O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to’qimachilik va yengil sanoat istituti huzuridagi bog’ot yengil sanoat texnikumi

3 -Mavzu nomi:Tikuvchilik korxonalari tayanch bo’limida
shamollatish,chang azralib chiqish,shovqin va titrashni
kamaytirish usullari
REJA:
1.TAYANCH BO'LIMIDA TEXNIKA XAVFSIZLIGI
2. SHOVQIN VA TITRASHNI KAMAYTIRISH USULLARI
Tayanch bo'limida xavfsizlik texnikasi – bu baxtsiz hodisalardan ogohlantirish,
xavfsiz ish usullariga o'qitish bilan bog'liq bo'lgan tadbirlar majmuasidir.
Odatda ishlab chikarishda baxtsiz xodisalarning asosiy sabablari ishchilarning zarur ish
malakalarini yetar¬li o'zlashtirmaganliklari, asbob va uskunalar bilan ishlashda malakalari
yetarli emasligi va xavfsizlik texnikasi yuriqnomalariga yetarli rioya kilmasliklaridir.
Ishlab chikarish uskunalarini boshqarishga tibbiy kurikdan utgan va uz kasbi xajmida xavfsizlik
texnikasi koidalarini biladiganlar kuyiladi.
Uskunada ustki kiyimda, sharf, galstuk taqqan xolda, keng, uzun va tor, tugmalari
takilmagan ish kiyimlarida, sochlari durracha ostiga yashirilmagan xolda ishlash ta'kiklanadi.
Ishni boshlashdan avval uskunaning xarakatdagi kism-lari tusiklar bilan ta'minlanganligi,
kopkok va eshiklari blokirovkalovchi moslamalar bilan ta'minlanganligi va elektr simlarining
ishonchli ixrtalanganligi sinchiklab tekshirib chizdilishi kerak. Agar mashinada ish utirib
bajarilsa, urindiklarning va oyok osti tagliklarining xolatlari kulay bulishiga e'tibor
berish kerak.
Uskunalarni boshkarish katta kuch talab kilmasligi ke¬rak. Belgilangan me'yorlarga binoan
boshkaruv tugmalarini bosish va turli elektr asboblari dastaklarini burash 2-3 N dan ortik,
kuch talab kilmasligi kerak. Muntazam ishlatiladigan richaglar, shturval va maxoviklar 40 N
dan kam bulmagan kuch bilan ishga tushirilishi kerak.
Tepkilarni bosish uchun turib ishlaganda 35 N dan va utirib ishlaganda 27 N dan oshmagan kuch
talab k,ilinadi.
Uskunani tozalash, moylash xamda kayishlarini kiygizish fakat elektr dvigateli uchirilgan
xoldagina bajarilishi mumkin.
Moylangan lattalarni ish joylariga yoki duch kelgan joylarga tashlab ketish mumkin emas. Ularni
metalldan yasalgan, kopkokli maxsus yashiklarda yig'ish kerak.
Uskunada kandaydir nosozlik sezilishi bilan darxol ustaga xabar berish kerak.
Uskunadan uzoqlashganda uning elektr dvigatelini o'chirish esdan chiqmasligi kerak.
Sexdagi barcha ishchilar yong'in xavfsizligi bo'yicha yo'riqnoma o'tgan bo'lishlari va yong'in
boshlangan hollarda o'z vazifalarini bilishlari kerak.
Ish jarayonlarining va atrof-muhitning ishchilar organizmiga ta'sirini urganadigan fan mexnat
gigienasi deyiladi, Mexnat gigienasini kullash natijasida kulay ish sharoitlarini yarata
oladigan, mexnat unumdorligini oshira oladigan, kasbiy kasalliklarni kamaytira oladigan yoki
butunlay yuk kila oladigan sanitariya-gigiena va davolash profilaktik tadbirlari ishlab
chikiladi. Ma'lumki, ish jarayonida kishi organizmiga tashqi muxit salbiy ta'sir kilishi, ayni
paytda ayrim a'zolar charchashi xam mumkin. Organizmning charchashi ikki xil buladi:
- tez charchash, bu ishga kunikma xosil kilinmaganda yoki ogir jismoniy ish bajarishdan kelib
chikadi. Bunday charchash ish tugagandan sung tezda utib ketadi;
- sekin-asta rivojlanib boruvchi charchash, mexnat kobiliyatining asta-sekin pasayishiga olib
keladi. Bu xil charchash uzok vakt va xamisha bir xil (monoton) ishlarni bajarish natijasida
yuzaga kelib, kishi organizmiga putur yetkazadi.
Ish joylaridagi mikroikim omillarini — xarorat, nisbiy namlik, x,avoning tezligi x,amda
atmosfera bosimi tashkil etadi. Bunday muxit kishi organizmiga salbiy ta'¬sir qilib, uni
sovutib yoki kizitib yuboradi. Bundan tashkari, organizmdan chikadigan issiklik kishi
bajarayotgan ishning jadalligiga xam boglik.
Kishi organizmining me'yoriy xarorati 36-37°S bula¬di. Organizm uzi uchun zarur bulgan
xaroratni ta'minlab turish kobiliyatiga ega. Organizmning bu xususiyati "xaroratni rostlash"
deb ataladi. Masalan, biz sovkotsak kaltiaymiz, bu muskullarning ish bajarishi natijasida
ener¬giya chikarishidir. Kizib ketsak, terlaymiz, bu ortikcha issiktli!shi tashkd muxitga berish
va shu orkali organizm xaroratini ma'lum mikdorda saklab turishdir.
Ma'lum ogirlikdagi jismoniy mexnat bilan band bulgan kishi uzini yaxshi xis kilishi, ya'ni u
kizib ketmasligi, yoki sovkotmasligi uchun mikroiklim sharoitlari ma'¬lum darajada bir-biri
bilan uzaro boglik bulishi kerak. Bunday sharoitlarni komfort sharoitlar deyiladi. Bu
sharoitlarni yaratish "Ish zonasining xavosiga umumiy sanitariya-texnika talablari" bilan
belgilanadi.
Berilgan ish turi uchun komfort (eng makbul) sharoit issiklik balansi ta'min etilgandagina
bulishi mumkin.
SHOVQIN VA TITRASHNI KAMAYTIRISH USULLARI
Korxona xududida ob'ektlarni joylapggirishda shu geografik axoli punkti uchun shamolning eng
kup esadigan yunalishi xisobga olinishi kerak. Bunda xavoning yunalishi chang, SHOVKIN, bug',
gazlar va zararli moddalar ajralib chikadigan sex va fabrikalardan odamlar yashaydigan
tomonga karab esishiga yul kuymaslik kerak. Shu bilan birga xavoning asosiy yunalishi ut
chikish xavfi kuchli bulgan ob'ektlardan boshqa binolarga karagan bulmasligi kerak.
Yengil sanoat korxonalari xududidagi binolar orasidagi yonginga karshi masofa binolarning
yonginga karshilik kursatish darajasi xamda korxonaning yongin chikish xavfliligi bilan
belgilanadi. Bunda bino va korpuslarning joylashishi texnologik jarayonning talablari xisobga
olingan xolda va binoning istalgan yeriga ut uchiruvchi mashinalar kela olishini xisobga olgan
xolda bulishi kerak.
Ishlab chikarish sanitariyasini, xavfsizlik texnikasini ta'minlash, ishlovchilarga kulay sharoit
yaratish xamda texnologik jaraenni yaxshi tashkil kilish maksadida korxona xududi aloxida
zonalarga bulinadi.
Korxona xududini zonalarga bulish xom ashyoni va texnologik jarayonni yongin chikish xavfiga,
bino va inshootlarni sanitariya xarakteriga, transport xizmatiga, ishlovchilar soniga va boshka
pxunga uxshash kupgina omillarga karab bajariladi.
Kuloklarni SHOVKIN ta'siridan ximoyalash uchun kulok tiqinlari (vkladishlar), kulokkopkok
(naushnik) va shlemlardan foydalaniladi. Kulok tiqinlari g'ovakdor yoki quyma rezinadan,
plastmassa, qayishqoq plastinkalar, xar xil tolali matolardan tayyorlanadi. Quloqqopqoqdar
quloqning tashqi qismiga kiyiladi. Shovqindan ximoyalovchi shlemlar fakat shovkin va sovukdan
emas, balki lat yeyish va boshqa shikastlanishlardan xam saklaydi. Shovkinga karshi temir kalpok
(kaska) dan boshni mexanik shikastlanish va yukori chastotali tok ta'siridan ximoyalanish uchun
foydalanila¬di. Kul, yuz va buyin terisini ximoyalash uchun maxsus ximoya surtmalari, pastalari
va kremlari ishlatiladi.
Kasb kasalligi — kishi organizmiga ish sharoitlarining zararli ta'siri natijasida kelib
chikkan (surunkali changli bronxitlar, titrash kasalligi, xar xil kimyoviy gazlar bilan
zaxarlanish) kasallikdir.
Ish jarayonida xavo tarkibidagi zararli moddalarning yul kuysa buladigan kontsentratsiyasi —
ishchi xar kuni 8 soatdan (yoki boshka ish kuni, umuman xaftasiga 40 soatdan ortik bulmagan)
ishlagaida nafaka yoshiga yetguncha kasallik yoxud sogligida uzgarishlar keltirib chikarmaydigan
mikdor.