Savdo bo‘yicha tijorat kuchlari – bu sotuvchi
ehtiyoji bo‘yicha jamlanganlik,
marketing esa xaridorlar ehtiyojlariga
jamlanganlik. Savdo bo‘yicha tijorat kuchlari – bu sotuvchining o‘z
tovarlarini naqd pulga aylantirish bo‘yicha ehtiyojlari haqida qayg‘urish
(harakat qilish), marketing esa – bu mijozlar ehtiyojlari haqida tovarlar
va ushbu tovarlarni yaratish, yetkazib berish va iste’moli bilan bog‘liq
qator omillar vositasida qayg‘urish (harakat qilish)”. Menejmentning
yetakchi nazariyachilaridan biri P.Druker ta’kidlaydiki: “Marketingning
maqsadi mijozni shunchalik bilish va tushunishki, tovar yoki xizmat
uning talabalariga aniq mos kelsin va o‘zini o‘zi sotsin”.
6
Biroq, iste’molchilarning joriy istak-xohishlari va ularning uzoq
muddatli manfaatlari mos kelmaydi. Yoki jamiyatning alohida a’zosi
xohishi hamisha ham uning atrofidagi odamlar yoki umuman, jamiyat
istagiga mos kelavermaydi. Masalan, odamlar chekib, o‘zlari va atro-
fidagilarga zarar yetkazadilar. Marketingning iste’mol konsepsiyasi bu
ziddiyatni hal qila olmaydi. Tabiiy resurslar yetishmasligi, kimyoviy va
biotexnologik mahsulotlarning qo‘llanilishi, insoniyat yashash manzil-
lari muhitining ifloslanishidan aholining jismoniy va axloqiy salomatligi
yomonlashuvi bilan bog‘liq muammolar paydo bo‘ldi va bu muammoni
ham marketingning iste’mol konsepsiyasi hal qilishga qodir emas.
“Hayot sifati – bu nafaqat iste’mol tovarlari va xizmatlarining miqdori
va sifati, shuningdek, insonning yashash muhiti sifati hamdir.
Jamoatchilik va davlat organlari tashkilotlarni atrof-muhit va jamiyatga
nisbatan mas’uliyat bilan harakatlanishga chaqirmoqda va buni talab
qilmoqda. Shu bois 80-yillarning boshlaridan marketingning
evolyutsiyasi
marketingning ijtimoiy — etika konsepsiyasi paydo bo‘lishi va tadbirkorlar tomonidan uning o‘zlashtirilishi bilan davom
etdi. Bu konsepsiyada tashkilotning vazifasi iste’molchilardan
aniqlangan talablarni raqobatchilarga nisbatan samaraliroq, bir vaqtning
o‘zida iste’molchilar va jamiyatning umumiy manfaatlarini hisobga
oladigan vositalar bilan qondirish, deya ta’kidlanadi. U marketing
siyosati doirasida uch omilning bog‘lanishni talab qiladi: firma foyda
(daromad)lari, iste’molchilar talablari va jamiyatning uzoq muddatli
manfaatlari. Kompaniyaning jamiyat farovonligi haqida qayg‘urishi
uning raqobatbardoshligini oshirishning qudratli omili bo‘ladi. Masalan,
banklardan birining o‘z missiyasi sifatida ovoza bo‘lishi – u “qora”
biznes (mo‘yna yoki tamaki sanoati savdosi bilan shug‘ullananuvchi)
6
Т
.
П
.
Прошкина
.
Маркетинг
.
ООО
«
Феникс
», 2008
г
.
26
bilan bog‘liq kompaniya bilan ish olib borishdan bosh tortgan etikali
bank bo‘lgani ushbu bankni keng jamoatchilik tomonidan ijobiy
faoliyati tan olinishini ta’minlaydi.