari) maxsus fluoressent zardob yordamida o'rganiladi. Streptokokkli kasalliklarga tashxis qo'yishda yana bemorning qoni va p esh o b id ag i antigenlar strep to k o k k im m un zardoblari bilan pretsipitatsiya reaksiyalari yordam ida topiladi.


2. Qoqshol, Gazli gangrena kasalligining patogenezi, klinikasi. Kasallik manbai - hay von va odamlar. Kasallik bakteriyasi ular najasi orqali tuproqqa tushib spora holida ko'p yillargacha saqlanib turishi mumkin. Kasallik sporalari shikastlangan teri yoki shilliq qavatga tuproq orqali tushadi. Kasallik qo'zg ‘atuvchisi chaqaloqlarga kindik yarasi orqali, tuqqan ayollarga yallig ‘langan bachadon shilliq qavati orqali kiradi. Natijada qoqshol rivojlanadi. Spora organizmda vegetativ shaklga o ‘tib ko'payadi va ekzotoksin ajrata boshlaydi. Ekzotoksin qonga tushadi va qon orqali orqa miyaning harakatlantiruvchi nerv markaziga ta’sir etadi. Nerv sistemasining qoqshol bakteriyalari toksinidan zararlanishi natijasidaorganizmdagi turli muskul guruhlarining tortishishi ro‘y beradi. Kasallikning yashirin davri 4-14 kun. So'ngra qo‘zg‘atuvchi kirgan joydagi muskiillar, keyinchalik yuz, chaynov va mimika muskullari tortishib qisqaradi. Keyin gardon, orqa vaoyoq muskullari tortishadi. Bem orning boshi orqaga ketadi, tanasi egilib, yoy shaklida boshining orqas iga hamda belga, boshi va tovonlari bilan tiralib qoladi. Nafas markazi va boshqa hayot uchun muhim a’zolar faoliyatining izdan chiqishi oqibatida bem or o'ladi. Bu kasallikda o'lim 35-70% ni tashkil etadi M axsus profilaktikasida qoqshol anatok.Miii qo'ilaniiadi. Reja bo'yicha AKDS va ADS-M vaksinalar 2,3,4, 16 oylikda va 7, 16-17,26,46 yoshdagi bola va kattalarga qilinadi Kasallik qo'zg'atuvchisi (Clostridiun pefringens Odamda yaraga tuproq, kiyim va boshqa zararlangan buyumlardan tushgan spora keyincha lik vegetativ shaklga o'tad i va ko'paya boshlaydi, bu o 'z navbatida to'qim alarni chirituvchi, yem iruvchi, k o 'p miqdorda gaz hosil qiluvchi ekzotoksin ajratadi. Q o 'zg 'atu v ch in in g k o'payishi uchun nekrozga uchiagan yoki yalligiangan to'qim a kerak. Aerob mikroflora shikastlangan Tiekroz joyda zarur anaerobioz holatni yaratadi. Bu jarayon ayniqsa, muskul to'qimalarida tez rivojlanadi, oqibatda glikogen ko'p miqdorda hosil bo'ladi, bu esa o 'z navbatida patogen anaeroblar uchun qulay muhit hisoblanadi. Anaerob infeksiyaning rivojlanishi natijasida birinchi bosqichda shish paydo bo'ladi, ikkinchi bosqichda esa biriktiruvchi to'qim a va muskullar gangrenaga uchraydi. Organizm kuchli zaharlanadi yoki intoksikatsiya ro‘y beradi. To‘qimalarningyemirilishi tufayli hosil b o ig an moddalarham organizm ga zaharli ta’sir ko'rsatadi. G azli anaerob infeksiya yaradorlar kasalligi, bunda k o ‘pincha yaradagi to‘qim alar ezilib, titilgan yara ifloslanib, anaerob sharoit vujudga kelganda, bu gazli gangrena rivojlanishiga olib keladi. Agar yaraning yuzasida yiring hosil qiluvchi stafilokokk, streptokokkyoki chirituvchi anaeroblarpaydo b o iib qolsa, kasallik ko'pincha og'ir o'tadi. Kassalikning yashirin davri ba’zan 4—6 soat, ko'pincha 1-2-5 kun davom etadi. Gazli gangrenaning klinik belgilari har xil bo'Iadi. Yaralangan joyria shish paydo bo/!ib, qiz,aiaui, ioqim aiar orasida gaz to'planadi. M uskul va boshqa to'qimalar nekrozga uchraydi. C.perfringens tushgan oziq-ovqatlar (pishloq, sut, tvorog, baliq va boshqalar) iste’mol qilinganda toksilcoinfeksiya paydo bo'Iadi. Kasallikning yashirin davri 2 -6 soat, bem orda ich ketish,qusish,qattiq bosh og'rig'i, harorat ko'tarilishi, tirishib qolish», yurak-tomir faoliyatining susayishi kuzatiladi. ________________________________________________________________
Bilet №2

  1. Ko’k yiring tayoqchasini biologik xusiyatini aytib bering

K o'k yiring tayoqchasi polimorf grammanfi у tayoqcha bo'lib, uzunligi 1 - 4 mkm, eni 0,5 - 1 mkm, harakatchan, ikki chetida 1 yoki 2ta xivchini (amfitrik) bor, ayrim kulturalarda xivchinlar ko'proq bo'lishi mumkin. K o'k yiring tayoqchada 2 xil fimbriyalar (tukchalar) bo'lib, ular adgeziya va konyugatsiya qila olish xususiyatiga ega. Spora hosil qilmaydi, kapsulasimon shilliq qavati bor. Surtmalarda alohida-alohida yoki zanjir shaklida joylashadi.. Rseudomonos aeruginosa qat’iy aerob. pH 7,2—7,4 bo'lgan oddiy oziq muhitlarda 37°C haroratda yaxshi o'sadi, am m o 40-42°C haroratda ham ko'payadi. GPA, Endo, Ploskirev, Levin m uhitlarida bir necha xil koloniyalar hosil qiladi: Ko‘k yiring tayoqchasi glyukoza, galaktoza, arabinoza, ksilozalarni parchalaydi. Indol, vodorod sulfid hosil qilmaydi. Proteolitikjihatdan faol: jelatinni suyultiradi, K o‘k yiring tayoqchasi boshqa gram m anfiy bakteriyalarga o'xshash temperaturaga chidamli, lipopolisaxarid-protein kom pleksidan tashkil topgan som atik O -antigen va tem peraturaga chidam siz, oqsildan iborat xivchinli H -antigenlarga ega. Ko‘k yiring tayoqchasi har xil toksin va fermentlar ajratadi. Ekzotoksin A temperaturaga chidamsiz bo'lib, oqsildan iborat, bu toksin hujayradagi oqsil sintezini shikastlaydi, ya’ni sitotoksik ta’sir etadi. Bemorlardan ajratib olingan shtammlarining 86%, tashqi muhitdan olinganlarning 27% i ekzotoksin hosil qiladi. K o'k yiring tayoqchasi tuproq, suv, turli o'sim liklarda yashaydi. Bu bakteriyaning tabiiy sharoitda keng tarqalganligi, uning odamlarga oson yuqishiga sabab bo'ladi. Bemorlardan ajralgan bakteriya tashqaridagi turli buyumlarga, tibbiyot asboblariga tushib, uzoq saqlanadi. Q o'lda 40 daqiqa tirik saqlanishi mumkin. 60°C qizdirilganda 15 daqiqada, qayna-tilganda esa tezda o'ladi. K o‘k yiring tayoqchasi, asosan, yiringli yalligianish kasalliklarini keltirib chiqaradi- Aralash infeksiyalarda ham ishtirok etadi. Kasallik bolalarda, keksalarda v a immun holati pasaygan kishilarda k o ‘p uchraydi. K o‘k yiring tayoqchasi kasalxona ichidagi infeksiyalami 20% ni keltirib chiqaradi. Odamlarda mahalliy hamda umumiy yiringli kasalliklar: otit, piyelit, sistit, keratit, meningoensefalit, septitsemiya va boshqa yiringli kasalliklarni q o ‘zg‘atadi. Kuygan yaralarga tushib, kasallikning kechishini ogirlashtiradi. Ko‘k yiring tayoqchasi keltirib chiqargan yaradan hosil boigan yiring ham, yara bogiangan dokalar ham ko‘k-yashil rangga bo'yaladi Ko‘k yiring tayoqchasi barcha shartlipatogen bakteriyalar singari odamlarda kuchsiz immunitet hosil qiladi. Kasallikdan so‘n g bakteriya va toksinga qarshi immunitet paydo boiadi, ammo bu immunitet uzoq vaqt davom etmaydi va qayta tushgan qo‘zg‘atuvchidan himoya qilolmaydi. Laboratoriya tashxisi. Tekshirilishi lozim boigan m ateriallar oziq muhitga ekiladi. Fiksatsiyalangan preparatlar Gram usulida bo^aladi. Sof kultura ajratib olinadi va u fermentativ, kultural va boshqa biologik xususiyatlariga ko‘ra identifikatsiya qilinadi. Kulturada piotsi nni (bir oz ishqor bilan ishlangan kulturaga xloroform ta’sir ettiriladi) aniqlash tezkor usullardan hisoblanadi, agar unda ko‘k yiring tayoqchasi bo‘ lsa, muhit havorangga aylanadi yoki aksincha. D avosi va p ro fila k tik a s i. Bem orni davolash u ch u n , asosan, karbenitsillin, polimiksin, teobromitsin, gentamitsin, amikotsin, sefsulodin va boshqa antibiotiklar beriladi. Bundan tashqari, ahvoli og‘ir toemorlarga geterologik immunoglobulin, pioimmunogen (kuyganda), imnrun plazma, im m unoglobulin va boshqa preparatlar ham yuboriladi. ICo‘k yiring bakteriofagidan foydalanish ham yaxshi natija beradi.


  1. Sil kasalligining patogenezi va klinikasi. di. Toksin hosil qilishi va patogenligi. Sil mikobakteriyalari ekzotoksin hosil qilm aydi, hujayra tarkibidagi bir qancha kimyoviy ko*mponentlar toksin x u su siy atig a ega. U larning virulentlik xossalari quyidagi komplekslar: lipidlar, fosfatidlar, mikol kislotalari va shunga o'xshash om illar yordam ida yuzaga chiqadi. Bundan tashqari, ular letsitinaza, katalaza, peroksidaza va ureaza fermentlarini ham ishlab chiqaradi. 1890-yilda R.Kox tuberkulin preparatini kashf etdi, uni koxning «eski tuberkulini (A lt tuberculin Koch)» ham deyiladi. Bu preparatni sil mikobakteriyasining 2-2,5 oylik eski glitserinli suyuq muhitdagi kulturasini filtrlab, uning dastlabki hajmini 1/10 gacha quritib olingan. Bu preparatning kam chiligi hujayralardan ajratib olingan faol fraksiyalar bilan bir qatorda kultura suyuqligidagi ballast pepton, glitserinlaming mavjudligidadir. Shuni hisobga olgan holda, 1937-yili F.Zaybert quritib tozalangan va 3 0 % ga yaqin polisaxaridlardan tarkib topgan «tozalangan proteinli derivat» (PPD) deb ataluvchi yangi tuberkulinni taklif etdi. B u preparat teri-allergik sinam alarni q o ‘yishda q o ila n ila d i. Sil bakteriyalari yuqqan odamlar va hayvonlarning bilak terisiga yoki teri orasiga bu preparat yuborilsa, o ‘sha yerda mahalliy o'ziga xos reaksiya, ya’ni qizarish va infiltrat hosil bo'lishi ku/atiladi (Pirke va Mantu reaksiyalari). S il mikobakteriyalarining organizmga patogen ta’sirida ular tarkibidagi Iipidlar, jumladan, fosfatidlar, moy kislotalari, mum va boshqalar muhim aham iyatga ega. D engiz cho'chqachalari venasiga fosfatidlar yuborilganda ularning o'pkasi, jigari va o'pka limfa tugunlarida o'ziga xos granulalar hosil bo'ladi. S il mikobakteriyalarining mumi tarkibidagi mikol kislota sog'lom tajriba hayvonlari organizmiga yuborilganda, regionar limfa tugunlari va o'pkada granulematoz o'zgarishlar keltirib chiqaradi. M ikobakteriyalardagi glikolipid, kord-faktor (tregaloza - 6,61 - dim ikalat) deb ataluvchi moddalar zaharli toksin ta’siriga ega bo'lib, ayniqsa, sichqonlar uchun nihoyatda zaharli.. ________________________________________________________________


Bilet №3 1. Moxov kasalligi morfologiyasi va uning laborator diagnostikasi. Moxov mikobakteriyalari to ‘g ‘ri yoki bir oz egilgan tayoqcha shaklida bo‘lib, uzunligi 1-8 mkm, eni 0,2- 0,5 mkm, bir uchi ikkinchisiga nisbatan yo‘g ‘onroq bo'lishi mumkin. Ular hujayra ichiga kirib, qattiq sharsimon tugunchalar hosil qiladi va bir-biri bilan zich yopishib joylashadi. Zararlangan to'qim alarda moxov tayoqchalari sharsi mon, ipsimon, to'g'nog'ichsim on va boshqa shaklda uchraydi. M ikobakteriyalar tarkibida 9,7-18,7% lipid va 2,25 % gacha fosfatidlar bor, shuning uchun maxsus Sil-Nilsen usuli bilan qizil rangga bo'yaladi. B undan tashqari, tarkibida moy pigmentlari, turli mum hamda leprozin mikol kislotalari ko‘p bo'lganligi uchun ular kislotaga chidamli. Spora va kapsulalar hosil qilmaydi, harakatsiz L ab o rato riy a te k s h iru v id a moxov mikobakteriyalari topilmasa, shifokor kasallikning klinik belgilariga ko‘ra tashxis qo'yadi. Am m o laboratoriya tekshiruvi orqali qo‘yilgan tashxis aniq va ishonarliroq b o iad i. Moxovning lepromatoz xilida kasallikning boshqa xillariga nisbatan mikobakteriyalar ko'proq topiladi. Yuqori nafas yoilari, m asalan, burun shilliq qavatidan olingan surtmalardan preparat tayyorlanadi. Buning uchun burun b o ‘shlig‘i yaxshilab tozalanadi, buni bem orning o'zi qilsa ham boiadi. So'ngra avvaldan tayyorlab qo‘yilgan doka tam pon o'ralgan tayoqchalar bilan burunning ichki devoridan surtmalar olinadi v a bir nechta buyum oynasiga bir xil qalinlikda surtiladi. Moxov mikobakteriyalarini topishda zararlangan teri to'qimasining suyuqligidan tayyorlangan surtmalarni tekshirish yaxshi natija beradi. Dastlab shu soha terisi spirt yoki efir bilan tozalanadi, yaxshil ab artiladi, bunda birinchidan aseptikaga rioya qilinsa, ikkinchidan kislotaga chidamli ba’zi saprofit mikroorganizmlar mikobakteriyalardan tozalanadi. So'ngra moijallangan teri sathini qo'l barmoqlari bilan qisib turib, steril o'tkir jarrohlik pichog'i (skalpel) bilan 5 mm uzunlikda va 2-3 mm chuqurlikda tilinadi. Ajralgan suyuqlikni skalpelda qirib olib, buyum oynasida bir nechta surtma tayyorlanadi. To'qim a suyuqligi qosh, peshona, quloq suprasi, b e l va dumba sohasidagi lepromalardan olinadi. Surtmalar Sil-Nilsen usulida bo'yaladi. Ammo moxov mikobakteriyalari sil mikobakteriyalariga nisbatan kislotaga chidamsiz b o iib , preparatni rangsizlantirishda ehtiyot boiish kerak. Bo'yalgan surtm alarda moxov mikobakteriyalari qizil yoki pushti rangda b o iib , to'da-to'da, ba’zan esa yakka holda, ular bir oz clho'zinchoq va bir-biriga parallel holda joylashadi. Moxov tayoqchalarini topish uchun tekshiriladigan 1 ml suyuqlikda kam deganda 10.000-100.000 mikobakteriya bo'lishi kerak. Buning uchun bitta surtmada 60-100 tagacha ko'rish maydonini ko'zdan kechirish kerak. 1 - 2 dona mikobakteriyani topish tashxisni tasdiqlam aydi. K o‘rish m aydonidagi mikobakteriyalar soni, Xort sxemasi bo'yicha quyidagicha belgilanadi: 0-m ikobakteriyalaryo‘q; + shubhali, ko'rish maydonida 1-2 ta m ikobakteriya bor; ++ ko'rish maydonida anchagina mikobakteriya b o r; +++ ko‘rish maydonida mikobakteriya juda k o ‘p. Moxov kasalligini sil kasalligidan farq qilish uchun patologik materialni 0,85% li natriy xlorid eritmasida dengiz cho'chqachasiga yuqtiriladi. Agar b e m o r sil bilan og‘rigan bo'lsa, u holda dengiz cho‘chqachasida tezda sil kasaliigi rivojlanadi va u o'ladi yoki aksincha dengiz cho'chqachalari m oxovga chalinmaydi. Bem or bilagining terisi orasiga 0,1 ml lepromin yuborilganda, 48-72 soatdan sn‘r»g shu joy qizarib shishib chiqsa, Milsuua reaksiyasi musbat hisobianadi. B em o r qonida hosil bo'lgan antitelolarni aniqlash uchun KBR, BilGA reaksiyalari qo'llaniladi. Sil kasalligi morfologiyasi, klinikasi. Sil qo'zg'atuvchilari ingichka, to 'g 'ri yoki bir oz bukilgan tayoqchasimon, shuningdek, ipsimon, shoxlangan, sharsimon, filtrlardan o'tuvchi vaL-shakllardabo'ladi. Ularda mikrokapsulabor, spora hosil qilmaydi, harakatsiz. Ular maxsus kislota va ishqorlarga chidamliligi tufayli Sil-Nilsen usulida qizil, Mux-Vays usulida binafsha (yodofilligi) ranggia kiradi sito p ]azm asid a donachalar borligi aniqlangan (Mux donachalari). Sil mikobakteriyalari mikol va boshqa m oy kislo talari ham da fo sfatid lar 70-rasm. Balg' mavjudligi tufayli kislotaga chidamli, tarkibi moysimon lipidlar va mumsimon moddalarga boy boiadi. Yangi ajratib olingan mikobakteriyalar sitoplazmasi gomogen holatida, eskirganlari esa donador boiadi. O d am lar, asosan, mikobakteriyalaming uch turi M.tuberculosis, M.africanis (hay vonlardan) M.bovis bilan kasallanadilar. 92% dan ortiq hollarda M .tuberculosis, 3- 5% da M.bovis, 3% da M .africanis kasallik qo‘zg‘atadi. Sil kasalligi asosan havo-tomchi va havo-chang yo'llari orqali yuqadi, b a’zan sil mikobakteriyalari tushgan ovqat mahsulotlaridan o g 'iz orqali ham da teri va shilliq qavatlar orqali yuqishi, homilaga esa y o id o sh orqali o ‘tishi mumkin. Kasallik aerogen y o i bilan yuqqanida, uning birlam chi o ‘chog‘i ko'pincha o'pkada yuzaga keladi. Alimentar yo‘l bilan yuqqanida esa ichakdagi mezenteral limfa tugunlarida paydo boiad i. Organizmning qarshiligi zaif, turmush va maishiy sharoitlari og'ir b o ig an d a, kasallik qo'zg'atuvchilari birlamchi joylashgan yeridan butun organizmga tarqalib, generilizatsiyalangan infeksiyani yuzaga keltirishi mumkin. Aksariyat hollarda birlamchi o'choq yalligianish jarayonining mavjudligi bilan xarakterlanadi, so'ngra limfa yo'llari shikastlanadi, limfangit 'va regionar limfadenitlaming rivojlanishi kuzatiladi. Birlamchi sil kompleksi d eb ataluvchi jarayon yuzaga keladi. Bu hoi ijobiy kechganida yalligianish jarayoni to'liq yo'qolib, shikastlangan joy qobiq bilan o'ralib kalsiy tuziga aylanadi, chandiq hosil bo'ladi. Agar organizmning rezistentligi (chidamliligi) susaysa, birlamchi sil surunkali kechib, kasallik avj olishi mumkin. Ikkilamchi sil, birlamchi sil kasalligi bilan og'riganlarda endogen yo'l bilan yoki kasallik qayta yuqishi oqibatida yuzaga keladi. Sil kasalligi turli klinik shakllarda (o'pka sili, sil meningiti, icbak sili, teritanosil va siydik yo'llari a’zolari sili, suyak va bo'g'im sili va hk_) kuzatiladi

________________________________________________________________

Bilet №4 1. Bo’g’ma qo’zg’atuvchisining morfologiyasi va chidamliligi. . Sorynebacterium diphteriae - to‘g ‘ri yoki bir oz bukilgan grammusbat tayoqcha boiib, uzunligi 1-8mkm, eni 0,3-0,8m km (68- rasm). Ayrim hollarda shoxlangan, ipsimon, kokksimon, achitqisimon* shakllari b oiishi mumkin. Surtmalarda yakka-yakka, rimcha besh shak lida yoki yoyilgan q o i panjalariga o'xshash joylashadi. Ikki chetida metoxromatik granula (volyutin donachalari, polimetafosfatlar) joylashgan. S pora hosil qilmaydi, harakatsiz mikrokapsulasi bor. Difteriya korinebakteriyalarida fimbriyalar bo'lib, ularr aDifteriya korinebakteriyalari tashqi m uhit ta’siriga chidamli. Ular turli buyumlarda 15 kungacha, sut va suvda 6 -2 0 kungacha, kuz va bahorda esa buyumlarda 5,5 oy gacha, bemordan olingan materialda ham uzoq saqlanadi. Korinebakteriyalar qaynatilganda bir daqiqada, 60°C haroratda qizdirilganda 10 daqiqada o'ladi.
Dezinfeksiyalovchi moddalar eritmalari ularni bir necha daqiqada o'ldiradi.

. 2. Ko’k yo’tal kasalligining patogenezi va klinikasini aytib bering. K o'kyo'tal bilan, asosan, bolaJar kasallanadi. Kasallik manbai faqat bemor yoki mikrob tashuvchi o d am hisoblanadi. K o'kyo'tal bakteriyasi bemordan 4 -6 hafta davomida ajralib turadi. Kasal bola yo'talganda, aksirganda havoga tarqalgan mayda balg‘ am va shilliq tomchilaridagi ko'kyo'tal tayoqchasi sog'lom bolaning nafas yo'llari orqali organizmga kiradi (infeksiyaning havo-tomchi yo'li bilan yuqishi). Kasallik ko'pincha 5 yoshgacha bo'lgan bolalarda uchraydi. KLasallikning 4 davri ajratiladi: 1) yashirin davri - 1 ,5 - 2 hafta; 2) kataral davri - 1,5-2 hafta; 3) bo'g'ilib yo'talish, ya’ni kasallikning zo'raygan davri - 4—8 hafta; 4) sog'ayish davri - 2-4 hafta. Nafas yo'li orqali tushgan kasallik bakteriyalari shu joyda ko'payadi va toksin ajratadi. Bu endotoksin tomocq, bronx shilliq qavatlarini qitiqlashi tufayli yo'tal tutadi. Adashgan nerv retseptorlari (tolalari) uzoq vaqt qitiqlanishi natijasida uzunchoq miyaga doimiy ravishda impuls kelib turadi. Bu esa o‘z navbatida uzunchoq miyada turg'un, kuchli qo‘zg‘alish o ‘chog‘ining paydo boiish ig a, boshqa retseptorlardagi nospetsifik qitiqlanishlarning kuchli o'choqqa aylanib, yo‘tal xurujining ortishi va kuchayishiga olib keladi. Yo'tal shartsiz refleks holatidan kasallik rivojlangan sari shartli refleksga aylanib qoladi. Immuniteti. Ko'kyo ‘tal bir umrga immunitet qoldiradi. Bemomi ng qonida agglutinin, pretsipitin, komplementni biriktiruvchi antitelolar paydo boiadi ________________________________________________________________


Bilet №6 2. Pnevmokokk patogenezi va klinikasini aytib bering. P n e v m o k o k k la r, a s o s a n , y u q o ri n a fa s y o ila .r i orqali kirib, shu yerda saqlanib q o lish i m um kin, sh u n in g u c h u n zotiljam ham e k z o g e n , ham endogen y o 'lla r bilan riv o jlan ad i. O d a m sh am o llag an d a, o 't a to liq q a n d a o rg a n iz m n in g h im o y a k u c h i p a sa y g a n d a p n e v m o k o k k la r y u q o ri n afas y o 'lla r id a n q u y i a ’z o la rg a o 'ta d i va k a sa llik k e ltirib c h iq a ra d i. P n e v m o k o k k la r quyi nafas y o 'lla rin in g sh illiq q av atig a tu sh sa, b ro n x it, zotiljam , qonga tushsa, haklerem iya-sepsis, chaqaloq va qariyalarda esa butun o rg an izm g a tarqalib o g 'ir k a s a llik la r (septikopiyem iya va m en in g it)g a o lib keladi. S tr .p n e u m o n ia e n in g 1 - 4 , 6, 8, 9 , 12, 14, 18, 19, 2 3 , 2 5 , 5 1 , 5 6 s e ro lo g ik v a ria n tla ri, asosan, odam larda o 'tk ir kechadigan zotiljam ni q o 'z g 'a ta d i. B undan tashqari, u lar s e p tits e m iy a , m eningit, b o 'g 'in la r y a llig 'la n is h i, e n d o k ard it, o tit, p erito n it, rinit, gaym c»rit, angina va boshqa k a sallik lam i k eltirib ch iq arish i m u m k in . A sosan sulfanilam id preparatlari va antibiotiklar keng q o ‘lla_niladi. H ozir p n ev m o k o k k lam in g k eng q o 'llan ilad ig an antibiotiklarga chidam li turlari k o 'p a y m o q d a , sh u n in g u c h u n a jra tib o lin g an p n ev m o k o k k so f k u ltu rasin in g h ar xil a n tib io tik la rg a chidam liiigini aniqlab, so 'n g m uvofiq antibiotiklam i davolashda q o 'llash lo z im . M axsus terap iy ad a strep to k o k k larg a qarshi im m unoglobulinlardan foydalanish m uim kin. Bo’g’ma qo’zg’atuvchisining morfologiyasi va chidamliligi. Sorynebacterium diphteriae - to‘g ‘ri yoki bir oz bukilgan grammusbat tayoqcha boiib, uzunligi 1-8mkm, eni 0,3-0,8m km (68- rasm). Ayrim hollarda shoxlangan, ipsimon, kokksimon, achitqisimon* shakllari b oiishi mumkin. Surtmalarda yakka-yakka, rimcha besh shak lida yoki yoyilgan q o i panjalariga o'xshash joylashadi. Ikki chetida metoxromatik granula (volyutin donachalari, polimetafosfatlar) joylashgan. S pora hosil qilmaydi, harakatsiz mikrokapsulasi bor. Difteriya korinebakteriyalarida fimbriyalar bo'lib, ularr a



Bilet №5 1.Aktinomikoz qo’zg’atuvchisining morfologiyasi va kasallik patogenezini aytib bering. A ktinom itsetlar shoxlanuvchi, tayoqchasim on, kokksim on qism larga oson bo'linuvchi, ingichka, ipsimon mitseliylardan iborat. G ram m usbat, septasiz, spora hosil qiladi Aktinomitsetlar turli joylarda, jumladan tog‘li yerlarda, vodiylarda, iliq dengizlarda, suvda yoki suv ostidagi balchiqlarda uchraydi. Organik moddalarga boy tuproqlarda ham ko'p bo'Iadi. Aktinomikoz bilan 20 yoshdan 30 yoshgacha bo'lgan erkaklar ayollarga nisbatan 3 m arta ko'p kasallanadi. Aktinomitsetlar propion bakteriyalar, sil mikobakteriyalari va korinebakteriyalarga o'xshaydi, ammo o'zining rivojlanishiga ko'ra ulardan farq qiladi. Kasallik manbai qo'y-echki va qoramollar, yovvoyi hayvonlar, it, cho'chqa, ot, quyon, shuningdek, tuproq, o'simliklar, havo, hatto kasallangan bug'doy boshoqlari va boshqalar hisoblanadi. Me’da-ichak tizimidagi aktinomitsetlarning endogen yo‘l bilan turli a’zolarga kirishi natijasida aktinomikoz kelib chiqadi. A.israilii ko’pincha sog'lom odamning og'iz bo'shlig'ida bo'Iadi va organizmning reaktivligi pasayganda endogen infeksiyani keltirib chiqaradi. Aktinomikoz ekzogen yo‘l bilan ham paydo bo'Iadi. Masalan: odam donli o'simliklar boshog'ini yoki dastasini chaynashi natijasida, undagi aktinomitsetlar kasallikka sabab bo'Iadi. Aktinomitsetlar tashqi muhitdan organizmga tushsa, ekzogen infeksiya rivojlanadi. Kasallikning paydo bo'lishida tish kariyesi, «toshlar», milk kasalligi, ko'richak va boshqalaming ta’siri bor. Bulardan tashqari, teri shilliq qavatlaridagi jarohatlar, operatsiya, suyaklarning sinishi kabi holatlar ham aktinomikozning rivojlanishida katta rol o'ynaydi. O rganizm ga kirgan aktinom itsetlar, shu joyidan teri ostidagi biriktiruvchi to'qim alar, muskullar orasidagi bo'shliqlar hamda qon va limfa orqali tarqaladi. Natijada yallig'lanish rivojlanadi, flegmonaga o'xshash katta - qattiq shish paydo bo'Iadi, infiltrat yuzaga keladi, bu shish nekrozlanib yumshaydi va teshilib yiring tashqariga yoki organizmning ichiga chiqa boshlaydi. Yiringda aktinom itsetlar to'plam idan iborat «druza»lar hosil bo'Iadi. 2.Meningokokk qo’zg’atuvchiining morfologiyasi va laborator tashxisini ayting. Meningokokklar loviya shaklida bo'lib, juft-juft joylashadi, diametri 0,6-1,0 mkm. botiq tomoni bir-biriga qaragan, tashqi tomoni esa qavariq (do'ng) bo'Iadi. Bu mikrob ba’zan tetrakokklarga o'xshab to'rttadan ham joylashadi, spora hosil qilmaydi, xivchi nlari yo'q. Ammo ularda fimbriyalar (pili) yoki tukchalar borligi aniqlangan, bular yordamida ular epiteliy hujayralarining shilliq qobig'iga yopishadi. Gram bilan qizil rangga (grammanfiy) bo'yaladi. Yiringdan olingan materialda ko'pincha m eningokokklar leykotsitlarning ichida, ba’z a n juda oz miqdorda uning tashqarisida joylashadi Epidem ik serebrospinal memingitning mikrobiologik tashxisida, asosan, orqa miya suyuqligi tekshiriladi. Bundan tashqari, burun-halqumdan olingan shilliq modda va qon ham tekshirilishi kerak. Bu usul rekonvalessent yoki sog'lom m eningokokk tashib yuruvchilarni aniqlashda ju d a ahamiyatli. Birinchi tekshurish usuli bakterioskopiya bo'lib, surtmalarda grammanfiy diplokokklar aniqlanadi. Ammo shuni yodda tutish kerakki, orqa miya suyuqligidan tayyorlangan surtmalarda N.meningitidis ni topish juda qiyin. Kasalxonalard a OMSning um um iy klinik tahlili o'rganiladi. Bunda O M Sning rangi, tarkibi (le^ykotsitoz, oqsil, shilliq va boshqalar) о ‘zgarganligi aniqlanadi. Kultural tashxisida OMS, bemor qoni, burun va halqumdan olingan shilliq modda, zardob va qonli yoki ristomitsi, assit suyuqligi qo'shilgan agarli Petri kosachasiga ekiladi. Ajratib olingan kulturalarni sitoxrom-oksidaza usuli yordam ida tekshiriladi. Shu bilan birga ularning fermentativ, serologik x u su siy atlari ham aniqlanadi. B urun-halqum dagi shilliq m odda tekshirilganda ayrim hollarda saprofit mikrokokklarni (Branhamella catharrhalis) ham uchratish mumkin. Burun-halqumdagi saprofit kokklar (kataral mikrokokklar) va boshqalar shakli jihatidan meningokokklarga o'xshasada, ammo meningokokklarni agglyutinatsiya qiluvchi maxsus /.ardobiar biian agglutinatsiya bermaydi, shu maqsadda agglutinatsiya reaksiyasi va immunofluoressent usullaridan foydalaniladi. Branhamella catarrhalis uglevodlarni, N.sicca esa glyukoza va maltozani parchalaydi. Kasallikka tez tashxis qo'yish uchun orqa m iya suyuqligi bilan pretsipitatsiya reaksiyasi, bemor zardobi bilan esa neytrallash (NR), bilvosita gemagglutinatsiya reaksiyalari (BilGAR) qo'yiladi. Hozir immunoferment (IF), immunoelektroforez va radioimmun (RI) usullaridan foydalanilm oqda, bular yordam ida qon va orqa m iya suyuqligidan patogen meningokokklarning antigenlarini tezda aniqlash mumkin. 3.Vaziyatli masala Kafedra mudiri: Rasulov F.X. ________________________________________________________________

Bilet №7 Sil qo’zg’atuvchisining morfologiyasi, klinikasi Sil kasalligi morfologiyasi, klinikasi. Sil qo'zg'atuvchilari ingichka, to 'g 'ri yoki bir oz bukilgan tayoqchasimon, shuningdek, ipsimon, shoxlangan, sharsimon, filtrlardan o'tuvchi vaL-shakllardabo'ladi. Ularda mikrokapsulabor, spora hosil qilmaydi, harakatsiz. Ular maxsus kislota va ishqorlarga chidamliligi tufayli Sil-Nilsen usulida qizil, Mux-Vays usulida binafsha (yodofilligi) ranggia kiradi sito p ]azm asid a donachalar borligi aniqlangan (Mux donachalari). Sil mikobakteriyalari mikol va boshqa m oy kislo talari ham da fo sfatid lar 70-rasm. Balg' mavjudligi tufayli kislotaga chidamli, tarkibi moysimon lipidlar va mumsimon moddalarga boy boiadi. Yangi ajratib olingan mikobakteriyalar sitoplazmasi gomogen holatida, eskirganlari esa donador boiadi. O d am lar, asosan, mikobakteriyalaming uch turi M.tuberculosis, M.africanis (hay vonlardan) M.bovis bilan kasallanadilar. 92% dan ortiq hollarda M .tuberculosis, 3- 5% da M.bovis, 3% da M .africanis kasallik qo‘zg‘atadi. Sil kasalligi asosan havo-tomchi va havo-chang yo'llari orqali yuqadi, b a’zan sil mikobakteriyalari tushgan ovqat mahsulotlaridan o g 'iz orqali ham da teri va shilliq qavatlar orqali yuqishi, homilaga esa y o id o sh orqali o ‘tishi mumkin. Kasallik aerogen y o i bilan yuqqanida, uning birlam chi o ‘chog‘i ko'pincha o'pkada yuzaga keladi. Alimentar yo‘l bilan yuqqanida esa ichakdagi mezenteral limfa tugunlarida paydo boiad i. Organizmning qarshiligi zaif, turmush va maishiy sharoitlari og'ir b o ig an d a, kasallik qo'zg'atuvchilari birlamchi joylashgan yeridan butun organizmga tarqalib, generilizatsiyalangan infeksiyani yuzaga keltirishi mumkin. Aksariyat hollarda birlamchi o'choq yalligianish jarayonining mavjudligi bilan xarakterlanadi, so'ngra limfa yo'llari shikastlanadi, limfangit 'va regionar limfadenitlaming rivojlanishi kuzatiladi. Birlamchi sil kompleksi d eb ataluvchi jarayon yuzaga keladi. Bu hoi ijobiy kechganida yalligianish jarayoni to'liq yo'qolib, shikastlangan joy qobiq bilan o'ralib kalsiy tuziga aylanadi, chandiq hosil bo'ladi. Agar organizmning rezistentligi (chidamliligi) susaysa, birlamchi sil surunkali kechib, kasallik avj olishi mumkin. Ikkilamchi sil, birlamchi sil kasalligi bilan og'riganlarda endogen yo'l bilan yoki kasallik qayta yuqishi oqibatida yuzaga keladi. Sil kasalligi turli klinik shakllarda (o'pka sili, sil meningiti, icbak sili, teritanosil va siydik yo'llari a’zolari sili, suyak va bo'g'im sili va hk_) kuzatiladi 1. . 2. Ichak iersiniozi natogenezi va klinikasini ayting. Y.enterocolitica lcasal tashib yuruvchi hayvonlar, kemiruvchilar, qushlar najasi bilan tashqi muhitga tushadi. Infeksiya ushbu mikroblar bilan zararlangan suv, tuproq, sabzavot, sut va boshqa oziq-ovqatlarni iste’mol qilganda yuqadi. M e’da-ichak sistem asiga tushgan bakteriyalar ichak epiteliy hujayralariga kirib ko'payadi (fakultativ hujayra ichi parazitlari). Bemorda b o sh og'rig'i, darmonsizlik, qayt qilish, qorinda og'riq, isitma, ko'ngil ayni shi, ishtaha pasayishi kabi belgilar paydo bo'Iadi. Bunda o'tkir gastroenterokolitga xos belgilar qayd qilinadi. Keyinchalik bakteriyalar q o n g a tushib, bakteriyemiya rivojlanadi va butun organizmga tarqaladi, oqibatda jigar, taloq va boshqa a’zolar shikastlanadi. Enterokolitik diarey a bem or gavda haroratining k o 'tarilish i va qorindagi o g'riq bilan birga kechadi. Yana shuni ta’kidla_sh kerakki, Y.enterocolitica ichakning shilliq pardasi orqali Peyer pilakchalariga kirib, charvi lim fa tugunlarida ko'payadi. Bakteriyalarning adgezivligi va invazivligi hisobiga ular makroorganizm hujayralariga yopishib oladi. Termostabil toksinlar hisobiga jarayon murakkablashadi. Iersinoz bolalardagi me’da-ichakkasalliklarining 12,3% ini tashkil etadi. Ayniqsa, 3 yoshgacha bo'lgan bolalarda xastalik gastroenterokolit va diareya shaklida kechadi. Iersinozning gepatitli xili virusli gepatit bilan kasalxonaga tushgan bem orlam ing 12% ini tashkil qiladi. Infeksiyaning bu turi birdaniga boshlanib, bemorning harorati yuqori bo‘la.di, isitma 2- 3 hafta davom etadi. Kasallikning birinchi haftasida bemorning badaniga d o g ii, nuqtali to sh m a toshadi. Yuqori nafas yoilarining yalligianishiga xos belgilar p ay d o bo'ladi. Shuningdek, xastalikning birinchi haftasida tashqi limfa bezlari kattalashadi va ularda og'riq bo'ladi. Aksariyat bemorlarda me’daichak sistemasi faoliyati buzilishiga xos belgilar ham kuzatiladi (ishtahaning pasayishi yoki yo'qolishi, ko'ngil aynishi va qayt qilish, qorinda og'riq p a y d o bo'lishi, ich ketishi). U m um an hozirgi vaqtda kasallikning gastroenterokolit, appendikulyar, artrit, septik hamda yashirin va subklinik xillari tafovut qilinadi. Im m uniteti. Bemor sog'aygandan so'ng turga xos immunitet hosil b o 'la d i. Bemor qon zardobida agglutininlar, komplementni biriktiruvchi antitelolar, lizinlar va boshqa antitelolar hosil bo'ladi. Ammo immuniteti u zo q davom etmaydi.

Bilet №8 4. Bo’g’ma qo’zg’atuvchisining morfologiyasi va chidamliligi. . Sorynebacterium diphteriae - to‘g ‘ri yoki bir oz bukilgan grammusbat tayoqcha boiib, uzunligi 1-8mkm, eni 0,3-0,8m km (68- rasm). Ayrim hollarda shoxlangan, ipsimon, kokksimon, achitqisimon* shakllari b oiishi mumkin. Surtmalarda yakka-yakka, rimcha besh shak lida yoki yoyilgan q o i panjalariga o'xshash joylashadi. Ikki chetida metoxromatik granula (volyutin donachalari, polimetafosfatlar) joylashgan. S pora hosil qilmaydi, harakatsiz mikrokapsulasi bor. Difteriya korinebakteriyalarida fimbriyalar bo'lib, ularr achidamli. Ular turli buyumlarda 15 kungacha, sut va suvda 6 -2 0 kungacha, kuz va bahorda esa buyumlarda 5,5 oy gacha, bemordan olingan materialda ham uzoq saqlanadi. Korinebakteriyalar qaynatilganda bir daqiqada, 60°C haroratda qizdirilganda 10 daqiqada o'ladi. Dezinfeksiyalovchi moddalar eritmalari ularni bir necha daqiqada o'ldiradi. 1. 2. SHigellalar patogenezi va klinikasi Dizenteriyaning patogenezi yo'g'on ichak distal qismining epitelial hujayralariga bakteiriyalaming kirishi, u yerda ko'payishi hamda toksin ajratishiga bogiiq. B u n d a yo‘g‘on ichakning shilliq va shilliq osti qavati ham zararlanadi v a organizm zaharlanadi. 0 ‘tkir va surunkali dizenteriya bilan o g 'rig a n bemor, rekonvalessent va bakteriya tashuvchilar infeksiya manbai h isoblanadi, chunki dizenteriya antroponoz kasallik b o iib , faqat odam lardan yuqadi. Kasallik shigella bakteriyalari tushgan ovqat m ahsulotlari, ayniqsa, ifloslangan sut, suv, q o i, pashsha (chivin), suvarak va b.lardan o g iz orqali yuqadi. Ichburug' kasalligida bakteriyemiya kuzatilmaydi, a m m o organizm yo‘g ‘on ichakning shilliq qavati orqali so'rilgan shigella toksdni ta’sirida zaharlanadi. S h .d y sen teriae q o ‘zg ‘atgan kasallik o g ‘i:r kechadi. Dizenteriyada organizm zaharlanadi va yo‘g ‘on ichak kuchli jatrohatlanadi. Shu sababli y o ‘g ‘on ichakda giperemiyali yara, shish pay*io boiadi. Kasallikning bu turi tropik va subtropik mamlakatlarda k e n g tarqalgan, bizda kam uchraydi. B izda, asosan, Fleksner shigella_si keltirib chiqaradigan ichburug' kuzatiladi. Ichburug* maktabgach.ii yoshdagi bolalarga xos. Zonne dizenteriyasi, asosan, ovqat orqali y u q ad i, chunki u boshqa shigellalarga nisbatan ovqatda va ichakda tez ко ‘payadi va enterotoksin hosil qiladi, natijada ovqatdan zaharlanish ro‘y beradi. Ichburug* kasalligining yashirin davri 1-7 kun. BemornLng harorati yuqori bo'lib, qorni burab og'riydi, «soxta hojat», shilliq yiriaig va yangi qon aralash diareya kuzatiladi. Kasallik o'tkir boshlanib surunkali o'tishi mumkin. Yosh bolalarda letallikO-1% ni tashkil qiladi..




Bilet №9 4. Ko’k yo’tal qo’zg’atuvchisining morfologiyasi va chidamliligi. K o'kyo'tal bilan, asosan, bolaJar kasallanadi. Kasallik manbai faqat bemor yoki mikrob tashuvchi o d am hisoblanadi. K o'kyo'tal bakteriyasi bemordan 4 -6 hafta davomida ajralib turadi. Kasal bola yo'talganda, aksirganda havoga tarqalgan mayda balg‘ am va shilliq tomchilaridagi ko'kyo'tal tayoqchasi sog'lom bolaning nafas yo'llari orqali organizmga kiradi (infeksiyaning havo-tomchi yo'li bilan yuqishi). Kasallik ko'pincha 5 yoshgacha bo'lgan bolalarda uchraydi. KLasallikning 4 davri ajratiladi: 1) yashirin davri - 1 ,5 - 2 hafta; 2) kataral davri - 1,5-2 hafta; 3) bo'g'ilib yo'talish, ya’ni kasallikning zo'raygan davri - 4—8 hafta; 4) sog'ayish davri - 2-4 hafta. Nafas yo'li orqali tushgan kasallik bakteriyalari shu joyda ko'payadi va toksin ajratadi. Bu endotoksin tomocq, bronx shilliq qavatlarini qitiqlashi tufayli yo'tal tutadi. Adashgan nerv retseptorlari (tolalari) uzoq vaqt qitiqlanishi natijasida uzunchoq miyaga doimiy ravishda impuls kelib turadi. Bu esa o‘z navbatida uzunchoq miyada turg'un, kuchli qo‘zg‘alish o ‘chog‘ining paydo boiish ig a, boshqa retseptorlardagi nospetsifik qitiqlanishlarning kuchli o'choqqa aylanib, yo‘tal xurujining ortishi va kuchayishiga olib keladi. Yo'tal shartsiz refleks holatidan kasallik rivojlangan sari shartli refleksga aylanib qoladi. Immuniteti. Ko'kyo ‘tal bir umrga immunitet qoldiradi. Bemomi ng qonida agglutinin, pretsipitin, komplementni biriktiruvchi antitelolar paydo boiadi 1. 2. Klebsillyoz va Esherixioz laborator tashxisini ayting. Bunda, asosan, bakteriskopiya usulidan foydalaniladi. Zotiljam da bemordan balg‘am, ozena (sassiq tum ov)da burundagi suyuqlik, rinoskleromada granuleoma to ‘qim alaridan surtma tayyorlanadi. Surtm alar Gram va Buri-Gins usuli bilan bo'yaladi va mikroskopning immersion tizimida ko'zdan kechiriladi. Rinoskleroma bilan o g ‘rigan bemor surtm asida k o ‘p miqdorda o ‘ziga xos yiring, patologik ajralma tarkibidagi hujayralar ichida esa kapsulaga o'ralgan klebsiyellalar aniqlanadi. Bu kasallikda yana bakteriologik va serologik usullar ishlatiladi. Serologik usulda aksariyat hollarda KBR dan foydalaniladi. Esherixioz laborator tashxisi Kolienterit va boshqa koliinfeksiyalarga mikrobiologik tashxis qo'yish uchun bemorning najasi, burun-halqumidan surtina, murdadan esa qon, o't, jigar, taloq, o'pka, ingichka va yo'g'on ichakdagi moddalar, yiring olib tekshiriladi. Tekshirilishi lozim bo'lgan material qattiq oziq muhitlarga (Endo, Levina va boshqalar) va qo'shimcha tif va paratiflar, ichburug' bakteriyalari o'suvchi Ploskirev, vismut-sulfit agarlarga ekiladi. Agar sepsisga gum on qilinsa, u holda qon avval buloraga, so'ng muvofiq qattiq oziq m uhitga ekiladi. Ajratib olingan sof kulturani differensiatsiya qilish uchun uning morfologiyasi, o'sishi, biokimyoviy va serologik xususiyatlari tekshiriladi. Ajratilgan esherixiyaning qaysi O-guruhga mansub ekanligini aniqlash uchun avval tekshirilayotgan undirm a qaynatiladi, bunda K -antigen parchalanadi, so'ng agglutinatsiya reaksiyasi qo'yiladi, bunda O K - va O-zardoblardan foydalaniladi. A jratib olingan kulturani yoki tekshirilishi lozim bo'lgan materialni tezlikda identifikatsiya qilish uchun im m unofluressent reaksiyasidan foydalaniladi. Natijani 1-2 soatdavom ida aniqlash mumkin. K o lie n te ritg a serologik ta sh x is q o 'y is h uchun b ilv o sita gemagglutinatsiya reaksiyasi qo'yiladi. Agar reaksiyaning diagnostik titri oshib boraversa, bu musbat natija hisoblanadi.
Bilet №10 1. Qoqshol, Gazli gangrena qo’zg’atuvchisining patogenezi, klinik belgilarini aytib bering. Kasallik manbai - hay von va odamlar. Kasallik bakteriyasi ular najasi orqali tuproqqa tushib spora holida ko'p yillargacha saqlanib turishi mumkin. Kasallik sporalari shikastlangan teri yoki shilliq qavatga tuproq orqali tushadi. Kasallik qo'zg ‘atuvchisi chaqaloqlarga kindik yarasi orqali, tuqqan ayollarga yallig ‘langan bachadon shilliq qavati orqali kiradi. Natijada qoqshol rivojlanadi. Spora organizmda vegetativ shaklga o ‘tib ko'payadi va ekzotoksin ajrata boshlaydi. Ekzotoksin qonga tushadi va qon orqali orqa miyaning harakatlantiruvchi nerv markaziga ta’sir etadi. Nerv sistemasining qoqshol bakteriyalari toksinidan zararlanishi natijasidaorganizmdagi turli muskul guruhlarining tortishishi ro‘y beradi. Kasallikning yashirin davri 4-14 kun. So'ngra qo‘zg‘atuvchi kirgan joydagi muskiillar, keyinchalik yuz, chaynov va mimika muskullari tortishib qisqaradi. Keyin gardon, orqa vaoyoq muskullari tortishadi. Bem orning boshi orqaga ketadi, tanasi egilib, yoy shaklida boshining orqas iga hamda belga, boshi va tovonlari bilan tiralib qoladi. Nafas markazi va boshqa hayot uchun muhim a’zolar faoliyatining izdan chiqishi oqibatida bem or o'ladi. Bu kasallikda o'lim 35-70% ni tashkil etadi M axsus profilaktikasida qoqshol anatok.Miii qo'ilaniiadi. Reja bo'yicha AKDS va ADS-M vaksinalar 2,3,4, 16 oylikda va 7, 16-17,26,46 yoshdagi bola va kattalarga qilinadi Kasallik qo'zg'atuvchisi (Clostridiun pefringens Odamda yaraga tuproq, kiyim va boshqa zararlangan buyumlardan tushgan spora keyincha lik vegetativ shaklga o'tad i va ko'paya boshlaydi, bu o 'z navbatida to'qim alarni chirituvchi, yem iruvchi, k o 'p miqdorda gaz hosil qiluvchi ekzotoksin ajratadi. Q o 'zg 'atu v ch in in g k o'payishi uchun nekrozga uchiagan yoki yalligiangan to'qim a kerak. Aerob mikroflora shikastlangan Tiekroz joyda zarur anaerobioz holatni yaratadi. Bu jarayon ayniqsa, muskul to'qimalarida tez rivojlanadi, oqibatda glikogen ko'p miqdorda hosil bo'ladi, bu esa o 'z navbatida patogen anaeroblar uchun qulay muhit hisoblanadi. Anaerob infeksiyaning rivojlanishi natijasida birinchi bosqichda shish paydo bo'ladi, ikkinchi bosqichda esa biriktiruvchi to'qim a va muskullar gangrenaga uchraydi. Organizm kuchli zaharlanadi yoki intoksikatsiya ro‘y beradi. To‘qimalarningyemirilishi tufayli hosil b o ig an moddalarham organizm ga zaharli ta’sir ko'rsatadi. G azli anaerob infeksiya yaradorlar kasalligi, bunda k o ‘pincha yaradagi to‘qim alar ezilib, titilgan yara ifloslanib, anaerob sharoit vujudga kelganda, bu gazli gangrena rivojlanishiga olib keladi. Agar yaraning yuzasida yiring hosil qiluvchi stafilokokk, streptokokkyoki chirituvchi anaeroblarpaydo b o iib qolsa, kasallik ko'pincha og'ir o'tadi. Kassalikning yashirin davri ba’zan 4—6 soat, ko'pincha 1-2-5 kun davom etadi. Gazli gangrenaning klinik belgilari har xil bo'Iadi. Yaralangan joyria shish paydo bo/!ib, qiz,aiaui, ioqim aiar orasida gaz to'planadi. M uskul va boshqa to'qimalar nekrozga uchraydi. Ekzotoksinlar qon tomirini toraytirish xususiyatiga ega boiganligi uchun gaz to'plangan joy terisi oqimtir va yaltiroq bo'Iadi, asta-sekin bron^.a rangiga aylanadi, jarohatlangan to'qim alarning harorati sog'lom to'q im alar haroratidan past bo'Iadi. T eri ostidagi yog', muskul va biriktiruvchi to 'q im alard a chuqur patologik illatlar boiganligi sababli ichki a’zolarda ham degenerativ o'zgarishlar kuzatiladi. С .perfringens gazli anaerob infek siy ad an ta sh q a ri ovqatdan zaharlanishni ham keltirib chiqaradi. Ko'p miqdorda C.perfringens tushgan oziq-ovqatlar (pishloq, sut, tvorog, baliq va boshqalar) iste’mol qilinganda toksilcoinfeksiya paydo bo'Iadi. Kasallikning yashirin davri 2 -6 soat, bem orda ich ketish,qusish,qattiq bosh og'rig'i, harorat ko'tarilishi, tirishib qolish», yurak-tomir faoliyatining susayishi kuzatiladi. Bundan tashqari, plevrit, xoletsistit, appenditsit, sepsis va boshqa kasalliklar ham rivojlanishi mumkin. Y arali anaerob infeksiyalarning rivojlanishida yaraning ahvoli, m akroorganizm ning immun holati, tushgan m ikrobning soni, turi va boshqalar muhim rol o'ynaydi. 2. Ichbrug’ qo’zg’atuvchilari klassifikatsiyasi, laborator diagnostikasi. D izenteriya (ichburug') o'tkir yuqumli kasallik bo'lib, bunda, asosan, y o 'g 'o n ichak zararlanadi va organizm zaharlanadi. Dizenteriyani bir guruh bakteriyalar qo'zg'atadi. Shigella urug'ini 1919-yil A.Kastellani va Chalmers birinchi bor aniqlagan oiim K.Shiga sharafiga qo'yishni taklif etishgan. Shigellalar keltirib chiqaradigan kasalliklar barcha ichak infeksiyasi kasalliklarining 20-60% ni tashkil qiladi va ular bakterial dizenteriya yoki shigellyoz deb ataladi. «Dizenteriya» nomini tibbiyot olamiga G ippokrat olib kirgan. XIX asrga kelib ayrim dizenteriya kasalliklari protozoy tabiatli ekanligi aniqlandi va u dizenteriya amyobasi deb atala boshlandi Laboratoriya tashxisi. Bu kasallikning tashxisini aniqlastida, asosan, bakteriologik va serologik usullardan foydalaniladi. B alkteriologik tekshirish uchun bem or najasini mumkin qadar tezroq PlosMcirev, Endo muhitlariga ekiladi, chunki dizenteriya bakteriyasi najasda 2 so a t yashaydi. N ajas Endo muhitiga ekilganda shigellalar rangsiz, yumaloq, o ‘rtacha kattalikda, chetlari tekis, xiraroq S-shakldagi kologiyalar hosil qilib o ‘sadi. Bu koloniyalardan sof kultura ajratib olinadi va uni har xil xususiyatlariga ko‘r a identifikatsiya qilinadi. Serologik usul, dizenteriya bakteriyasiga qarshi antitelolarni bemor qoni zardobidan agglutinatsiya reaksiyasi yordamida topishga asoslangan. U lar kasallikning 2-3-haftalarida eng yuqori miqdorga chiqadi. Sh.sonnei va Sh.flexneri dan tayyorlangan eritrotsit diagnostikumlar yordam ida bilvosita gemagglutinatsiya reaksiyasi (BilGAR) q o ‘yiladi. I mmunofluoressent usul yordam ida bemor zardobi, najasi yoki koloniyasidar. tayyorlangan suitnialarda snigeiia antigeniarini flyuoroxrom bilan nishonlangan maxsus zardoblar orqali aniqlash mumkin. Hozir tez tashxis qo'yishda PZR usulidan foydalanmoqda.
Bilet №11 1. Salmonellyoz kasalligining morfologiyasi va laborator tashxisini aytib bering. Umuman salmonellalaming morfologik belgilari Enterobacteriaceae oilasiga mansub barcha boshqa bakteriyalarga o 'x sh ash . Birgina qushlarda uchraydigan S.pullorum , S.gallinarum bosliqalardan harakatsizligi hamda xivchinlarining yo'qligi bilan farq qiladi. S alm onellalam ing kattaligi 0 ,7 -1 ,5 x 2 -5 mkm atrofida bo'lib, cho‘ zinchoq, bir tomoni to'mtoqroq, ko'pchiligi harakatchan (peritrix) Hal qiluvchi tashxis kasallik qo‘zg‘ atuvchisini bemordan yoki ifloslangan ovqat mahsulotlaridan ajratib olingandan so'ng qo'yiladi. Bakteriologik tekshirish uchun bemor najasi, q u su g 'i, m e’da chayi ndi suvi, qon, peshob, murdaning a ’zolari, qolgan ovqatlar maxsus muhitlarga ekiladi. Ajratib olingan sof undirmalaming kultural va biologik xususiyatlari va ularning serologik guruhlari hamda serologik variantlari aniqlanadi. Bundan tashqari, kasallikka sabab bo'lgan kultura va ovqat qoldi g 'in i hayvonlarga yuqtirib biologik sinama qo'yiladi. Yuqorida qayd qilingan tekshiruv manbalari (qon, siydik, o ‘t suyuqligi, m e’da-ichak ajralm asi, najas va boshqalar)dan najasni tekshirish eng ishonchli dalillardan hisoblanadi. Kasallikning gastrointestinal xilida bakteriologik tadqicjotlar birinchi kundanoq olib borilishi kerak. Chunki xastalikning etiologik omilini aniqlash birinchi haftada yuqori, ikkinchi va uchunchi haftalarda 2-7 marta kamayib ketadi. K_asallik manbaini aniqlash uchun rekonvalessentlarning qon zardobi ham da qo'zg'atuvchining asosiy turlaridan tayyorlangan diagnostikum bilan Vidal reaksiyasi qo'yiladi. 2. O’lat kasalligining patogenezi, klinikasini ayting. Toun bakteriyalarini kem iruvchilar tashib yuradi, shuning uchun bu kasallik zoonoz, tabiiy o‘choqli infeksiya hisoblanadi. Kemiruvchilar orasida kasallik tarqalganda tuya, mushuk, tulki va boshqa hayvonlarga ham yuqadi. Odamlarga infeksiya transmissiv, aloqa, havo-chang, havo-tomchi va alimentar yo‘llar bilan yuqadi. Toun qo'zg'atuvchisi jarohatlangan teri orqali (burga chaqqanda, kemiruvchilaming terisiga ishlov berayotganda) kirganida kasallikning teri shakli rivojlanadi. O 'pka shaklida esa, toun bakteriyalari havo-tomchi yo'li orqali, bemor bilan gaplashganda yoki u yo'talganda balg‘ am bilan kiradi. Teri, jun qabul qiladigan va qayta ishlaydigan korxonalarda toun qo'zg'atuvchisi havodagi chang orqali ham kirishi mum kin. Kasai hayvon (tuya)ning go'shti iste’mol qilinganda kasallikning ichalc shakli yuzaga keladi. Agar mikrob qonga tushsa, kasallikning sepsis shakli rivojlanadi. Kasallikning yashirin davri 3-6 kun, ayrim hollarda bir n e c h a soatdan iborat. Q o 'z g 'a tu v c h in in g jo y la sh g a n o 'r n i, mikroorganizmning reaktivligi, bakteriyaning virulentligi, odamdagi hujayra va gam oral immunitetning holatiga ko'ra tounning teri, bubon, birlamchi septik, ikkilamchi septik, birlamchi va ikkilamchi o'pka shakllari farq qiladi. T ounning teri shaklida q o 'zg 'atu v ch i tushgan joyda pustula va karbonkul paydo bo'Iadi. K o'pincha bu yerda o'zgarish bo'lm aydi, bakteriyalar limfa tomirlari orqali yaqin joylashgan (regionar) limfa tuguralariga boradi, bu yerda yallig'lanish jarayoni boshlanadi va natijada birlamchi bubon shakli paydo bo'Iadi; mikroblar qonga tushib, boshqa limfa tugunlarini shikastlasa, ikkilamchi bubonlar hosil bo'Iadi. Septik shaklda toun bakteriyasi peshob, najas, balg'am bilan tashqi muhitga chiqadi. Birlamchi o'pka shaklida toun bakteriyalari havo-tomchi orqali kiradi, agar qon orqali o'tsa, u holda ikkilamchi o'pka shakli rivojlanadi. O 'p k a shaklida mikrob, asosan, balg'am bilan ajraladi. Toun kasalligi to'satdan boshlanadi: bemor qattiq titraydi, boshi og'riydi, yuzi oqarib, ko'karib ketadi, xuddi qo'rqayotgan odam yuziga o'xshaydi (facies pestica), bu belgilar toun kasalligining barcha xiliga taalluqli. Har bir shakli ning o'ziga xos klinik belgilari mavjud. Antibiotiklar kashf qilingunga qadar toun kasalligidan o ‘lish juda yuqori (40-90%) edi. Respublikamizda cho‘1 zonalar ko‘p bo'lganligi uchun toun kasaliigi hayvonlar orasida va onda-sonda odamlarda ham paydo bo‘lib qolish xavfi mavjud. Im m uniteti. Bem or toundan sog'aygach tu rg ‘un, u z o q davom etadigan immunitet hosil bo'ladi. Shu sababli odam toun bilan qaytadan kasallanmaydi

Bilet №13 1. Brutsellyoz kasalligining patogenezi va klinikasini aytib bering. Brutsellyoz odamlarga kasal m olning xom suti va sut mahsulotlari (pishloq, moy, tvorog, brinza), shuningdek, chala qovurilgan yoki chala pishirilgan g o 'sh t iste’mol qilinganda yoki ular bilan bevosita muloqotda b o ig a n d a yuqadi. M ikrob organi zmga alimentar, aloqa va havo-tomchi y o ila ri orqali tushadi. Bu kasbga xos kasallik boiganligi uchun, asosan, veterinar, zootexnik, cho‘pon, sut, mol fermalari, qushxona, pishloq tayyorlovchi korxonalar xizmatchilari, shuningdek, yung, teri qabul qiluvchilar kasallanadi. Brutsellyoz faslga bogiiq boiib , qishloq joylarda, asosan, q o'zilatish davri, ya’ni mart-may oylarida ko‘p uchraydi. Shahar sharoitida esa yil davomida uchrashi mumkin. Kasallikning yashirin davri 1-3 hafta, ba’zan bir necha 03' boiish i mumkin. Organizmga tushgan brutsellalar limfa tugunlarida, retikul-endotelial sistemada joylashadi, shu yerda ko'payadi va limfa yoilari orqali qonga o ‘tadi, natijada uzoq davom etadigan bakteriyemiya holati kuzatiladi. Qon orqali brutsellalar taloq, ko'mik, limfa tugunlariga tushib ko'payadi. Odam va hayvonlarda kasallikning birinchi kunlaridanoq sekin rivojlanadigano‘ta sezgirlik,ya’ni allergiya holati rivojlanadi, bu holat kasallik davomida va bemor sog'aygandan keyin ham uzoq vaqtgacha saqlajiib qoladi. Brutsellyoz o 'tk ir septik va surunkali kasallik b o iib , k o 'p in c h a odamlarda klinik belgilari xilma-xil tarzda surunkali kechadi. Kasallikning dastlabki davrida bemoming harorati asta-sekin ko'tarilib, 1-2 haftada 40°C gacha yetadi, so'ng pasayaboshlaydi, 4—14 kundan keyin yana qaytalaydi. Bunday holat bir necha bor takrorlanishi mumkin. Isitma chiqqanda bem orning eti uvishib qaltiraydi, darmoni quriydi, isitm a pasayganda g'araq-g'araq terlaydi, badaniga turli toshm alar toshadi. Brutsellyoz surunkali kechganida jinsiy bezlar zararlanadi, natijada orxit, epididimit, ayollarda esa oofarit, mastit rivojlanishi mumkin. Ayrim hollarda infeksiya oqibatida erkak va ayollarda bepushtlik, bola tashlashlar kuzatiladi. Brutsellalar hujayra ichiga kirib yashaganligi sababli dori кот qilmaydi, ular v aqti-vaqti bilan k o 'p ay ib qaytadan qonga tu sh ad i, kasallik yangilanadi, shuning uchun brutsellyoz uzoq davom etadi va retsidivlar (qaytalanish) beradi. Kasallikning yengil, simptomsiz shakllarini aniqlash birmuxicha qiyin, shuning uchun bu infeksiyaga faqat laboratoriya tekshiruvlari yordamida tashxis qo'yiladi. Odamlardagi brutsellyozning ko'p klinik belgilari bezgak, sil, revmatizm, qorin tifi va toshm ali tif, Ku-isitmasi belgilariga o'xshab keta




Bilet №14 1. Qorin tifi, Paratif A va B patogenezi, laborator tashxisini ayib bering. Bemor, bakteriya tashuvchi va rekonvalessentlar infeksiya manbai hisoblanadi. Kasallik o g 'iz orqali yuqadi. Kasallikning yashirin (inkubatsion) davri o'rtacha LO -14 kun. Infeksiya patogenezida 7 davr tafovut qilinadi: 1) organizm ga tushish davri qo'zg'atuvchi og'iz orqali odam organizmiga kirib me’d a g a tushadi, so'ng 12 barmoq ichakka, keyin ingichka ichakning pastki bo'l im iga yetib boradi va epiteliy hujayralariga birikadi. Bu yerda mikrob u<;hun qulay sharoit boiganligi sababli ular ichak devoridagi limfa bezlari ga, so'ngra limfa follikulalariga kirib tezda ko'paya boshlaydi, 2) invaziya davri (kiri olish davri). Bu davrda (7-28 kun) ingichka ichakning p astk i qismidagi solitar follikula va Peyer pilakchalarida yallig'lanishjarayoni rivojlanadi. Bu ikki davr kasallikning inkubatsion davrini tashkil qilib, b u davming oxirida mikrob ingichka ichakning limfa sistemasidan qonga о "‘tadi. Bunda bemorda kasallikning klinik belgilari paydo bo'la boshlaydi . Bu davrda qonda juda ko'p miqdorda bakteriya bo'Iadi, shuning uchun b u bosqichni bakteremiya davri (3-davr) deyiladi. Qondagi salmonellalar qon bilan butun organizmga tar qaladi. Ular ko'p a’zo va retikuloendotelial to'qimalarda limfa bezlari, talo q , jigar, ilik, buyrak va boshqa a ’zolarda ko'payadi. Bu davr 7 kun d a v o m etib, kasallikning birinchi haftasiga to 'g 'ri keladi va bu davr a’zolarga tarqalish davri (4-davr) deyiladi. T if va paratif salmonellalari qonda ko'payadi va qonning bakteriotsid ta ’sirida bakteriyalar parchalanadi, natijada qonga к о ' p m iqdorda endotoksin tushadi, u o'z navbatida bemor organizmini zararlsaydi, shuning uchun buni zaharlanish (intoksikatsiya) davri (5-davr) deyiladi. Bu kasallikning ikkinchi haftasiga to 'g 'ri kelib, harorat ko'tariladi , yurak, qon, m arkaziy nerv sistem asining faoliyati buziladi, shunin g d ek , boshqa o'zgarishlar ham bo'lishi mumkin. Bu davrda bemor organizm ida salmonellalarga qarshi immun javob rivojlanadi, fagositoz kucha. yadi va qonda deyarli mikrob qolmaydi. Parenximatoz organlar ham salmonellalardan asta-sekin tozalanadi. Lekin ularba’zi odamlarning o ‘tpufagida saqlanib qoladi. Bu joyda qorin tifi va paratif salmonellalari juda yaxshi ko'payadi, shuning uchun tif bakteriyalari safro yo'llari orqali juda ko'p miqdorda qaytadan ichakka tushadi. Tif bakteriyalarining bir qismi najas orqali tasliqariga chiqariladi, qolgan qismi ingichka ichak devoridagi birinchi bor salmonella ta’sirida sezgir (sensibilizatsiya) bo'lib qolgan Peyer pilakchalari va solitar follikulalarga ikkinchi marta kiradi, ya’ni invaziya ro'y beradi. Natijada pilakchalar va Solitar follikulalar yallig'lanadi, shishadi, so'ngra chiriydi, yaralar paydo bo'lib, uning usti parda bilan qopl anadi. Ba’zan bu yaralar yorilib ichakdan qorin bo'shlig'iga «oqmalar» chiqishi va peritonitga olib kelishi mumkin, bunda bemorga zudlik bilan jarrohlik yordami ko'rsatilmasa u nobud bo'lishi mumkin. Bu - kasallikning eng zo'raygan davri hisoblanadi. Bu davrda tif, paratif bakteriyalari buyrak orqali peshob bilan bemor organizmidan tashqi muhitga chiqadi, bu holatni bakteriuriya deyiladi. Kasallik patogenezidagi bu davr m ikrobning tashqariga chiqarilish va allergik davri (6-davr) deb ataladi. Agar organizmning himoya faoliyati patogen omillami yengsa, unda sog'ayish davri (7-rekonvalessensiya davri) boshlanadi. Bu davrda bemorning harorati normallashadi, umumiy ahvoli yaxshilanadi, zararlangan a ’zo va paratif va boshqa kasalliklardan ajratib olish qiyin. Bunda laboratoriya tekshi ruvi o'tkazish muhim ahamiyatga ega. Hozirgi vaqtda qorin tifi va paratifflar sporadik holda uchraydi, yengil kechadi, asoratlar va letallik kam. L aboratoriya tashxisi. Laboratoriya tashxisi kasallikning patogeneziga asoslanib tuzilgan. Shuning uchun kasallikning davriga qarab turli usullar qo'llaniladi. • G em okulturani ajratib olish. K asallik n in g b irin ch i h aftasid a bakterem iya kuzatiladi, shu sababli bem om i qoni tekshiriladi. Buning uchun bemordan 8-10 ml qon olib, uni safro qo'shilgan yoki Rapoport muhitiga ekiladi va 37°C haroratli termostatga qo'yiladi, 3-5—7 kundan so'ng undan olib differensial muhitlar: Ploskirev, Endo yoki vismut-sulfit agarlarga ekiladi. Qolgan koloniyalardan sof kultura ajratib olinib, uning morfologik, tinktorial, fermentativ xususiyatlari aniqlanadi. Bundan tashqari, polivalent salmonellyoz zardob, ya’ni tarkibida А, В, C, D, E antigenlariga qarshi maxsus agglutininlari boigan zardoblar bilan buyum oynachasida agglutinatsiya reaksiyalari qo'yiladi va mikrob turi aniqlanadi. Serologik usul. Kasallikning ikkinchi haftasiga kelib, bemorning qonida mikrobga qarshi ko'p miqdorda maxsus agglutininlar to'planadi, buni Vidal asoslab bergan, shuning uchun Vidal reaksiyasi deyiladi. Uni qo'yish uchun qorin tifi va paratif A, В diagnostikumlaridan foydalaniladi. Vidal reaksiyasi bem or rekonvalessent va vaksina bilan emlanganlarda ijobiy bo'lishi mumkin. Shuning uchun bu reaksiyani qo'yishda O - va H-antigenlardan foydalaniladi. Emlangan va sog'aygan kishilar zardobida H -agglutinin uzoq saqlanadi. Kasallik avj olgan bem orlarda O - agglutininlarko'p miqdorda topiladi. Bundan tash q ari, kasal b o iib sog'ayganlar va vak sin a bilan em langanlarning zard o b in i 1:100 nisbatda su y u ltirilg an d a ham agglutinatsiya hosil bo'lsa, bu ko'rsatkich d i a g n o s t i k t i t r deb ataladi. Qorin tifi va paratif bilan og ‘rigan bemorlar zardobida bir guruh boshqa bakteriyalaming antigenlariga qarshi agglutininlar ham bo'lishi mumkin. Shuning uchun 5 -6 kundan so'ng bemordan qayta qon olib, Vidal reaksiyasi qo'yiladi. Bunda agglutininlarning titri oshib boradi, bu esa haqiqatdan ham infeksiya borligini tasdiqlaydi. Eritrotsitar O—, H - va Vidiagnostikumlar bilan Beb GAR ni qo'yish juda yaxshi natija beradi. Kopro va urinokulturalam i ajratib olish. Qorin tifi va pa rati flaming 3 -h aftasid a b e m o rn in g najasi va peshobi bilan k o 'p m iqdorda qo'zg'atuvchilar tashqariga chiqariladi. Bemorning najasini ekib undan kultura ajratib olish k o p r o k u I t u r a , peshobdan kultura ajratish esa u r i n o k u l t u r a deyiladi. Bemor najasi va peshobi safroli bulonga, Myuller, Ploskirev, elektiv muhitlarga yoki vismut-sulfitli agarga ekiladi. Ajratib olingan so f kulturalar gemokulturadek identifikatsiya qilinadi. Suvda qorin tifi va paratif qo'zg'atuvchilari kam m iqdorda boiadi, ularni aniqlashda suzxichlash usulidan foydalaniladi. Suvdan qorin tifi va paratif salmonellalarni ajratib olish uchun 2-3 1 suv m axsus filtrdan o 'tk azilad i, so'ng filtrlar vism ut-sulfitli Petri kosachasiga qo'yilib termostada 48 soat saqlanadi. Agar salmonellalar bo ‘Isa, shu davr ichida muhit yuzasida qora rangli koloniyalar hosil bo ‘Iadi. Keyin ular identifikatsiya qilinadi. Qorin tifi va paratiflarga laboratoriya tashxisi q o ‘yishda va avval shu kasallik bilan og‘riganligini aniqlashda bakteriologik, serologik usullar bilan bir qatorda qorin tifi va paratif bakteriyalarining Vi-antigenlari bilan teri-allergik sinamasi ham qo'yiladi. K o'pincha bu sinama bemorning sog ‘ayish davrida musbat boiadi. Hozir tez tashxis qo'yishda PZR, immunofluoressent reaksiyalaridan foydalaniladi. 2. O’lat kasalligining patogenezi, klinikasini ayting. Toun bakteriyalarini kem iruvchilar tashib yuradi, shuning uchun bu kasallik zoonoz, tabiiy o‘choqli infeksiya hisoblanadi. Kemiruvchilar orasida kasallik tarqalganda tuya, mushuk, tulki va boshqa hayvonlarga ham yuqadi. Odamlarga infeksiya transmissiv, aloqa, havo-chang, havo-tomchi va alimentar yo‘llar bilan yuqadi. Toun qo'zg'atuvchisi jarohatlangan teri orqali (burga chaqqanda, kemiruvchilaming terisiga ishlov berayotganda) kirganida kasallikning teri shakli rivojlanadi. O 'pka shaklida esa, toun bakteriyalari havo-tomchi yo'li orqali, bemor bilan gaplashganda yoki u yo'talganda balg‘ am bilan kiradi. Teri, jun qabul qiladigan va qayta ishlaydigan korxonalarda toun qo'zg'atuvchisi havodagi chang orqali ham kirishi mum kin. Kasai hayvon (tuya)ning go'shti iste’mol qilinganda kasallikning ichalc shakli yuzaga keladi. Agar mikrob qonga tushsa, kasallikning sepsis shakli rivojlanadi. Kasallikning yashirin davri 3-6 kun, ayrim hollarda bir n e c h a soatdan iborat. Q o 'z g 'a tu v c h in in g jo y la sh g a n o 'r n i, mikroorganizmning reaktivligi, bakteriyaning virulentligi, odamdagi hujayra va gam oral immunitetning holatiga ko'ra tounning teri, bubon, birlamchi septik, ikkilamchi septik, birlamchi va ikkilamchi o'pka shakllari farq qiladi. T ounning teri shaklida q o 'zg 'atu v ch i tushgan joyda pustula va karbonkul paydo bo'Iadi. K o'pincha bu yerda o'zgarish bo'lm aydi, bakteriyalar limfa tomirlari orqali yaqin joylashgan (regionar) limfa tuguralariga boradi, bu yerda yallig'lanish jarayoni boshlanadi va natijada birlamchi bubon shakli paydo bo'Iadi; mikroblar qonga tushib, boshqa limfa tugunlarini shikastlasa, ikkilamchi bubonlar hosil bo'Iadi. Septik shaklda toun bakteriyasi peshob, najas, balg'am bilan tashqi muhitga chiqadi. Birlamchi o'pka shaklida toun bakteriyalari havo-tomchi orqali kiradi, agar qon orqali o'tsa, u holda ikkilamchi o'pka shakli rivojlanadi. O 'p k a shaklida mikrob, asosan, balg'am bilan ajraladi. Toun kasalligi to'satdan boshlanadi: bemor qattiq titraydi, boshi og'riydi, yuzi oqarib, ko'karib ketadi, xuddi qo'rqayotgan odam yuziga o'xshaydi (facies pestica), bu belgilar toun kasalligining barcha xiliga taalluqli. Har bir shakli ning o'ziga xos klinik belgilari mavjud. Antibiotiklar kashf qilingunga qadar toun kasalligidan o ‘lish juda yuqori (40-90%) edi. Respublikamizda cho‘1 zonalar ko‘p bo'lganligi uchun toun kasaliigi hayvonlar orasida va onda-sonda odamlarda ham paydo bo‘lib qolish xavfi mavjud.

Bilet №15 1. Transmissiv infektsiyalarga umumiy xarekteristika bering. Rikketsiyalar mayda, bakteriyasimon, grammanfiy mikroorganizmlar bo'lib, Rickettsiales tartibiga kiritilgan. U Rickettsiaceae, Bartonellaceae, Anaplasmataceae oilalaridan iborat. Ko'pchilik rikketsiyalar zararsiz mikroorganizmlarga kiradi. Ularning 50 dan ortiq turi turli b o'g'i moyoqlilar ichagi va so 'lak bezlaridan topilgan. Odam o rg an izm id a kasallik qo'zg'atadigan rikketsiyalar ancha kam. Ular turli bo'g'im oyoqlilar organizmida yashab qolmay, odam va boshqa sut emizuvchilar о rganizmiga tushadi va u yerda o'ziga xos patologik jarayonni yuzaga keltziradi. Rickettsiaceae oilasiga odam organizmida kasallik keltirib chiqaradigan 3 ta urug': Ricketsia, Rocha Limae, Coxiella kiradi. Bu o ilag a mansub rik k e tsiy a la r kokksim on yoki tayoqchasim on, k o 'p in c h a shakli o'zgaruvchan (polimorf) bo'lib, xivchinsiz, hujayra devorining tuzilishi gram m anfiy bakteriyalarning hujayra devoriga o'xshash. Ri kketsiyalar qat’iy hujayra ichi parazitlari bo'lganligi bois sun’iy oziq muhitlarda o'sm aydi. Rikketsiyalar organizmda endotoksinga o'xshash oqsil tab iatli, o'ziga xos zaharli moddalar ishlab chiqaradi. U juda chidamsiz bo'lib», turli fizikkimyoviy omillar ta’sirida tez, 60 С da 30 daqiqada, xona haroratida 10-12 soatda yemiriladi, -60, -70°C da yaxshi saqlanadi. Formalin ta.’sirida yoki qizdirilganda zaharliligini yuqotib, antigenii xususiyatini saqlab qoladi. Bu xususiyati ekzotoksinga xos. Rikketsiyalar quyon va qo‘y eritrotsitlarini gemoliz qilish xususiyatiga ega, ammo odam eritrotsitlarini gemolizlamaydi. Kasallik jarayonida bemor organizmida kuchli immunologik o ‘zgarishlar yuzaga keladi. Buni agglutinatsiya, neytrallash va komplementni biriktirib olish reaksiyalari yordamida aniqlanadi. O dam va hay vonlarda rikketsiyalar qo'zg 'atadigan yuqumli kasalliklar guru-hi rikketsiozlardeb ataladi. Ular dunyoning hamma mamlakatlarida uch ray d i. Bulardan toshm ali terlam a va volin isitm asi epidem ik antroponozlar bo'lib, kasallik manbai bemor va rikketsiya tashuvchilar hisoblanadi, kasallik esa odamlarga bitlar orqali o'tadi. Qolgan rikketsiozlar tabiiy m a n h a li enrlprnik zoonozlar bo'lib, qo'zg'atuvchilari ba’zi su! e m iz u v c h i hayvonlar o rganizm ida saqlanadi va qon so 'ru v ch i bo'g ‘imoyoqlilar: kanalar, burgalar va kanalarning tuxumlari orqali o'tadi. P.F.Zdrodovskiy bo'yicha rikketsiozlar 5 guruhga bo'linadi. Epidemik toshm ali terlama (tif), kanali dog'li isitma, sutsugamushi, Ku-isitmasi va paraksizmal rikketsiozlar. 2. Tulyaremiya kasalligining patogenezi va klinikasini aytib bering Tulyaremiya q a t’iy zoonoz infeksiya. Kasallik qo'zg'atuvchilari organizmga shikastlan gan teri va shilliq qavatlar, nafas, me’da-ichak yo'li orqali, shuningdek, kasal hayvon qonini so'rgan bo'g'im oyoqlilar chaqqanda yuqadi. Q o 'zg 'atu v ch i teri, shilliq qavatlarda, limfa tugunlari, yuqori nafas yoilari, me’da-ichak yo'llari va boshqa a’zolarda joylashadi. Kasallikning yashirin davri 3-7 kun (ba’zan undan k o 'p ro q ). Hozir tulyaremiyaning bubon, yarali-bubon, ko'z-bubon, angina-bubon, ichak, o'pka, tarqalgan yoki birlamchi-septik shakllari m aium . K asallikning barcha turlarida limfa tugunlari, tarqalgan shaklida esa barcha to'qim a va a’zolar bakteremiya natijasida zararlanadi. Immuniteti. Bemor sog'aygandan so'ng turg'un immunitet qoladi, bu hujayraviy va gumoral bo'ladi. Allergik holatning paydo bo'lishi immunitet borligini ko'rsatadi. 3. Vaziyatli masalato'qim alar tiklana boshlaydi. Bu darddan sog'ayganlarning 80% i ikki haftagacha, 3-5% i bir necha oy va yillargacha, hatto umrining oxirigacha bakteriya tashuvchi bo'lib qoladi. B akteriya tashuvchilik bem orlar sog'aygandan so'ng qoladigan immiinitetning kuchsizligi, o'tpufagi va jigarda yallig'lanish jarayoni paydo bo'lishi natijasida ro'y beradi. Qorin tifi har xil: juda yengil yoki o g 'ir-o 'lim bilan tugaydigan shaklda kechishi mumkin. Shuning uchun ayrim hollarda klinik jihatdan qorin tifini


Bilet №16 1. Vabo kasalligining laborator diagnostikasi va maxsus oldini olish choralari. Laboratoriya tekshiruvlari maxsus o'ta havfli infeksiyalar uchun moslashtirilgan sharoitda o'tkaziladi. Tekshirish uchun najas, qusuq, murda a’zolari, suv, ovqat mahsulotlari va boshqalar olinadi. M aterialni olishda va uni laboratoriyaga yetkazishda ma’lum ehtiyot qoidalariga qat’iy amal qilinadi. Vabo diagnozida faqat mikrobiologik usul muhim ahamiyatga ega. Tekshiruv bosqichma-bosqich o'tkaziladi: a) bemor najasidan surtma tayyorlab, Gram yoki fuksinning suvli eritmasi bilan bo'yaladi va mikroskop ostidaко‘riladi. Agar vabo vibrioni bo'lsa, qizil rangli vergul shakldagi bukilgan vibrionlar ko'rinadi; b) bemor najasini 1% peptonli suvga, ishqoriy peptonli agarga yoki baktoagarga (TCVS - agar) ekib, 6soat termostatda saqlanadi, shu muddat ichida peptonli suvning betida asosan vabo vibrionlaridan iborat bo'lgan yupqa parda hosil bo'ladi. Undan surtma tayyorlab, Gram usulida bo'yaladi va mikroskop ostida ko'riladi. Yana shu pardadan osma tom chi tayyorlab, vibrionning harakati mikroskop ostida tekshiriladi. Agglutinatsiya beruvchi maxsus O -zardob va shu pardadan olingan material b ilan reaksiya qo'yiladi va reaksiya m usbat bo'lgan taqdirda 1% peptonli suvdan ishqoriy peptonli agarga ekiladi. Agar peptonli suvda vibrionning birinchi generatsiyasi topilmasa, u holda, yana birinchi peptonli suvdan ikkinchi peptonli suvga va ishqoriy peptonli agarga ekiladi va term ostatda 12 soat saqlanadi; d) ajratib olingan kulturani identifikatsiya qilish uchun maxsus Ogava, In ab a zardoblari yoki 01-antizardob (1:50-100) bilan kengaytirilgan agglutinatsiya reaksiyasi qo‘yiladi. Uning fermentativ xususiyati tekshiriladi va \^abo fagiga nisbatan sezgirligi aniqlanadi. Mabodo antizardoblar bilan qo'yilagan reaksiya natija bermasa, u holda RO va 0139 msumli vabo zardoblari bilan «slayd-agglutinatsiya» reaksiyasi amalga oshiriladi. Biovarlarni bir-biridan farqlash uchun ularning har biriga xos faglar sezgirligi tekshiriladi. V.sholerae biovar 4 -6 fag bilan, V. yeltor esa 2 fag ta’siridaeriydi. Serologik usullardan ham foydalaniladi. Bemor zardobi bilan agglutinatsiya reaksiyasi qo'yiladi. vibrotsiH antitelolaming titrlari ham aniqlanadi. Immunofluoressensiya reaksiyasi ham qoilaniladi. Bunda preparatga avval bo'yoq bilan ishlov beriladi keyin maxsus zardob bilan vabo vibroni topiladi. 1 986-yili butun dunyoda 7 mln. aholi kasallangan bo'lib, ulardan 122.000 nafari o'lgan, kasallanganlarning yarmidan ko'prog'ini bolalar tashkil qilgan. O'zbekistonda ham vabo kasalligi uchrab turadi (jumladan, bolal arda ham), ammo o'lim juda kam qayd qilinadi. Jahon sogiiqni saqlash tashkiloti (JSST)ning m aium otlariga (1999-y.) k o 'ra hozirgi paytda dunyoning 130 dan ortiq mamlakatida vabo qayd qilini b turadi. Vabo kasalligida organizmda ko'p miqdorda suv v a mineral tuzlar chiqib ketganligi uchun, organizm suvsizlanadi, tu zlar ham kamayib ketadi. Shuning uchun natriy va kaliy eritmalarini k o 'p ro q yuborish yaxshi natija beradi. S u v siz la n ish , qonning q u y ilish i, o rg a n iz m d a g i m o d d alar almasshinuvining buzilishi, yurak-qon tomir faoliyatini pasaytirib kollapsga olib leeladi, shu sababli qon, plazma yoki qon preparatlari yuboriladi. Ksasallik belgilariga qarab parhez buyuriladi. Bem om ing venasiga, so'ngTa og'iz orqali yarim sintetik tetratsiklin, levomitsetin yuboriladi. Antib iotiklar bilan davolashda, ajratib olingan vabo vibrioni qanday antibiotikka ta’sirchan ekanligini hisobga olib, davolash lozim. K eyingi yillarda ta’sir doirasi keng antibiotiklar: sifloks, tarivid, piflats-in, levomitsetin, trimetoprimsulfametoksazol va tetratsiklinlar bilan vabort i davolash yaxshi natija bermoqda. K asallikning oldini olishda vabo o'chog'ida ko'riladigan choralar: 1. Vabo bilan kasallangan birinchi bemorni aniqlash va ro'yxatga olish, so g 'liq n i saqlash tashkilotlariga m a’lumot berish. 2. Bem or va vibrion tashib yuruvchilami ajratish va kasalxonaga yotqizish, u bilan muloqotda boiga_nlarni bakteriologik tekshiruvdan o'tkazib, nazorat qilib turish. 3. Vabo uchun ajratilgan kasalxonalarni va vabo o ‘choqlarini bir necha bor dezinfeksiya qilish. 4. K arantin joriy etish. 5. Suv m an b a la rin i zararlanishdan himoya qilish. 6. Ovqat tayyorlanadigan joylarda qattiq sanitariya nazorati o ‘rnatish, pashshalarni qirish. 7. Suv havzalarini muntazam bakteriologik usul bilan tekshirib turish (El-Tor vi brioni iliq suvda, ayniqsa, yozda yaxshi ko'payadi). 8. Shaxsiy gigiyen aga q a t’iy amal qilish, suvni qaynatib ichish. 9. Aholi o ‘rtasida sanitariya- va maorif ishlarini olib borish. 10. M axsus profilaktikasida o ‘ldirilg an vabo monovaksinasi yoki vabo anatoksini bilan emlash. Hozirgi vaqtda Ogava va Inaba sero v arlarin in g O -an tig en lari va vabo a n a to k sin id a n tayyorlangan kimyoviy bivalent vaksina olingan. Bu vaksin a reaksiya bermasligi va uni ichirish mumkinligi, kuchli immunitet hosil qjlishi bi lan oldingi vaksinalardan farq qiladi. Bemor bilan muoqotda bo'lganlarga va vabo deb gumon qilinganlarga uch kun davomida tetratsiklin beriladi. Vaboning oldini olishda, asosan, umumiy epidemiyaga qarshi choralar ko‘rish muhim, chunki emlab hosil qilingan immunitet faqat 6oyga yetadi. Vabo qadim gi yuqumli kasalliklardan hisoblanadi. U ain g vatani Hindiston, ya’ni Pastki Bengaliya Gang daryosining qirg'oqjari b o ‘lib, ko'pincha pandemiyalar shu yerlarda boshlangan. 1817-19Z6-yilgacha oltita pandem iya bo'lgan. 1961-yili pandemiya boshlanib, 1963-yili Hindistonningjanubiy qismiga, so'ngra Pokistonda, 1963-yili Aifg'oniston, Eronda vabo epidemiyasi kuzatildi va nihoyat O'zbekistonga h am (1965- y.) kirib keldi. 1970-yillari sobiq Ittifoqning bir necha skiaharlarida (Astraxan, Odessa, Kerch va boshqalar) ham vabo kasaliigi q ayd qilindi. Bu pandem iya davrida 40 dan ortiq davlatlarda vabo epidem iyasi kuzatiladi. Yettinchi vabo pandemiyasida asosan El-Tor vibrioni ajratib olingan. Hozirgi pandemiyada yer yuzida V.cholerae ning 0 1 3 9 (Bengal) serovari tarqalmoqda. 2. Ovqatdan zaxarlanishni keltirib chiqaruvchi qo’zg’atuvchilarga umumiy xarakteristika bering. Ovqatdan zaharlanish, asosan, ikki xil bo'Iadi: 1) iste’m o l mah- ♦ sulotlariga turli kimyoviy moddalar, qishloq xo'jaligida ishlatiladigan har xil o'g'itlar, defoliantlar, desikantlar tushgan ovqat, suv, ho' 1 mevalar, sabzavotlar va qo'ziqorinning ayrim zaharli turlari bilmay yeyilganda ro'y beradi. Bunday kasalliklar yuqmaydigan (noinfeksion) zaharlanish deyiladi; 2) oziq-ovqat mahsulotlariga patogen mikroblar yolci ularning toksinlari tushganda yuzaga keladi. Bunday hollarda odatda z aharlanish bir tomondan ovqat bilan organizmga kirgan m ikroorganizmlar, ikkinchi tomondan esa patogen bakteriyalarning zahari, ya’ni toksirmi hisobiga vujudga keladi. B em orda yuqum li kasallikdagi kabi zaharlanish (intoksikatsiya) belgilari paydo bo'Iadi. Bunday kasalliklar* ovqatdan zaharlanish yoki ovqat toksikoinfeksiyasi deb ataladi. Ovqatdan zaharlanishning asosiy sababi turib qolgan yolci eskirgan, shu jumladan, turli shartli-patogen bakteriyalar bilan ifloslangan ovqatlami iste’mol qilishdir. Ovqatdan zaharlanishning qo'zg'atuvchilari juda ko'p. Ularning eng m uhim lari turli salmonellalar, tillarang stafilokokklar, streptokokklar, spora hosil qiladigan anaeroblar (Cl.perfingens), ichak tayoqchasi, P.vulgaris, botulizm qo'zg'atuvchisi va bq. Salmonella urug'iga 400 dan ortiq ularning serologik variantlari kiradi. Ular odamlarda о ‘tkir salmonellyoz gastroenteritiga sabab bo‘la_di. Kasallik qo'zg'atuvchisi (S.cholera-suis)ni birinchi bo'lib 1885-yilda amerikalik mutaxassislar D. Salmon va Smit cho'chqa vabosi epidemiy'asi paytida aniqlashga m uvaffaq bo'lgan. 1896-yiIda esa Breslavlda K.Kenshe ovqatdan zaharlangan kishilardan S.typhimurium ning sof kulturasini ajratib oldi. So'nggi yillarda salmonellalaming boshqa turlari va serologik variantlari topilmoqda. 3. Vaziyatli masala.

Bilet №17 1. Tulyaremiya qo’zg’atuvchisining morfologiyasi patogenezini ating. 2. Ko’k yo’tal qo’zg’atuvchisining morfologiyasi va chidamliligi. 3. Vaziyatli masala. Kafedra mudiri: Rasulov F.X.


Bilet №18 1. Safilakok, streptokokk morfologiyasi va laborator tashxisini ayting. 2. Qoqshol va Gazli gangrena qo’zg’atuvchilari ajratadigan toksinlarni aytib bering. 3. Vaziyatli masala. Kafedra mudiri: Rasulov F.X. ________________________________________________________________



Bilet №19 1. Bo’g’ma va ko’k yo’tal qo’zg’atuvchilarining morfologiyasi, laborator tashxisini aytib bering. 2. Lepra va aktinomikoz morfologiyasi, kasallik patogenezi.
Moxov LEPRA mikobakteriyalari to ‘g ‘ri yoki bir oz egilgan tayoqcha shaklida bo‘lib, uzunligi 1-8 mkm, eni 0,2- 0,5 mkm, bir uchi ikkinchisiga nisbatan yo‘g ‘onroq bo'lishi mumkin. Ular hujayra ichiga kirib, qattiq sharsimon tugunchalar hosil qiladi va bir-biri bilan zich yopishib joylashadi. Zararlangan to'qim alarda moxov tayoqchalari sharsi mon, ipsimon, to'g'nog'ichsim on va boshqa shaklda uchraydi. M ikobakteriyalar tarkibida 9,7-18,7% lipid va 2,25 % gacha fosfatidlar bor, shuning uchun maxsus Sil-Nilsen usuli bilan qizil rangga bo'yaladi. B undan tashqari, tarkibida moy pigmentlari, turli mum hamda leprozin mikol kislotalari ko‘p bo'lganligi uchun ular kislotaga chidamli. Spora va kapsulalar hosil qilmaydi, harakatsiz Kasallik m anbai - bemor. Kasallik bemordan u bilan muloqotda boiganda, xususan sanitariyagigiyena sharoitlari past bo'lgan hollarda yuqadi. Keyingi yillarda infeksiya aerogen (havo orqali yuqori nafas yo'llari shilliq qavatidan) yoki zararlangan teri, shilliq qavat va turli buyumlar orqali о ‘tadi degan nazariyalar mavjud. Bolalar moxov yuqishiga kattalarga qaraganda ko'proq m oyil bo'Iadi. Am m o onadan yo'ldosh orqali ho m ilag a o'tm aydi. Kasallikning yuqish darajasi sil kasalligiga nisbatan ancha past. Ayniqsa, Qoraqalpog'iston Respublikasida moxov kasallig ining keskin kam ayishida akademiklar Ch.A.Abdirov, T.B.Eshchanov, shifokorlardan V.I.Idunov, B.N.Najimovlaming xizmatlari katta. M oxov kasalligining yashirin davri 3-5-yildan 10-15-yilgacha davom etishi mumkin. Kasallik juda sekin rivojlanadi. M .lepraye teri va shilliq qavat to‘siqlaridan o ‘tib, nerv tolalarining uch lariga kirib oladi, so'ng limfa va qon kapillarlariga o'tib, asta-sekin butun organizmga tarqaladi. Bunda qo'zg'atuvchi kirgan joyda hech qanday о 'zgarish bo'lmaydi. Shu vaqtda organizmning chidamliligi kuchli bo'l sa, moxov tayoqchalari o'ladi, ba’zan yashirin holatda rivojlanadi. M oxovning 3 klinik xili tafovut qilinadi: 1. Lepromatoz xili juda og'ir kechadi, epidemioligik jihatdan xavfli hisoblanadi. Bemorning yuzi, bilagi, boldiri va boshqa a’zolarida juda k o 'p lepromalar paydo bo'ladi, ular bir-biri bilan qo'shilib katta-katta infitratlar hosil qilishi mumkin. Keyinchalik lepromalar teshilib, o'mida uzoq bitmavdigan yaralar paydo bo'ladi. Kasallik o'choqlarida sezuvchanlik yo'qolib, shu sohadagi soch vatuklartushib ketadi, ayniqsa, qosh va kipriklar to'kiladi. Moxovning bu xilida burun, og'iz, ko'z shilliq qavatlari ham zararlanadi. Q oi-oyoq barmoqlari mutilyasiyaga uchrab tushib ketadi, ko'z muguz pardasining infiltratlanib yaralanishi ba’zan bemorlami butunlay ko'r qilib qo'yadi. 2. Moxovning (teri sili shaklidagi) tuberkuloid xili birmuncha xatarsiz bo'li b, ancha yengil o'tadi. Moxovning bu xili bilan og'rigan bemorlarda lepromin allergik reaksiyasi musbat, toshm a elementlarining kamligi hisobiga moxov mikobakteriyasining topilishi ancha qiyin bo'ladi. 3. D ifferen siy alan m ag an , y a ’ni m o x o v n in g n o an iq x ilid a m akroorganizm chidamliligi har xil, k o 'p in ch a kuchliroq b o 'ladi. Shikastlangan joydagi material bakterioskopik usulda tekshirilganda, mikobakteriyalar har doim ham topilavermaydi. Ularda allergik sinama manfly yoki kuchsiz musbat bo'ladi. KLasallik surunkali kechadi. 8-14 yoshli bolalar moxov kasalligigajuda moyi J bo'lib, ularga, asosan, bemor ota-onalaridan yuqadi. Kasallik erkaklar orasida ayollarga nisbatan 3 baravar ko'p uchraydi. A ktinom itsetlar shoxlanuvchi, tayoqchasim on, kokksim on qism larga oson bo'linuvchi, ingichka, ipsimon mitseliylardan iborat. G ram m usbat, septasiz, spora hosil qiladi Aktinomitsetlar turli joylarda, jumladan tog‘li yerlarda, vodiylarda, iliq dengizlarda, suvda yoki suv ostidagi balchiqlarda uchraydi. Organik moddalarga boy tuproqlarda ham ko'p bo'Iadi. Aktinomikoz bilan 20 yoshdan 30 yoshgacha bo'lgan erkaklar ayollarga nisbatan 3 m arta ko'p kasallanadi. Aktinomitsetlar propion bakteriyalar, sil mikobakteriyalari va korinebakteriyalarga o'xshaydi, ammo o'zining rivojlanishiga ko'ra ulardan farq qiladi. Kasallik manbai qo'y-echki va qoramollar, yovvoyi hayvonlar, it, cho'chqa, ot, quyon, shuningdek, tuproq, o'simliklar, havo, hatto kasallangan bug'doy boshoqlari va boshqalar hisoblanadi. Me’da-ichak tizimidagi aktinomitsetlarning endogen yo‘l bilan turli a’zolarga kirishi natijasida aktinomikoz kelib chiqadi. A.israilii ko’pincha sog'lom odamning og'iz bo'shlig'ida bo'Iadi va organizmning reaktivligi pasayganda endogen infeksiyani keltirib chiqaradi. Aktinomikoz ekzogen yo‘l bilan ham paydo bo'Iadi. Masalan: odam donli o'simliklar boshog'ini yoki dastasini chaynashi natijasida, undagi aktinomitsetlar kasallikka sabab bo'Iadi. Aktinomitsetlar tashqi muhitdan organizmga tushsa, ekzogen infeksiya rivojlanadi. Kasallikning paydo bo'lishida tish kariyesi, «toshlar», milk kasalligi, ko'richak va boshqalaming ta’siri bor. Bulardan tashqari, teri shilliq qavatlaridagi jarohatlar, operatsiya, suyaklarning sinishi kabi holatlar ham aktinomikozning rivojlanishida katta rol o'ynaydi. O rganizm ga kirgan aktinom itsetlar, shu joyidan teri ostidagi biriktiruvchi to'qim alar, muskullar orasidagi bo'shliqlar hamda qon va limfa orqali tarqaladi. Natijada yallig'lanish rivojlanadi, flegmonaga o'xshash katta - qattiq shish paydo bo'Iadi, infiltrat yuzaga keladi, bu shish nekrozlanib yumshaydi va teshilib yiring tashqariga yoki organizmning ichiga chiqa boshlaydi. Yiringda aktinom itsetlar to'plam idan iborat «druza»lar hosil bo'Iadi


Bilet №20 1. Toshmali tif va Ku isitmasining laborator diagnostikasi qanday o’tkaziladi. Bunda 2 xil usuldan foydalaniladi: Serologik usul. Provachek rikketsiyasi antigeni bilan agglutinatsiya reaksiyasi. komplementni bog'lash, bilvosita gemaggkitinats iya reaksiyasi, immun nurlanish reaksiyalaridir. R.ikketsiya toksinini neytrallash reaksiyasi yuqori sezuvchan va m axsus bo‘lib, murakkabligi tufayli kam qoilaniladi. Kasallikni darhol an iqlash uchun Nobl va M inkevichning qon-tom chi reaksiyasidan foydalanish mumkin. Biologik usul. Dengiz cho'chqachalari va oq sichqonlarni zararlash. Kasallikni endemik toshmali terlama kasalligidan farqlash uchun erkak dengi:z cho'chqachalari zararlantiriladi. Epidemik toshmali terlamada dengiz cho‘c hqachasining harorati ko'tariladi, lekin periorxit kuzatilmaydi. Davolash va oldini olish. Toshmali terlamani davolash kompleks va qat’iy individual tarzda olib boriladi. Kompleks davolash kasallikning sabab iga qarshi (etiotrop), patogenetik va boshqa belgilarga qarshi choiu-La(ibiriarni o'z ichiga oladi. Bunda tetratsiklin qatoriga kiradigan antibiotiklar(tetratsiklin, xlortetratsiklin, oksitetratsiklin va levomitsetin guruh i xloramitsetin, xloramfenikol, xlorotsid) qo'llaniladi. Patogenetik davolash esa intoksikatsiyaga qarshi, yurak-tomir va nerv sistemasi faoliyatini tiklashgaqaratilgan bo'ladi. Kasallikning oldini olish uchun umumiy va xususiy chora-tadbirlar ko'riladi. Umumiy tadbirlargaommaning sanitariya madaniyatini oshirish, bitliqilikka qarshi kurash, bemorni kasalxonaga yotqizish, bemor bilan m uloqotda bo'lganlarni kuzatish va boshqalar kiradi. X ususiy oldini olish uchun burun orqali (intranazal) zararlangan sichqonlarning o'pkasidan tayyorlangan quruq, tirik kombinatsiyali vaksina (JKSV-E) ishlatiladi. Ho/irgi paytda Provachek rikketsiyalarining yuzaki antigenidan tayyorlangan, tozalangan va konscntrlangan kimyoviy vaksinasi olingan 2. Serologik, allergik va biologik usullardan foydalaniladi. Serologik reaksiyalardan kom plem entni bog'lovchi agglutinatsiya reaksiyalari va B ernet rikketsiyalari antigeni bilan immunofluoressensiya (immun nurlanish) reaksiyalari qo'llaniladi. Komplementni bog'lash reaksiyasi issiq va sovuq usullarda o'tkaziladi. Sovuq usul eng sezgir hisoblanadi. Minimal diagnostik titri zardobning 1:8- L: 10 suyultirmalaridagi musbat natija hisoblanadi. K asallikning 7-10-kunlarida qonda kom plem entni b o g 'lo v ch i antitelolar paydo bo'ladi. Agglutinatsiya reaksiyasi yuqoridagi reaksiyaga nisbatan kamroq qo'llaniladi. Agglutininlar bemor qonida kasallikning ikkinchi haftasidan boshlab paydo bo'ladi. Immunofluoressensiya reaksiyasi katta diagnostik imkoniy atlarga ega. Uning mohiyati shundaki, maxsus zardob ta’sir ettirilgan Bernet rikketsiyalaridan tayyorlangan surtmaga ultrabinafsha nurlar ta’sir ettiriladi (lyum inessent mikroskop ostida). Bu reaksiya bilan kom plem entni bog'lash reaksiyasi bir-birini o'zaro tasdiqlaydi. B u kasallikda allergik sinama ham xos hisoblanadi. Allergen sifatida tovuq embrionida o'stirilgan, chiqindilardan tozalangan va avtoklavda o'ldirilgan Bemet rikketsiyalaridan foydalaniladi. B ernet rikketsiyalarini ajratish uchun 3-5 ml bemor qoni dengiz cho'chqachalarining qorin bo'shlig'iga yuboriladi. Zararlangan dengiz cho'chqachasining talog'idan tayyorlangan em ulsiya bilan tovuq embrionlari zararlantiriladi. 3. Stafilakokk va Streptokokk qo’zg’atuvchilari keltirib chiqaradigan kasalliklarni sanab bering. . Hozir stafilokokklar qo‘zg‘atadigan 120 dan ortiq kasallik aniqlangan. Bunday holat ularni odam organizm idagi ko ‘pgina to'qim a va a’zolarni shikastlay olishidan dalolat beradi. Bularga teri, teri osti yog' qavati, lim fa tugunlaridagi (furunkul, karbunkul, limfaadenit, flegmona, piodermiyalar), nafas a’zolaridagi (bronxit, zotiljam, plevrit), yiringli y allig 'lan ish larn i misol qilib k e ltirish mumkin. Stafilokokklar quloq, halqum, burun va yondosh bo'shliqlari ( otit, angina, gaymorit, tonzillit, frontit), ko'z a’zolarini (konyunktivit, rnuguz parda yarasi), markaziy nerv tizimi (meningit, miya abssessi), yurak-qon tomir tizimi (endokardit, miokardit), me’da-ichak trakti (enterokolit, oz:iq-ovqatdan zaharlanish), o'tpufagi (xoletsistit), harakat-tayanch tizimini (osteomiyelit, artrit) ham shikastlaydi. Sanab o'tilgan har qanday mahalliy jarayon avj olsa, sepsis yoki septikopiyemiya rivojlanadi 4. K asallik patogenezida streptokokklar ajratadigan ekzotoksinlar, agressiv fermentlar va mikrobning o'zi liam muhim ahamiyatga ega. Streptokokklar qo'zg'atadigan kasalliklar juda xilma-xil bo'lib, bularga angina, surunkali tonzillit, saram as, shika stlanish infeksiyalari, teri va teri osti yog' qavati yiringli kasalliklari, flegmona, sepsis, nefrit, sistit, xoletsistit, revmatizm, yiringli otit, mastoidit, endom etrit va boshqalar kiradi.

Bilet №22 1. Gripp qo’zg’atuvchisining morfologiyasi va uning maxsus profilaktikasi qanday o’tkaziladi. Paramiksoviruslar murakkab tuzilgan b o ‘lib, sferik shaklgaega, o ‘lchami 150-200 nm. Bu virus RNK tutuvchi viruslar ichida eng yirigi hisoblanadi. Virus genomi bir ipli manfiy RNK dan iborat. N ukleokapsid tashqi tomondan lipid-uglevod-protein q o b ig ‘i bilan o'ralgan bo‘lib, unda tikansimon o ‘simtalar joylashgan, nukleokapsid spiral simmetriya tuzilishiga ega. Nukleokapsid tarkibida bir necha virusga xos fermentlar bor, jumladan RNK -polim eraza (transkriptaza). Nukleokapsid tashqi qobiqning ichki tomonidan qoplab turuvchi matriks oqsil bilan o'ralgan. Tashqi qobiq hujayralardan hosil b o ‘lgan 2 ta lipid qatlami va 3 ta virusga x:os oqsildan tashkil topgan. Shulardan 2 ta oqsil o ‘sim talar tark ib ig a kiruvchi glikoprotein N H b o ‘lib, gem agglutinatsiya qilish xususiyatiga va neyram inadaza faolligiga ega. Uchinchi F oqsil virusning hujayraga kirishini ta’ minlaydi. M axsus profilaktikasi va davosi hozircha yo‘q. Simpto matik davo qo‘llanilanilad V irus o ‘tkir respirator kasallikni keltirib chiqaradi. Kasallik havo-tomchi ;yo‘li orqali yuqadi. Yashirin davri 3-6 kun. Paragripp viruslari yuqori nafas 3'0‘llarining shilliq qavati hujayralarida ko‘payadi va epiteliylaming parchalanishiga olib keladi, bunda yallig'lanishlar va ko‘pincha tomoqda shish kuzatiladi. To‘plangan virus hujayralaridan hosil bo‘lgan mahsulotlar q o n g a tushib organizm ning umumiy zaharlanishiga olib keladi. E piteliy lam in g parchalanishi natijasida himoya qiluvchi to‘siq buziladi va patogen yoki shartli-patogen bakteriyalar kirib ikkilamchi infeksiya rivojlarLadi 2. Zaxm qo’zg’atuvchisining morfologiyasi va laborator diagnostikasini aytib bering. Morfologiyasi. Tr.pallidum ingichka, 12-14 tacha buramasi bo‘lgan, harakatchan spiroxetadir. Tanasi bir tekis buralib spiral hosil qiladi. Tref>onemalarning ikki tomoni uchli yoki biroz bukilgan boiib, uzunligi 10-1 3 mkm, eni 0,1-0,18 mkm. Nukleoid DNK tarkibida G+S 52,4-53,7% ni tashkil etadi. Zaxm qo'zg'atuvchisi buralib, toiqinsim on harakat qiladi. Elektron mikroskop ostida oqish treponema uch qavatli qobiqqa o'ralgan holatda ko'rinadi, har bir qavat o'z strukturasi va vazifasiga ega. Fibrillalar ip shaklida bo'lib, bir uchi bilan blefaroblastlarga yopishadi. Sitoplazma tarki bida turli xil kattalikdagi ribosom alar joylashgan, ular oqsil molekulalari, vakuola va lizosomalar sintezini amalga oshiradi. Oqish trepo nemalar ko'ndalang boiinish yo'li bilan ko'payadi. RomanovskiyG im za usuli bilan bo'yalganda och pushti rangga kiradi. Treponemalar uchun organizmda noqulay sharoit vujudga kelishi (antibiotiklar ta’siri) ularning sistalar hosil qilishiga olib keladi. Sistalar koptokcha shaklida o'ralgan treponemalar bo'lib, tashqi tomonidan dori-darmonlar ta’siriga chids.m li m utsinsifat qobiq bilan o 'ra lg a n . Sista shakliga o 'tg a n treponemalar organizmga patogen ta’sir ko'rsatm aydi va m aium muddat saqlanadi. Makroorganizmning immunobiologik xususiyati pasayganda va mikroorganizmga ta’sir etuvchi omillar bartaraf etilganda sista shaklidagi mikro blar patogen treponemalarga aylanadi. Kasallikning davriga qarab turli usullar q o ila n ila d i. Ammo uning barcha davrida bakterioskopik usuldan foydalaniladi. Tekshirish uchun material yaradan, papuladan ajraladigan suyuqlik va regional- limfa tugunlaridan olinadi va nativ preparat mikroskopning qorong‘ilatilgan maydonida (harakatlanishi) ko'riladi. Surtmalar tayyorlab, Romanovskiy-Gimza va Burri usullari bilan bo'yaladi, k u m u sh la n tirila d i va m ik ro sk o p o stid a k o 'z d a n k e c h irila d i. Immunofluoressent usulidan ham foydalaniladi. Har bir ajratib olingan o q is h treponem ani boshqa n o p a to g e n , ta sh q i jin s iy a ’zolarda (T.refringens) va og'izda (T.macrodentum, T.denticola, T.orale) yashovchi boiadigan treponemalardan farq qilish lozim. Kasallikning ikkinchi davrida bem or organizmida immunobiologik o'zgarishlar sodir bo'Iadi. Bularni Vasserman va cho'kma reaksiyalar yordamida aniqlanadi. Vasserman reaksiyasi Borde-Jangu reaksiyasiga o'xshash. Borde-Jangu reaksiyasida kom plem entni maxsus antigen-antitelo kompleksi o 'z ig a biriktiradi. Vasserman reaksiyasida esa antigen sifatida oqish treponem a kulturasidan yoki zaxm bilan jarohatlangan homila a’zolaridan olingan spetsifik, protein kom pleksi hamda ho'kiz yuragi muskulidan tayyorlangan nospetsefik kardiolipidlardan foydalaniladi. Tashhis qo'yishda qo'shim cha ikkita ch o 'k m a reaksiyalar (Kan va sitoxol) qo'yiladi. Vasserman reaksiyasi (kasallikning birinchi davrida, qattiq shankrdan 2 -3 hafta keyin yoki infeksiya yuqqan 5-6 haftada o'tgach) 50% bem orlarda m usbat bo'Iadi. Uchinchi davrda 75%, rivojlanuvchi falajda 95-98% va nerv sistemasi zahm ida 50-70% bemorlarda Vasserman reaksiyasi musbat bo'Iadi. Tug'ma zaxm bilan tug'ilgan chaqaloqlarda 2 -3 oy o'tgach reaksiya musbat bo'lishi mumkin. Z axm ga tashxis qo'yishda Vasserman reaksiyasi bilan birga ikkita cho'ktirish: Kan vaZak-Vitebskiy (sitoxol) reaksiyalari keng qoilaniladi. Bem ordan olingan qon zardobini, ho'kiz yuragi muskulidan tayyorlangan lipoid antigen bilan aralashtiriladi. Agar 10 daqiqadan so ‘ng mayda donachaiar yoki bo‘lakchalar shaklidacho‘kmalarpaydo b o is a , reaksiya musbat yoki aksincha, bir xil quyqa hosil boisa, reaksiya m anfiy boidi. T ug'm a zaxm bilan tugilgan bolalar zardobidagi antitelolami aniqlash uchun b ev o sita im m unofluoressensiya usuli q o ila n ila d i. Bunda faolsizlantirilgan y o ‘qotilgan oqish treponemaga nospetsifik antiteloni adsorbsiya qildirish uchun kultural treponema bilan ishlov berilgan va nishonlangan odam gamma-globuliniga qarshi antitelolardan foydalaniladi. Treponem alarni harakatsizlantirish reaksiyasi ham zaxm diagnozini aniqlashda yaxshi natija beradi. Bu immobilizatsiya reaksiyasi, bemor zardobi va quyon moyagiga yuborib, ko'paytirib olingan to 'q im a oqish treponemalari bilan qo'llaniladi. Reaksiyaning mohiyati shundaki, bemor qonidagi zardob antitelolari komplement ishtirokida oqish treponemalar bilan birikib, ularni harakatsizlantiradi, bu holda reak siy a musbat hisoblanadi va aksincha, zaxmning birinchi va boshqa davrlarida KBR, BilGAR lari, ultratovush yordamida hujayraviy va kultural treponemalardan ajratib olingan protein antigenlari bilan qo'yiladi.
Yüklə 98,89 Kb.

Dostları ilə paylaş:



Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət
    Ana səhifə
Psixologiya