179
boshlaydi. Shu tufayli bir yoshi mobaynida bolada izlanish xulk-
atvori (ushlash, kuzdan kechirish, xar xil shaklda aylantirish)
rivojlana boradi, buning natijasida u tashki dunyodagi
narsalarning xossalari xakida ma'lumot yigadi va xarakatlar
uygunligini uzlashtiradi. Ta'lim olish va taklid kilishi ta'sirida bir
yoshidan boshlab bolada amaliy xulk-atvor shakllana boradi.
Buning yordamida bola buyumlarni ishlatishning insoniy
usullarini va ularning ijtimoiy amaliyotdagi axamiyatini uzlashtira
boshlaydi (uxlash uchun karovatga yotadigan, stulchaga
utiradigan, tupni uynaydigan, kalam bilan rasm soladigan buladi).
Tadkikotlar shuni kursatadiki, uyin bolalarda xam uz
faolligini ruyobga chikarish shakli, xayot kechirish va faoliyat
kursatish shakli bulib xizmat kiladi. Shu tarzda u funksional
mamnunlik bilan boglikdir. Faollikka bulgan extiyoj uning
kuzgatuvchisi bulsa, taklid kilish va tajriba esa manbai
xisoblanadi. Lekin bolaning uyin xarakatlari avval boshdanok
buyumlardan foydalanishning insoniy usullari va amaliy xulk-
atvorning katta yoshdagilar bilan mulokot jarayonida va katta
yoshlilar raxbarligida uzlashtirib olinadigan insoniy shakllari
zamirida rivojlana boradi. Bu xol bolalar uyin faoliyatining
prinsipial jixatdan muxim xususiyatlarini belgilab beradi, uning
shakllari, manbalari, mexanizmlari, funksiyalari va natijalari
xayvonlarning uyinidan tubdan fark kilishiga olib keladi.
Shunday kilib, uyin bolani buyumlar va xodisalarning nutk
amaliyotda mujassamlashgan moxiyatlarini uzlashtirib olishini va
ushbu moxiyatlarni ishlata bilishni mashk kildiradi. Uyin
bajarilayotgan xarakatlarni aynan jarayon sifatida anglanishini
("jurttaga") rivojlantiradi, bujarayonlarning uzini uzi idora kilish
(koidalar) asosida bajarilishini urgatadi, pirovardida esa uzini
konkret xarakatlar sub'yekti sifatida idrok etishdan sosial rolni
bajaruvchi, ya'ni insoniy munosabatlar kilauchi sub'yekt sifatida
idrok etish darajasiga kadar rivojlanganligini anglab yetishiga
imkoniyat yaratadi.
Dostları ilə paylaş: