O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus

Faoliyatning o’zlashtirilishi va mashqlar
. 
Xarakat usullaridagi bu 
uzgarishlar kandayyuz beradi va ularning psixologik mexanizmi kanday? 
Uz negizi e'tibori bilan bu tadkikot kilishga urinishlarni va tanlashni
uz ichiga oladigan mexanizmdir. Kishi muayyan xarakatni bajarishga urinib 
kuradi va uning natijasini nazorat kilib turadi. Muvaffakiyatli sa'i-xarakatlar, 

---

177 
uzini oklagan muljallar va boshka usullari asta-sekin tanlanadi va 
mustaxkamlanadi, muvaffakiyatsiz chikkanlari va uzini oklamaganliri esa 
kullanishdan chikarilib, boshkalari bilan almashtiriladi
. 
Muayyan 
xarakatlar yoki faoliyat turlarini uzlashtirish maksadida ularni 
anglagan tarzda xamda ongli ravishda nazorat kilishga va 
tuzatishga asoslangan xolda kup martalab takroran bajarish 
faoliyati mashk deb ataladi. 
Malaka anglanilgan xoldagi avtomatlashtirilgan xarakatdir.
 
Takrorlanib turadigan amaliy urinishlarsiz xaye kanday malakani xosil kilib 
bulmaydi. Ba'zi bir psixologlar, jumladan, bixevioristlar ana shu faktga 
tayangan xolda xayvonlarda va odamlarda malakalar xosil bulishi jarayonini 
aynan bir xil narsa deb xisoblashga urinadilar. Lekin fiziologik 
mexanizmning uxshashligi bu jarayonlarning bir-biridan prinsipial jixatdan 
farkini yukka chikarmasligi kerak. Odamlarda xarakatlarning bajarilishi, 
kurib utganimizdek, xamisha ong bilan idora kilib turiladi. Shuning uchun 
xam xayvonlarda yuz beradigan jarayonlarning uzi odamda prinsipial 
jixatdan uzgacha tarzda buladi. Uning amaliy sinovlari muayyan sa'i-
xarakatlari ongli tarzda bajarish uchun urinish tusini kasb etadi. Natijalarni 
nazorat kilish, shart-sharoitlarni baxolash, xarakatlarni tugrilab turish xam 
u yoki bu tarzda anglanilgan xolda yuz beradi. Buni tankidiy urinishlar 
manbalari tugrilab boradi. Masalan, taklid kilish uzlashtirilayotgan 
xarakatlarning namunasini anglanilgan tarzda sobitkadamlik bilan
kuzatishga
tayana boshlaydi. Eng muximi, usullarning tanlanishi va 
boshkarilishi ular maksadining anglanilishi va mazmunining tasavvur 
etilishi orkali boshkariladi. 
Kishining malakasi ongli ravishda avtomatlashtirilgan xarakat sifatida 
xosil buladi. U xarakatni bajarishning avtomatlashtirilgan usuli tarzida 
amalga oshiriladi. Uning roli ongni xarakat usullarini bajarilishini nazorat 
kilishdan xoli kilishdan va uni xarakatning maksadi xamda shart 
sharoitlarini idrok etishga yunaltirishdan iboratdir. Bu jarayonning asosiy 
boskichlarini kuyidagi sxemada kursatish mumkin.