O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi o’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI


O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


NIZOMIY NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
“O’ZBEKISTON TARIXI” kafedrasi
2022-2023 o’quv yili


MAVZU: SOVETLAR DAVRIDA O’ZBEKISTONDA TARIXIY-MADANIY MEROSGA MUNOSABAT
BAJARDI: III kurs (kechki) 302- guruh talabasi Karimov Ilhomjon
TEKSHIRDI:

Toshkent-2022

KIRISH …………………………………………………………………….. Mavzuning dolzarbligi Maqsad va vazifalari О‘rganish darajasi Ilmiy yangiligi
I BOB: SOVETLAR DAVRIDA O’ZBEK ADABIYOTI VA MADANIY QARAMLIK
I.1Sovet hukumati davrida yozilgan asarlar va unga hukumatning bilvosita qarshiligi
I.2 sovetlar davrida ma’naviy va madaniy qaramlik va oqibatlari
IIBOB:TARIXIY ME’MORCHILIK BINOLARIGA VA TASVIRIY SAN’ATGA SOVETLAR HOKIMIYATINING MUNOSABATI
I.1 Sovet me’morchiligining uzbek memorchiligiga tasiri
II.2 Sovet davrida tasviriy san’atga munosabat
Xulosa……………………………………………………………………..
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………………………………..
Ilovalar…………………………………………………………………….

KIRISH

Barchamizga ma’lumki xonliklar davri madaniy va iqtisodiy, sanoat sohalarida yevropa davlatl’aridan orda qolib yopiq siyosat olib bordi. Natijada ruslar O’rta Osiyoni katta qayinchiliklarsiz bosib oldi. Keyingi davrlarda hokimiyat almashib sobiq SSSR davlati tuzildi va tarixiy maniyatini yo’q qilish uchun kop’lab ishlar olib borildi o’z sovet mafkurasini yillar davomida singdirib bordi, va qaysidir ma’noda bunga erishdi ham
XX asrning 20-30 yillari davrini ko’zdan kechirar ekanmiz, bunda barcha ijtimoiy hayot jarayonlari qatori madaniy-ma’naviy soha ham o’ziga xos murakkablik, qiyinchiliq bilan kechganligiga amin bo’lamiz. Sovetlar hokimiyati va uning hukmron partiyasi butun mamlakatda sotsializm tuzumini barpo etishni o’z oldilariga asosiy maqsad qilib qo’yar ekanlar, bunda madaniy sohaning roli alohidaligini, uningsiz ko’p narsaga erishib bo’lmasligini yahshi tushunardilar. Shu boisdan sovet hokimiyatining dastlabki yillaridan boshlaboq madaniy qurilish jarayonini o’z ta’minoti va g’oyalari asosida rivojlantirishga kirishgan edilar.
20-yillar boshlariga kelib O’zbekiston hududida madaniy qurilishning eng dolzarb vazifalaridan sanalgan sovet ta’lim tizimini shakllantirish ishlari faol boshlab yuborildi. Sovetlar O’zbekistonda yangi ta’lim tizimini yaratishga yo’l tutar ekan, bundan ko’zlagan asosiy maqsadlari o’lkada xalq ta’limi bo’g’inlarini ravnaq toptirish, yalpisiga Xalq savodhonligiga erishish, ilm-ma’rifat chashmalaridan hammasini to’la bahramand etish emas, balki eng avvalo yurt farzandlari ongiga, shuuriga kommunistik g’oyalar va ideallarni chuqur singdirish va shu yo’l bilan o’zlariga quloq qoqmay xizmat qiladigan «mo’min-qobil» avlodni tarbiyalab voyaga yetkazish edi.
Sho’rolarning “madaniy inqilob” tadbiri jamiyatning barcha jabhalari qatorida ilm-fan, madaniyati, san’at maorif, oliy ta’lim sohalarini o’z izmiga solgan edi. Ta’lim-tarbiyaning o’choqlari bo’lgan milliy maktablarga ham bu siyosat o’zining salbiy ta’sirini o’tkazmasdan qolmadi. Sovet hokimiyatining dastlabki yillaridanoq an’anaviy ta’lim tizimini yo’q qilish avj oldirildi. Davlat “proletariat diktaturasi”ning mavjud barcha kuchlaridan foydalanib, sovet siyosiy rahbariyati qisqa muddat ichida Turkistonda chor imperiyasi o’rnatgan ta’lim tizimini tag-tomiri bilan yo’q qilishga erishdi. Bir vaqtning o’zida an’anaviy maktablarga nisbatan ma’muriy-repressiv hamda iqtisodiy choralar ko’rildi. An’anaviy maktab va madrasa hamda jadid maktablarini yo’q qilish bilan birga sovet organlari mahalliy aholi farzandlari maktablariga ham jiddiy e’tibor berishmagan bo’lsada, sovet o’quv maskanlarini o’qituvchi kadrlar hamda kerakli mablag’ bilan ta’minlash imkoniyatlarini topa olishgan. Chunonchi, sho’ro ta’lim tizimiga mos o’qituvchi kadrlarning miqdoriy o’sishini ta’minlash keng yo’lga qo’yilib, 1917 yilning o’zidayoq Toshkent, Andijon, Samarqand, Qo’qonda dastlabki o’qituvchilar tayyorlaydigan qisqa muddatli kurslar tashkil etilgan edi. 1920 yillarning boshlariga kelib, shunday kurslar orqali 3 ming mahalliy millat va 802 ta yevropalik o’qituvchi tayyorlandi.
Bolsheviklar hokimiyati o’rnatilgach o’lka xalqlarining ma’naviy madaniy hayotida xuddi shu qoidaga asoslanib, milliy o’tmishni unutgan, sovet tuzumini ardoqlaydigan, fanatik sovet kishisini vujudga keltirish yo’lidan bordi. 20 yillarning oxiri 30 yillarning boshidan madaniy hayotda ma’muriy buyruqbozlik usullarining keng qo’llanilishi, shuningdek qatag’onlar to’lqinining boshlanganligi, albatta milliy ma’naviyatimizga jiddiy to’sik bo’ldi. XX asrning 20-30 yillarida hukmron kommunistik partiyaning madaniy-qurilish siyosati asosan «shaklan milliy, mazmunan sotsialistik madaniyatini shakllantirishga qaratildi. Shu bois bu yillarda o’zbek xalqining olis asrlarga borib qadaluvchi moddiy va ma’naviy madaniyati durdonalari, asoriatiqalariga, masjidu madrasalar, gumbazu maqbaralar ko’rinishidagi noyob me’moriy obidalarga zo’r berib hujum uyushtirildi. Hatto ko’p joylarda «Hudosizlar jamiyatlari» tuzilib, ular orqali diniy e’tiqod va tasavvurlarga qarshi, uning pokdamon peshvolariga qarshi hujumkor ateistik kurash, tashviqot va targ’ibot avj oldirildi. Bolshevistik siyosiy doiralar o’zgacha dinni, o’zgacha e’tiqodni xalq ongiga singdirishga harakat qildi. Bu din marksizm g’oyasi edi. Bu go’yani ommalashtirish uchun barcha imkoniyatlar ishga solindi. Jamiyatga asosiy mafkura sifatida marksizmning kiritilishi natijasida boshqa dunyoqarashlar batamom inkor etildi. Marksizm g’oyasini qabul qilmagan har bir kishi «Xalq dushmani» deb e’lon qilindi.

Sovet davri o'zbek adabiyoti, bir tomondan, muhim rol o'ynadi

ijtimoiy hayotning barcha jabhalarining g‘oyaviy-badiiy mazmuni va badiiy murakkabligini yanada kengroq qamrab olganligi bilan milliy adabiyot rivojidagi o‘rni janrlarning hayoti va rivojlanishi. Abdulla Qodiriy, Abdulhamid Sulaymon o‘g‘li Cho‘lpon, Abdurauf Fitrat, Muso Toshmuhammad o‘g‘li Oybek, Abdulla Qahhor va boshqa ko‘plab o‘zbek adiblarining xizmatlari katta bo‘lgan.
Oʻzbek realistik adabiyotining paydo boʻlishi, shakllanishi va rivojlanishi
XX asr dahshatli qatag'onlarga qaramay. Hatto kontekstda ham
Sovet adabiyotida M.T.ning «Navoiy» kabi buyuk romanlari paydo bo'ldi.
“Ulug‘bek xazinasi” va Odil Yoqubovning Ko‘hna dunyo va “Yulduzli tunlar” va Primqul Qodirovning “Avlodlar dovoni”. Adabiyotshunoslikda sotsialistik realizm usuli va kommunistik mafkura keng tarqalganligiga qaramay, M. Qo‘shjonov, O. Sharafiddinov, Umarali Normatov, Naim Karimov, Baxtiyor Nazarov kabi olimlar
ba'zi tadqiqotlar ilmiy kuzatishlar va mantiqiy (gnoseologik) yondashuvga asoslangan. Boshqa tomondan, nazariy va tekstologik tadqiqotlarda ham,
XX davr mafkurasi ta'sirini yaqqol ko'rish mumkin edi.
Garchi o'zbek olimlari o'zbek tilini o'rganishning yangi usullarini taqdim etishga harakat qilgan bo'lsalar ham
1940-1970 yillardagi sovet adabiyotini olishning iloji yo'q edi
marksistik-leninistik mafkura ta'siridan xalos bo'lish. Bu davrda oʻzbek sovet adabiyotini oʻrganishda sotsialistik realizm usuli ustunlik qildi Adabiyotning eng ishonchli xizmatkoriga aylanishi natijasida
Sovet hukumati davrida minglab adabiy asarlar paydo bo'ldi
tabiatan butunlay g‘oyaviy-siyosiy, badiiy qadriyatiga ko‘ra esa sayoz va qashshoq, yolg‘on rasmni tasvirlaydi. Ko'plab rassomlar ijtimoiy hayot qurboni bo'lishdi.
siyosiy, va mafkuraviy qarashlar va yana ko'p narsalar ko'z, quloq va bo'ldi
badiiy adabiyot sohasidagi kommunistik partiyaning ovozlari. "Sovet yozuvchilari tribunalardan" buyrug'iga ko'ra yozishga va'da berishdi Ularning yuraklari ular butunlay partiyaga mansub ekanliklarini aytdilar”. Rossiya Kommunistik partiyasining 1925 yil 18 iyundagi qaroridan keyin "Partiyaning adabiyotdagi siyosati to'g'risida" adabiy tanqid "adabiyotda aksilinqilobiy kuchlarga qarshi halokatli kurashuvchi kuchga"¹ aylandi va ko'plab olimlar tadqiqotlar adabiyotning partiya tarafdori ekanligini ko'rsatdi va
(1856-1918) 19-asr oxirida va boshigacha davom etdi
20-asr oʻzbek adabiyotshunoslari uchun qoʻllanma boʻlib xizmat qilgan.
Aslida, ijtimoiy tahlil yoki sotsiologik usul tadqiqotlarga asoslanadi
adabiy asarlar va adabiyotga oid faktlar bilan chambarchas bog'liq
ijtimoiy hayot. Aniqroq aytadigan bo‘lsak, adabiyot va san’atga ijtimoiy hodisa sifatida qarash Platonning “Respublika”sidan boshlanadi. Sotsiologik tahlilning ahamiyati uning ilmiy asoslangan xulosalar chiqarish qobiliyatidadir
“davr”, “ruh” tushunchalarini hisobga olgan holda badiiy matnni o‘rganish
millat" (matn yozilgan paytda erishilgan madaniy daraja va an'analar).
yaratilgan) va "atrof-muhit" (tabiat, iqlim, ijtimoiy sharoitlar).
Biroq, afsuski, bu usul nafaqat asos sifatida qabul qilindi
Sovet adabiyotshunosligi, balki mutlaq qildi. Natijada adabiyotshunoslik fanining diqqat markazini va uni qiziqtirgan masalalar doirasini tushunish
toraytirilgan va shu nisbatan tor nuqtai nazardan izohlangan. Kimga
aniqrog‘i, sotsiologizm vulgar bo‘lib qoldi. Ya'ni, uning yuqorida sanab o'tilgan asosiy tamoyillari buzilgan holda qo'llanilgan. Natijada, o'quvchilar
chalg‘itib, yozuvchilar qatag‘on qilindi. Adabiy asarlarni tahlil qilish
sof ijtimoiy nuqtai nazardan, mafkura tamoyillariga asoslangan