O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti soatov n. M., Tillaxo‘jayeva g. N

Asosiy adabiyotlar

1. 
   Соатов Н.М. Статистика. Дарслик. –Т.: Тиббиёт нашриёти, 2003 180-225 б.
   
2. 
   Ìаíäåëü È.Ä. Êëàñòåðныé àíàëèç. Ì.: Ôèíàíñы è ñòàòèñòèêà, 1988.
   
3. 
   Àôèôè À. Ýéçåí Ñ. Ñòàòèñòè÷åñêèé àíàëèç. Ïîäõîä ñ èñïîëüçîâàíèåì ÝÂÌ. Ïåð ñ àíãë. Ì.: Ìèр, 1982.
   
4. 
   Åíüþêîâ È.Ñ. Ìåòîäы - àëãîðèòìы - ïðîãðàììы ìíîгоìåðíîãî ñòàòèñòè÷åñêîãî àíàëèçà Ì.: Ôèíàíñы è ñòàòèñòèêà, 1986.
   
5. 
   МЭСИ (www.mesi.ru).
   

VI bob. STATISTIK TO‘PLAM BIRLIGI, TAQSIMOT QATORLARI VA ULARNING TASVIRIY PARAMETRLARI


6.1. Statistik to‘plam belgi

To‘plam birliklari-bu statistik to‘plamni bunyod etuvchi unsurlardir.

Statistika o‘rganadigan to‘plamni bunyod etuvchi unsurlar uning birliklari deb ataladi. To‘plam tuzish, demak, uni tarkibiga kiruvchi birliklarni aniqlashdir. Bu jarayonda ikkita masala yechiladi: birinchidan, birlik ta’riflanadi, ya’ni ularni bir-biridan va boshqa birliklardan ajratuvchi chegaralar belgilanadi; ikkinchidan mazkur statistik to‘plam tarkibiga kiradigan va kirmaydigan birliklar aniqlanadi. To‘plam birligi turli belgilarga ega. Ularning asosiy turlari quyidagilardan iborat (6.1-tarh).

Belgi - bu to‘plam birligining alomatlari, xislati va h.k.

Har qanday to‘plam birligi o‘ziga xos alomatlar, xislatlar, xossalar majmui bilan xarakterlanadi va ular uning belgilari deb ataladi. Statistik to‘plamlar muhim belgilar asosida tuziladi. Ular ayrim birliklarda turli shakllarda namoyon bo‘ladi, natijada birliklar bir-biridan farq qiladi.

6.1-tarh. To‘plam birligi belgilarining turlari.



Variatsion belgi - birlikdan-birlikka farqlanuvchi belgidir. Atributiv belgi - bu mazmunan bir - biridan farqlanuvchi belgi, miqdoriy belgi esa - qiymatga ega bo‘luvchi, son bilan ifodalanuvchi belgi.

Bunday belgilar variatsion belgilar deb ataladi. Belgilar so‘z bilan yoki son bilan ifodalanishi mumkin. Birinchi holda atributiv (sifat) belgilar, ikkinchisida - miqdoriy belgilar deb yuritiladi. Atributiv belgilar to‘plam tarkibiga kiruvchi birliklarni aniqlashga bevosita aloqadordir. Bunday belgilarning o‘zgaruvchanligi birliklarni muqobil holatda talqin etganda ko‘zga tashlanadi.

Miqdoriy belgilar hamma to‘plam birliklari uchun teng bo‘lishi, bir son bilan ifodalanishi mumkin. Masalan, barcha avtomashinalar to‘rtta g‘ildirakka ega, bir xil markali mashinalar motori odatda teng quvvatga ega. Odamlarning sezish, ko‘rish, hid bilish, ishlash va harakat qilish organlari son jihatdan teng va h.k. Bunday miqdoriy belgilar statistik to‘plam tuzish uchun asos bo‘la olmaydi. Aksariyat, miqdoriy belgilar to‘plam birliklarida turlicha ifodalanadi, bir-biridan farqlanadi, variatsiyaga (o‘zgaruvchanlikka) ega. Avtomashinalar bosib o‘tgan yo‘l, bajargan ish (tashigan yuk hajmi), korxonalar ishlab chiqargan mahsulot hajmi, ularda ishlayotgan ishchilar soni va h.k. bunday miqdoriy belgilarga misol bo‘la oladi. Aynan shunday birlikdan birlikka o‘zgaruvchanlikka ega bo‘ladigan belgilar asosida statistik to‘plam tuziladi. Ular statistikaning o‘rganish predmeti hisoblanadi. Miqdoriy belgilar uzluksiz o‘zgaruvchanlikka yoki tadrijiy (darajama-daraja) o‘zgaruvchanlikka ega bo‘lishi mumkin. Bu hol jarayonning tabiatidan kelib chiqadi.