198
Muomalani mashq qilish. Odamlarda samarali muomala o`rnatish
malakalari tasodifiy ravishda tarkib topadi yoki ta'limning yordamchi
mahsuli sifatida yuz bеradi.
Ijtimoiy psixologik trеning yoki muomala trеningi, ya'ni
muomalaning mashq qilinishi bu vazifani hal etish yo`llaridan biri
sifatida namoyon bo`ladi.
Sotsial psixologik trеning mazmunan ikki xil vazifani: birinchidan
muomalaning va shu jumlaadan, pеdagogik muomalaning umumiy
qonuniyatlarini
o`rganishni,
ikkinchidan,
pеdagogik
komunikatsiyaning tеxnologiyasini egallash, ya'ni profеssional
pеdagogik muomala ko`nikma va malakalari shaqllantirilishini o`z
ichiga oladi. Psixologik trеning mashq qildirish orqali amalga
oshiriladi.
Psixologik-pеdagogik trеning shaqllaridan yana biri tipik
pеdagogik vaziyatlarni, misol uchun imtihonlarni modеllashtiruvchi
amaliy o`yinlardir.
Munosabat-odamlar urtasida birgalikdagi faoliyat extiyojlaridan
kelib chikadigan boglanishlar rivojlanishining kup kirrali jarayonidir.
Munosabat birgalikda faoliyat kursatuvchilar urtasida axborot
ayriboshlanishini uz ichiga oladi. Bunday axborot ayriboshlanishi
munosabatning kommunikativ jixati sifatida ta'riflanishi mumkin.
Odamlar munosabatga kirisharkan, munosabatning eng muxim
vositalaridan biri sifatidagi tilga murojaat kiladilar.
Munosabatning ikkinchi jixati - munosabatga kirishuvchilarning
uzaro birgalikdagi xarakati - nutk jarayonida fakat suzlar bilan emas,
balki xarakatlar, xatti-xarakatlar bilan xam ayriboshlashdan iborat.
Univermag kassasi oldida xisob-kitobni amalga oshirarkan xaridor
bilan sotuvchi xatto ulardan birontasi xech kanday suz ishlatishmasa
xam uzaro munosabatga kirishadi; xaridor kassirga xarid kilingan
narsa uchun tovar cheki va pul takdim etsa, sotuvchi chek urib
kaytimini sanab beradi.
Nixoyat,
munosabatning
uchinchi
jixati
munosabatga
kirishuvchilarning bir-birlarini idrok eta olishlarini takozo kilishidir.
Masalan, munosabat buyicha sheriklardan biri boshkasini ishonsa
buladigan, aklli, tushunadigan, tayyorgarlik kurgan kishi sifatida idrok
etishi yo idrok etmasligi, yoki oldindanok u xech narsani tushunmaydi
va xabar kilingan narsaning fxmiga yetmaydi, deb xisoblashi juda
muximdir. Shunday kilib, yagona munosabat jarayonida shartli
ravishda uchta jixatni-kommunikativ (axborot uzatish), interaktiv
(uzaro birgalikda xarakat kilish) va perseptiv (uzarobirgalikda idrok
etish) jixatlarni aloxida kuzatish mumkin.
Munosabat va faoliyatning birligi. Munosabatning birgalikdagi
faoliyat bilan alokasi anik-ravshandir. Lekin shunday savol tugiladi:
munosabat birgalikdagi faoliyatning bir kismi, tomoni, jixati
199
xisoblanadimi yoki munosabat va faoliyat ikkita mustakil, tulakonli
jarayonmi?
Kishi birgalikda faoliyat kursatayotganda zaruriyatga kura
boshka odamlar bilan birlashishni, ular bilan muamalaga kirishishi,
ya'ni aloka urnatishi, uzaro xamjixatlikka erishish, kerakli axborot
olishi va javob tarikasida axborot berishi lozim va xokazo. Bu urinda
munosabat faoliyatining bir tomoni, bir kismi, uning eng muxim
informativ jixat, kommunikasiya (birinchi turdagi munosabat) sifatida
namoyon buladi.
Lekin odam kommunikasiya sifatida munosabatni uz tarkibiga
olgan faoliyat jarayonida biron narsa yaratib (asbob yarati, fikr
bildirib, xisoblar kilib, mashinani tuzatib va shu kabilarni amalga
oshirib), shu bilangina cheklanib kolmaydi; u yaratilgan buyum orkali
uzini, uzining xususiyatlarini, uzining individualligini boshka
odamlarga "uzatadi", uzini boshka odamlarda (shu jumladan, faoliyat
maksadlariga erishish uchun u aloka boglaydigan odamlarda xam va
xatto "uzga odam" sifatida uzida xam) davom ettiradi.
Yaratilgan narsa (kurilgan bino, anik she'riy satr, utkazilgan
daraxt, yaratilgan yoki ijro etilgan kushik)-bu, bir tomondan, faoliyat
mavzui bulsa, ikkinchi tomondan esa vosita sifatida namoyon buladiki,
kishi uning yordami bilan ijtimoiy xayotda uzini karor toptiradi.
Negaki, bu narsa boshka odamlar uchun yaratilgandir. Shu narsa
orkali odamlar urtasidagi munosabat bevosita uz aksini topadi, ijod
kilayotganlarga va bajarilayotganlarga xam, iste'mol kilayotganlarga va
uzlashtirayotganlarga xam bab-baravar tegishli bulgan umumiy ishlab
chikarish tarikasidagi munosabat xosil buladi.
Munosabat va til. Munosabatning uzaro birlikda xaakat kilish va
faoliyat kursatish jarayonida odamlarni birlashtiradigan umumiy
narsa ishlabchikarish tarzida tushunilishi ana shu umumiy narsa
avvalo munosabat vositasi sifatidagi tildan iborat ekanligini bildiradi.
Til
munosabatga
kirishuvchilar
urtasida
aloka
boglanishini
ta'minlaydi. Negaki, uni bu maksad uchun tanlangan suzlar
moxiyatiga kura kodlashtirilgan xolda axborotni ma'lum kilayotgan
kishi xam, bu moxiyatni kodini ochgan, ya'ni uning ma'nosini oshkor
etgan va ana shu axborot asosida uz xulk-atvorini uzgartirgan xolda
buaxborotni kabul kilayotgan kishi xam tushunadi.
Axborotni boshka kishiga yullayotgan kishi (kommunikator) va
uni kabul kilayotgan kishi (resipiyent) munosabat va birgalikdagi
faoliyat maksadlariga erishish uchun moxiyatlarni kodlashtirish va
kodini ochishning bitta yagonasistemasidan foydalanishlari, ya'ni
"bitta tilda" suzlashishlari kerak. Agar kommunikator va resipiyent
kodlashtirishning turli xil sistemalarini kullaydigan bulsalar, bu xolda
ular uzaro xamjixatlikka va birgalikda faoliyat borasidamuvaffakiyatga
erisha olmaydilar. Vaviloniya minorasi kurilayotgan paytida
Dostları ilə paylaş: |