O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

5.8-rasm. Takrorlanishlar soni aniq bo‘lmagan sikllar bo‘yicha algoritmning 
blok-chizmasi 
Siklni boshqarilishini hisoblashlar xatoligi bo‗lmish
e
belgilaydi. Agar keyingi 
iteratsiyada xatolik 
e
bo‗lsa, u holda sikl keyingi yaqinlashib borish natijasida y
1
qiymatini hisoblaydi, aks holda sikldan chiqib ketiladi. Xatolik |y
1
–y
0
|
e
bo‗lganda 
sikl davom etadi. 5 blokdagi oldingi iteratsiya asosida olingan y
1 
natija keyingi 
iteratsiyada olingan bilan almashtiriladi. Undan keyin boshqaruv jarayoni 3 blokka 
berilib, unda ildiz qiymatining talab qilinayotgan natijalarga yaqinlashishi 
hisoblanadi. |y
1
–y
0
|<
e
aniqlikka erishilgandan so‗ng sikldan chiqib ketilib, 4 blokdan 
6 blokka boshqarish beriladi.
Boshlash 
y
0
= h 
Kiritish 
h, x, p, 
e
|y
1
–y
0
|<
e
y
1
hisoblash 
Chiqarish 
y
1
y
0
=y
1
Tamom 

---

62 
Shuni aytish joizki, algoritm asosida turli xildagi iqtisodiy va ijtimoiy
masalalarni ifoda etish mumkin. Bu esa o‗sha hal qilinishi mumkin bo‗lgan masalani 
tizimli yondashuv asosida kompleks ravishda echishni ta`minlab beradi.
 
5.5. Matritsalar (ikki o‘lchamli massivlar) tushunchasi 
Matritsalar (ikki o‗lchamli massivlar) bilan ishlash uchun, avvalom bor undagi 
o‗zgaruvchilarning indekslarini o‗zgarib borish tartibi bilan yaqindan tanishib chiqish 
kerak. A{i=1,N; j=1,M} matritsaning umumiy ko‗rinishi quyidagicha bo‗ladi: 
a
11
a
12
a
13
… a
1m
a
21
a
22
a
23
… a
2m
……………………. 
a
n1
a
n2
a
n3
… a
nm
Keltirilgan matritsadan ko‗rinib turibdiki, uning har bir elementi i va j indeksga 
egadir. Bu erda i elementning matritsani qaysi qatorida joylashganini bildiradi, j esa 
ushbu elementning qaysi ustundagiligini ko‗rsatadi. SHKning xotirasida esa matritsa 
elementlari qatorma-qator joylashadi, ya`ni birinchi qator elementlaridan keyin 
ikkinchi qatorniki ketadi va h.k. Matritsaning elementlariga murojaat qilib, ularni 
barchasini ko‗rib chiqish uchun ikkita indeksni ko‗rsatish kerak, ya`ni oldin qator 
raqamini, keyin esa ustun raqamini va uni chegarab qo‗yilgan m-gacha o‗zgartirib 
boriladi, undan keyin esa qatorning raqamini bittaga ko‗paytiriladi. O‗z o‗rnida j 
ustunlar raqamining o‗zgarish qonuniyatini 1-dan m-gacha qaytarish kerak, ya`ni i 
chegarab qo‗yilgan n-gacha etganicha. Indekslarning o‗zgarib borish tartibini 
quyidagi misol ko‗rinishida aks ettirish mumkin.