O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent arxitektura-qurilish instituti Qurilishni boshqarish fakulteti Iqtisodiyot nazariyasi fanidan Tovar ishlab chiqarish mavzusida qilgan tadqimoti

Natural ishlab chiqarish shakli barcha iqtisodiy jarayonlarni bir joy doirasiga qat’iy solib quyadi va tashqi aloqalarni o’rnatishga yo’l qo’ymaydi. Ish kuchi muayyan xo’jalikka juda qattiq biriktirib qo’yiladi va qo’chib yurishdan maxrum etiladi. Natural xo’jalikning eskilikka moyilligi xam shunga bog’likdir. Natural xo’jalik shakllarining xuddi bunday xususiyatlari qishloq xo’jalik jamoalarining ming yillar davomida barqaror yashovchan bo’lib kelganligi «siri»ni ochib beradi. Mexnat unumdorligi o’sishi chegaralanganligi sababli iqtisodiy rivoj­- lanish g’oyat sust borib, asosan, tabiiy omillar xisobidan, ya’ni kam xosildor yerlardan xosildor yerlarga o’tish xisobidan yuz bergan. Ishlab chiqarish xajm jixatidan kichik, tur jixatidan bir xil bo’lganidan ishlab chiqaruvchilarning eng oddiy extiyojlarini qondirgan, xolos.

• Natural ishlab chiqarish shakli barcha iqtisodiy jarayonlarni bir joy doirasiga qat’iy solib quyadi va tashqi aloqalarni o’rnatishga yo’l qo’ymaydi. Ish kuchi muayyan xo’jalikka juda qattiq biriktirib qo’yiladi va qo’chib yurishdan maxrum etiladi. Natural xo’jalikning eskilikka moyilligi xam shunga bog’likdir. Natural xo’jalik shakllarining xuddi bunday xususiyatlari qishloq xo’jalik jamoalarining ming yillar davomida barqaror yashovchan bo’lib kelganligi «siri»ni ochib beradi. Mexnat unumdorligi o’sishi chegaralanganligi sababli iqtisodiy rivoj­- lanish g’oyat sust borib, asosan, tabiiy omillar xisobidan, ya’ni kam xosildor yerlardan xosildor yerlarga o’tish xisobidan yuz bergan. Ishlab chiqarish xajm jixatidan kichik, tur jixatidan bir xil bo’lganidan ishlab chiqaruvchilarning eng oddiy extiyojlarini qondirgan, xolos.
• Xullas, natural xo’jalik ishlab chiqaruvchi kuchlarning shunday da-­ rajasi va ishlab chiqarish munosabatlarining shunday tipiga moski, ular ishlab chiqarish maqsadlarini nixoyatda cheklab qo’yadi, ishlab chiqarishning xajmi jixatdan juda oz va xarakteri jixatdan bir xil ibtidoiy bo’lgan extiyojlarni qondirishga bo’ysindiradi.
• Asta-sekin ishlab chiqarish kuchlarining o’sib borishi natijasida mexnat taqsimoti ma’lum darajada o’sadi, xususiy mulkchilik paydo bo’la boshlaydi va natural xo’jalik asta-sekin yemirilishga yuz tutadi. Uning o’rniga tovar xo’jaligi shakllana boshlaydi. Tovar xo’jaliklari uzoq tarixiy taraqqiyot maxsulidir. Albatta, tovar xo’jaligi va natural xo’jaliklar bir-biridan keskin farq qilingan. Bundan tovar xo’jaligi va natural xo’jalik aralash bo’lganligi ayonlashadi. Binobarin, natural xo’jalik o’rnini tovar ishlab chikarish egallaydi va u xukmronlik roli­- ni uynay boshlaydi.