177
uzini oklagan muljallar va boshka usullari asta-sekin tanlanadi va
mustaxkamlanadi, muvaffakiyatsiz chikkanlari va uzini oklamaganliri esa
kullanishdan chikarilib, boshkalari bilan almashtiriladi
.
Muayyan
xarakatlar yoki faoliyat turlarini uzlashtirish maksadida ularni
anglagan tarzda xamda ongli ravishda nazorat kilishga va
tuzatishga asoslangan xolda kup martalab takroran bajarish
faoliyati mashk deb ataladi.
Malaka anglanilgan xoldagi avtomatlashtirilgan xarakatdir.
Takrorlanib turadigan amaliy urinishlarsiz xaye kanday malakani xosil kilib
bulmaydi. Ba'zi bir psixologlar, jumladan, bixevioristlar ana shu faktga
tayangan xolda xayvonlarda va odamlarda malakalar xosil bulishi jarayonini
aynan bir xil narsa deb xisoblashga urinadilar. Lekin fiziologik
mexanizmning uxshashligi bu jarayonlarning bir-biridan prinsipial jixatdan
farkini yukka chikarmasligi kerak. Odamlarda xarakatlarning bajarilishi,
kurib utganimizdek, xamisha ong bilan idora kilib turiladi. Shuning uchun
xam xayvonlarda yuz beradigan jarayonlarning uzi odamda prinsipial
jixatdan uzgacha tarzda buladi. Uning amaliy sinovlari muayyan sa'i-
xarakatlari ongli tarzda bajarish uchun urinish tusini kasb etadi. Natijalarni
nazorat kilish, shart-sharoitlarni baxolash, xarakatlarni tugrilab turish xam
u yoki bu tarzda anglanilgan xolda yuz beradi. Buni tankidiy urinishlar
manbalari tugrilab boradi. Masalan, taklid kilish uzlashtirilayotgan
xarakatlarning namunasini anglanilgan tarzda sobitkadamlik bilan
kuzatishga
tayana boshlaydi. Eng muximi, usullarning tanlanishi va
boshkarilishi ular maksadining anglanilishi va mazmunining tasavvur
etilishi orkali boshkariladi.
Kishining malakasi ongli ravishda avtomatlashtirilgan xarakat sifatida
xosil buladi. U xarakatni bajarishning avtomatlashtirilgan usuli tarzida
amalga oshiriladi. Uning roli ongni xarakat usullarini bajarilishini nazorat
kilishdan xoli kilishdan va uni xarakatning maksadi xamda shart
sharoitlarini idrok etishga yunaltirishdan iboratdir. Bu jarayonning asosiy
boskichlarini kuyidagi sxemada kursatish mumkin.
Dostları ilə paylaş: