O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

1.3.Innovatsion menejmentning tarixi va rivojlanish 
tendensiyalari 
 
Umumiy menejment fani uchun xos bo‘lgan asosiy nazariy qoida va 
konsepsiyalarning evolyutsion taraqqiyoti innovatsion menejmentga ham 
taalluqlidir. Innovatsion menejmentning rivojlanishida nisbatan mustaqil bo‘lgan 
to‘rtta taraqqiyot bosqichini ajratib ko‘rsatish mumkin: omilli yondashuv, 
funksional konsepsiya, tizimli va vaziyatli yondashuvlar.
 
1.6 - rasm.
Innovatsion menejmentning taraqqiyot bosqichlari 
19
 
Omilli yondashuv bosqichi uchun fan va texnikaga mamlakat iqtisodiy 
salohiyatini rivojlantirishning muhim omillaridan biri sifatida qarash xosdir.
Sanoat sohasidagi IKlarning ishlab chiqarish salohiyatini rivojlantirishning doimiy 
va ahamiyatli omillari ITTKI (ilmiy-tadqiqot va tajriba - konstruktorlik ishlari) 
bo‘lib kelgan. Fan xodimlari, moddiy - texnik baza, ilmiy uskunalar va axborot 
fondlari IKdagi fan - texnika salohiyatining tarkibiy omillari sifatida baholangan. 
Omilli yondashuv har bir tarkibiy omil uchun baholash mezonlarini hamda fan - 
texnika sohasining miqdoran kengayishi bilan bog‘liq bo‘lgan ekstensiv rivojlanish 
vositalarini ishlab chiqishni ko‘zda tutadi. Mazkur bosqich uchun xos bo‘lgan jihat 
19
Барютин Л.С. Основы инновационного менеджмента. Теория и практика: Учебник; под ред. А.К. 
Казанцева, Л.Э. Миндели. 2-е изд. перераб. и доп. — М.: ЗАО «Издательство «Экономика», 2012.-c. 137. 

---

25 
fan - texnika salohiyati sohasida chuqur tadqiqotlarni hamda amaliy 
ishlanmalarning vujudga kelishi, uni baholash va rivojlanishini bashoratlashdir. 
Innovatsion jarayonlarni boshqarish uchun moslashtirish borasida korrelyatsion va 
regression bog‘lanishlar asosida tuzilgan statistik omilli modellar ustun bo‘lgan. 
IKni boshqarish amaliyotida rejalashtirish va tashkil etishning ITTKI ga oid 
mehnat sig‘imi, material va fond sig‘imiga, turli toifadagi xodimlar sonining 
nisbatiga tegishli me‘yorlarga asoslangan normativ uslublar keng tarqalgan. 
Funksional konsepsiyada innovatsion menejmentga boshqarish funksiyalari 
va boshqaruv qarorlarini qabul qilish jarayonlarining birligi sifatida qaraladi. 
Innovatsiyani boshqarish funksiyalarining har xil tamoyillarga asoslangan turlicha 
tasniflari mavjud. Bunda boshqarish funksiyasi deganda boshqaruv faoliyatining 
nisbatan alohidalashgan yo‘nalishlari tushuniladi. Ular innovatsion jarayonga, 
innovatsiyalarni rejalashtirish, tashkil etish, nazorat qilish hamda bashoratlashga 
boshqarish orqali muayyan ta‘sir o‘tkazishni amalga oshirish imkonini beradi. 
Funksional konsepsiya innovatsiyalarni boshqarishda oqilona mehnat taqsimotiga, 
boshqaruv bo‘g‘inlarining ixtisoslashuviga va qabul qilinayotgan har bir boshqaruv 
qarorini 
maqbullashtirishga 
asoslangan. 
Funksional 
konsepsiya 
uchun 
innovatsiyalarni bo‘lim va xizmatlar haqidagi maxsus qoidalar, lavozim 
yo‘riqnomalari, vakolatlar va majburiyatlar asosida boshqarishga tegishli amallarni 
puxta reglamentlash (qat‘iy cheklash) xosdir. Funksional konsepsiya bosqichi 
doirasida boshqaruvning har bir funksiyasida qaror qabul qilish jarayonlarini 
iqtisodiy - matematik modellashtirish eng ko‘p tarqalgandir. 
ITTKIni boshqarish amaliyotida IKning mavzuviy rejalarini, ishlarni taqvim 
rejasini 
shakllantirishning 
optimizatsion 
modellari, 
jumladan, 
tarmoqli 
rejalashtirish uslublari, IKning tashkiliy tuzilmasini optimallashtirish modellari 
keng qo‘llangan. Ko‘p hollarda ushbu modellar tizimli xususiyatga ega bo‘lmagan 
va innovatsiyani boshqarishning ayrim funksiyalari uchun lokal (mahalliy) 
maqbullashtirish yechimini topish imkonini beradi. 
Innovatsion menejmentga tizimli yondashuv IKlarga taraqqiyotning endogen 
(ichki) va ekzogen (tashqi) omillarini hisobga olgan holda rivojlanishning 

---

26 
muayyan maqsadlariga erishishga yo‘naltirilgan, o‘zaro bir-birini taqozo etuvchi 
elementlardan tarkib topgan murakkab tashkiliy tizim sifatida qarashni ko‘zda 
tutadi. Tizimli yondashuv boshqaruv qaroriga ta‘sir ko‘rsatuvchi barcha omillarni 
dinamik holda hisobga olishni va innovatsion muhitning rivojlanishidagi ichki va 
tashqi tendensiyalar bilan uzviy bog‘liqlikda ko‘rib chiqishni ta‘minlaydi. 
Innovatsion sohadagi hozirgi vaziyat innovatsion menejmentga bo‘lgan 
an‘anaviy qarashlarning ahamiyatli darajada o‘zgartirilishini taqozo etadi, chunki 
boshqaruv obyektining o‘zi ancha katta o‘zgarishlarni boshidan kechirmoqda. 
Innovatsion jarayonlar uzlukli xususiyat kasb etmoqda, hal qilinayotgan 
muammolarning majmuaviylik darajasi va ularning jadal o‘zgarayotgan tashqi 
omillarga bog‘lanib qolishi kuchaymoqda. 
Hozirgi sharoitda innovatsiyalarning muammolari haqida tasavvurlarning 
o‘zgarib borishi innovatsion menejmentga vaziyatli yondashuvning rivojlanishini 
ta‘minladi. Bunday yondashuv aniq innovatsion vaziyat uchun yuqorida sanab 
o‘tilgan konsepsiyalardan har birining yutuqlarini birlashtiradi. Vaziyat deganda 
IKning faoliyat ko‘rsatishiga yoki vaqtning muayyan davrida ma‘lum bir 
innovatsion loyihani rivojlantirishga ta‘sir etuvchi omillarning qiymatlari majmui 
tushuniladi. Vaziyatli yondashuv innovatsiyalar muvaffaqiyatining ichki va tashqi 
omillarini tahlil qilish, xatti - harakatlarning mumkin bo‘lgan variantlarini 
tizimlashtirish va yuzaga kelgan vaziyat uchun eng maqbul boshqaruv qarorlarini 
birlashtirish imkoniyatini ko‘zda tutadi. Ushbu boshqaruv konsepsiyasining 
innovatsion menejment nazariyasiga qo‘shgan katta hissasi shundan iboratki, uning 
tarkibida muayyan vaziyatlarda qarorlarni qabul qilishning aniq uslublarini 
qo‘llash bo‘yicha tavsiyalar mavjud. Vaziyatli yondashuv menejer uchun 
menejment fanida ishlab chiqilgan va amalda qo‘llanilayotgan turli - tuman 
vositalardan ijodiy foydalanish uchun katta imkoniyatlarni beradiki, bunda 
vaziyatga mos boshqaruv usulini tanlaganlik uchun menejerga katta mas‘uliyat 
yuklanadi. Innovatsion sohada yuz bergan vaziyatda menejerning faoliyati yuksak 
ijodkorlikni, chuqur kasbiy tayyorgarlik va intuitsiyani talab qiladiki, bu mazkur 
faoliyatni san‘at darajasiga ko‘taradi. 

---

27