O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent arxitektura-qurilish instituti Qurilishni boshqarish fakulteti Iqtisodiyot nazariyasi fanidan Tovar ishlab chiqarish mavzusida qilgan tadqimoti

Tovar va uning xususiyatlari

• Tovar va uning xususiyatlari
• Modomiki, tovar mexnat maxsulining bir shakli ekan, mexnat maxsulining kurib chiqilgan barcha xossalari unga xam xosdir. Xush, tovarning maxsulotdan farki nimada? Tovar, eng avvalo, o’z iste’moli uchun emas, balki boshqa maxsulotlarga ayriboshlash maqsadida 
• tayyorlanadigan mexnat maxsulidir. Tovarning natural moddiy 
• va iqtisodiy tomonlari,o’ziga xos xususiyatlari ana shundan 
• kelib chiqadi. Tovar, bi­rinchi galda, tashki maxsulot, buyumdir. U o’z
•  xususiyatiga ko’ra, kishi­ning biron-bir extiyojini qondiradigan 
• narsa xisoblanadi. Xar bir foydali narsaga, masalan, paxta, bug’doy,
•  temir va shu kabilarni sifat jixatidan va miqdor jixatidan qaralgan
•  ko’p xususiyatlar foydalidir. Iqtisodiyot nazariyasi fani tovarning birinchi xususiyatini qiymat, ikkinchi xususiyatini esa iste’mol qiymati deb ataydi. Demak, qiymat va iste’mol qiymati tovarning ikki yoqlama xususiyatidir. Narsa foydali bo’lganligi uchun iste’mol qiymatiga aylanadi. Iste’mol qiymati faqat tovardan foydalanishda va iste’mol qilganda ro’yobga chiqadi. Tovarning bu xossasi tovarning iste’mol qiymati deb ataladi. Boylikning ijtimoiy shakli qanday bo’lishidan qat’iy nazar, iste’mol qiymati uning moddiy maxsulini tashkil etadi.

Foydalilik o’zida namoyon qilingan iste’mol qiymatidir. Iste’mol qiymati foydali bo’lib, buyumning moddiy xususiyatlaridan aj- ralmaydi, biroq unga mos keladi. Tovarning iste’mol qiymati, dastav- val, tabiatda mavjuddir. Inson mexnat qurollari vositasida uning shaklini o’zgartiradi va o’z extiyojiga moslashtiradi. Tovarni vujudga keltirgan mexnatning foydali shakllari inson xayoti, uning tuzilishi, xajmi tovar xususiyatlari bilan aloqador ekanligini tasdiqdaydi. Binobarin, tovar iste’mol qiymatining ikki xil xususiyati bor: birinchidan, tovarning tashqi xususiyati bilan bog’liq bo’lgan munosabatlar; ikkinchidan, tovarning jami xususiyatlari majmui bilan inson extiyojlari o’rtasidagi munosabatlar. Iqtisodiyot nazariyasi barcha to­- varlarni iste’mol xususiyatiga qarab ikki katta guruxga bo’ladi: 1) ishlab chi-qarish iste’moli buyumlari, 2) shaxsiy iste’mol buyumlari. Birinchi guruxdagi tovarlar, ishlab chiqarishning moddiy-ashyoviy elementlari takror ishlab chiqarishda ishtirok ettiriladi; ikkinchi guruxdagi tovarlar esa bevosita ishlab chiqaruvchilarning ish kuchini tiklash, takror ishlab chiqarish va jamiyatning boshka a’zolari iste’mollari uchun ishlatiladi. Iste’mol qiymati tovarning boshqa tovar bilan ayriboshlanish imkonini bergani uchungina uzining ishlab chiqaruvchisini qiziqtiradi. Tovarlarning almashinish xususiyati ularning almashuv qiymati deb ata­- ladi. Almashuv qiymati nimaga asoslanadi? Muayyan nisbatda tovarlar­ ning ayriboshlanishi ularning miqdor jixatdan taqqoslanishini bil­diradi.

• Foydalilik o’zida namoyon qilingan iste’mol qiymatidir. Iste’mol qiymati foydali bo’lib, buyumning moddiy xususiyatlaridan aj- ralmaydi, biroq unga mos keladi. Tovarning iste’mol qiymati, dastav- val, tabiatda mavjuddir. Inson mexnat qurollari vositasida uning shaklini o’zgartiradi va o’z extiyojiga moslashtiradi. Tovarni vujudga keltirgan mexnatning foydali shakllari inson xayoti, uning tuzilishi, xajmi tovar xususiyatlari bilan aloqador ekanligini tasdiqdaydi. Binobarin, tovar iste’mol qiymatining ikki xil xususiyati bor: birinchidan, tovarning tashqi xususiyati bilan bog’liq bo’lgan munosabatlar; ikkinchidan, tovarning jami xususiyatlari majmui bilan inson extiyojlari o’rtasidagi munosabatlar. Iqtisodiyot nazariyasi barcha to­- varlarni iste’mol xususiyatiga qarab ikki katta guruxga bo’ladi: 1) ishlab chi-qarish iste’moli buyumlari, 2) shaxsiy iste’mol buyumlari. Birinchi guruxdagi tovarlar, ishlab chiqarishning moddiy-ashyoviy elementlari takror ishlab chiqarishda ishtirok ettiriladi; ikkinchi guruxdagi tovarlar esa bevosita ishlab chiqaruvchilarning ish kuchini tiklash, takror ishlab chiqarish va jamiyatning boshka a’zolari iste’mollari uchun ishlatiladi. Iste’mol qiymati tovarning boshqa tovar bilan ayriboshlanish imkonini bergani uchungina uzining ishlab chiqaruvchisini qiziqtiradi. Tovarlarning almashinish xususiyati ularning almashuv qiymati deb ata­- ladi. Almashuv qiymati nimaga asoslanadi? Muayyan nisbatda tovarlar­ ning ayriboshlanishi ularning miqdor jixatdan taqqoslanishini bil­diradi.