O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Jizzax – 2012

MUNDARIJA KIRISH 3

I–BOB. ILK BOLALIK VA MAKTABGAChA YOShDAGI BOLALAR PSIXOLAGIK XUSUSIYATLARINING METODOLOGIK ASOSLARI

1.1 Inson shaxsining tarkib topishi va psixik rivojlanish sharoitlari 8

2. 
   Go’daklik va ilk bolalik davri psixologiyasi xususiyatlari 22
   
3. 
   Ilk bolalik davrida bolalar shaxsining rivojlanishi 28
   

II – BOB. MAKTABGAChA YOShDAGI BOLALARNING PSIXOLOGIK JIHATLARI

2.1 Maktabgacha yoshdan bolalarning psixik rivojlanishi 33

2. 
   Bog’cha yoshidagi bolalar shaxsining shakllanish muammosi 39
   
3. 
   Maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsining shakllanishi 44
   

UMUMIY XULOSA 58

TAKLIFLAR 60

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 63

ILOVALAR 67

KIRISH

Muammoning dolzarbligi. Ilk bolalik va maktabgacha yoshdagi bolalarning psixologik xususiyatlarini ilmiy, nazariy jihatlarini o’rganish oliy pedagogik ta’limda muhim amliy ahamiyat kasb etadi. Shu nuqtai nazardan ta’kidlash lozimki, jamiyat - bu insonlar, shu jumladan bolalar muammosi majmuidir. Demokratik jamiyatning rivojlanishi va ma’naviy salohiyati ko’p jixatdan ana shu bolalarga beriladigan psixologik, tarbiyaviy ta’lim mazmuniga bog’liq. Har bir bola jamiyatda yashar ekan, u unda o’ziga xos o’rin va mustaqil mavqe egallashga intiladi, shuning uchun u o’ziga xos intilish, layoqat va faollik, intelektual mehnat namunalarini namoyish etadi. Bolalar o’rtasidaga o’zaro munosabatlarni hamda har bir shaxsning jamiyatdaga o’rni va uning turlicha ijtimoiy munosabatlari tabiatini o’rganuvchi qator pedagogik fanlar mavjud bo’lib, ularning orasida psixologiya alohida o’rin egallaydi. Pedagogik psixologiya fani bolalar shaxsining tarkib topishini va ularni o`qitish masalalarini o’rganar ekan, birinchi navbatda bolalar psixologiyasi bilan maxkam bog’liqdir, chunki bolalarning yosh va individual xususiyatlarini xisobga olmay turib, o`quvchilar shaxsining tarkib topishini, ularni o`qitish va tarbiyalashning psixologik qonuniyatlarini aniqlab bulmaydi.

Pedagogik psixologiyani o`qitish va tarbiyaning asosini o’rganib va ishlab chikib, o`qitishning va tarbiyaning mazmunini tashkil qiladigan darsliklarga va turli o`quv qurollariga bo’lgan talabni aniqlash, o`qitish va tarbiyaning rasional va samarali metodlarini topish, o`quvchi yoki tarbiyalanuvchilarning bilimlarga e’tiqod kilishiga erishish qonuniyatlarini ochish; o`quvchilarni mehnat va ijtimoiy faolyatiga tayyorlashning psixologik asoslarini ishlab chikish imkoniyatiga egadir.

Pedagogik psixologiyaning vazifasiga, shuningdek, o`quvchilar va o’qituvchilar, tarbiyachi va tarbiyalanuvchilarning o’zaro munosabati, o’qituvchi shaxsiga nisbatan qo’yiladigan talablarni o’rganish, o’qituvchilik qobilyatining mazmunini va uning tarkib topishini ochib berish va boshqa masalalarni ham o’rganish kiradi. Pedagogik-psixologiya ta’lim muassasalarida o`qitish prosessida o`quvchilar tomonidan bilim va malakalarni egallashning qonuniyaitlarini va tarbiya jarayonida bola shaxsining tarkib topishini o’rganadi.

O’qitish va tarbiyalashning psixologik qonuniyatlarini o’rganish pedagogik psixologiyaning predmetini tashkil qiladi. Bu fan o`quvchilar va tarbiyalanuvchilar tafakkurining shakllanishini o’rganadi; o’zlashtirish prosessini idora qilish, aqliy faoliyat usullari va malakalarining tarkib topish muammolarini tahlil qiladi, o`qitish jarayonining, o`quvchi va o’qituvchi, tarbiyachi va tarbiyalanuvchi o’rtasidagi munosabatlarning, ta’lim oluvchilar jamoasidagi o’zaro munosabatlarning muvaffaqiyatli bo’lishiga ta’sir qiladigan psixologik faktorlarni aniqlaydi; o`quvchilarning individual psixologik tafovutini, bolalar bilan olib boriladigan o`quv-tarbiya ishlarining psixologik xususiyatlarini o’rganadi.

O’smir psixologiyasining predmeti rivojlanayotgan inson shaxsining psixologik xususiyatlari va psixik jarayonlari ontogenezini, inson psixikasining har bir yosh davridagi o’zgarishini o’rganadi.

Pedagogik psixologiyaning predmeti ta’lim tarbiyaning psixologik qonuniyatlari tashkil qiladi. Pedagogik psixologiya ta’lim jarayonini boshqarishning psixologik masalalarini o’rganadi. Bilish jarayonlarining rivojlanishini tahlil qiladi. Aqliy taraqqiyotning ishonchli mezonlarini izlaydi. Tarbiyachilar va tarbiyalanuvchilar orasidagi o’zaro masalalarni o’rganadi. Bundan tashqari pedagogik-psixologiya bolalarga individual yondashuv masalalarini ham o’rganadi.

Pedagogik-psixologiya X1X asrning 2-yarmiga kelib vujadga keldi va psixologiya faniga genetik goyalarning kirishi bilan yanada rivojlandi. Rus pedagogi K.D.Ushinskiyning asarlari pedagogik, psixologik g’oyalarning rivojlanishiga katta xissa bo’lib ko’shildi. Jumladan u "Inson tarbiya predmeti sifatida" nomli asarida shunday deb yozadi. Insonni har tomonlama tarbiyalaydigan pedagog uni har tomonlama bilishi kerak. X1X asrning oxiri XX asrning boshlarida pedagogikada pedagogik eksperimentni ko’llashning maxsus yo’llari topildi. Umumiy psixologiyadagi eksperimentning sezilarli yutuqlari (Veber va Fexner tomonidan psixofizik qonunlarning ochilishi, Lebengaus tomonidan xotiraning o’rganilishi) uni yosh va pedagogik-psixologiyada ham qo’llash imkonini beradi. Pedagogik psixologiyaning rivojlanishidagi dastlabki

tajribalar natijasida quyidagi xulosalar chiqadi. "Psixologiyaning pedagogik amaliyot bilan yakinlashishi, ta’lim va tarbiya jarayonining ekperimental tadqiq qilinishi yulidagina mumkindir.

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov “....shu nuqtai nazardan qaraganda, jamiyatni modernizasyalash davrida jamiyat a’zolarining o’z salohiyati va iste’dodini ro’yobga chiqarishi uchun ularga birinchi galda teng imkoniyat va erkinlik muhitini, ham qonuniy, ham amaliy shart sharoitlarni yaratib berish zarur”¹. Prezidentimizning ushbu metodologik ahamiyatga ega bo’lgan tavsiya ham bitiruv malakaviy ish mavzusining dolzarbligidan dalolat beradi.