P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

14-jadval
Ichimlik suvining kimyoviy tarkibi bo‘yiclia me’yorlari
№
Kimyoviy m oddalar
Me’yorlar mg/litr(gacha)
1
Qoldiq alyuminiy
0,5
2
Berilliy
0,0002
3
Molibden
0,25
4
Margimush
0,05
5
Nitratlar
45
6
Qoldiq poliakrilamid
2
7
Qo‘rg"oshin
0,03
8
Selen
0,001
9
Stronsiy
7,0
10
Ftor .
0,7-1,5
15-jadval
Ichimlik suvining bakteriologik tarkibi bo‘yicha me’yorlar
YiUar
Suv
sathi,
metr
Suv
hajmi,
km '
. Suv 
egaUagan 
may-doo­
ming km1
Deogizning 
qurigan 
maydoni, 
ming km2
O ral bo'yigi kclnvcbi 
suvlar miqdori, km3
Amu-
daryo
Sirdar>o
Umumiy
1960
53,00 1062,00
66,09
-
37,9
21,0
58,90
1989
39,33 354,00
38,40
27,03
1,00
4,40
5,40
1990
38,51 323,00
*36,40
29,04
9,00
3,50
12,50
1991
37,75 299,00
34,80
31,32
12,5
4,00
16,50
1992
37,26 286,00
33,90
32,31
28,9
4,60
33,50
1993, 36,94 278.00
33.90
33,02
18,8
7,90
26,70
1994
36,94 278,00
33,30
33.02
21,7
8.90
30,60
1995
36,11 250,00
32,30
33,80
5,1
5,20
10,30
1996
35,48 230,00
26,70
34,50
7,46
5,10
12,56
2004
31,0
115,0
21,9
45,0
-
-
-

---

16-jadval
Ichimlik suvining orgonoleptik xususiyatlari bo‘yicha me’yorlari
№
K o ' r s a t k i c h l a r
M e’y o rla r
1
200°C va 600°C isitilgandagi suv hidi, ball
2 gacha
2
200°C da suvning m a/asi, ball
2 gacha
3
Suvning rangi.daraja
20 gacha
4
Suvning loyqaligi, slandart bo'yicha mg/'l
1,5 gacha
17-jadval
Ichimlik suvining organoleptik xossalariga ta ’sir etuvchi 
ko ‘rsatkichlar bo‘yicha me’yorlari
№
K o ‘ r s a t k i c h l a r
M e’y o rla r
1
rN ko'rsatkichi
6,0-9.0
2
Temir, mg/1
0,3 gacha
3
Suvning umumiy qattiqligi, mg/ekvl
7 gacha
4
Marganets. mg/1
0,1 gacha
5
Mis, mg/1
0,1 gacha
6
Qoldiq polifosfatlar (RO 3-4), mg/1
3,5 gacha
7
Sulfatlar
500 gacha
8
Xloridlar, mg/1
350 gacha
9
Quruq qoldiq, mg/1
1000 gacha
10
Rux, mg/1
5,0 gacha
Ichimlik suvining jadvallarda keltirilgan ko'rsatkichlaridan 
tash q ari, sa n o at k o rx o n a la rid a n , q ishloq x o 'ja lik yerlarini 
su g‘orishdan va kom m unal x o 'jalik lard an chiqadigan oqava 
suvlar tarkibidagi m oddalarning ham ruxsat etilgan m e’yorlari 
ishlab chiqilgan va ro'yxatga olingan. Hozirgi kunda bunday 
kimyoviy m oddalar soni 800 dan ortiq. •
3.5. Oqava suvlar va ularni tozalash usullari
H ar qanday ishlab chiqarish korxonasida suvdan foydalanish 
ozmi-ko‘pmi ikkita muhim vazifani yechishni taqozo etadi. Bular 
suv sarfini kam aytirish va asosiy texnologik jaray onga t a ’sir 
ko'rsatm agan holda suvning tozalik darajasini oshirishdir.

---

Ishlab chiqarish korxonalari uchun suvdan foydalanishning 
oqilona sxemasini ishlab chiqish suv t a ’m inoti balansini analiz 
qilishdan boshlanadi. Bu quyidagicha am alga oshiriladi:
• texnologik jarayon uchun ishlatiladigan toza suv miqdorini 
aniqlash;
■ foydalaniladigan suv sifatiga qo'yiladigan talablarni bilish;
■ oqava suvlarning m iqdoriy va sifat xarakteristikalarini 
aniqlash;
• tozalash qurilm alarining oqava suvlarni tozalagungacha 
va tozalangandan keyingi ishini analiz qilish;
• korxonaning suvdan foydalanish sxemasini analish qilish.
Y uqorida sanab o'tilgan tadbirlar asosida ishlab chiqarish
korxonalari suv ta ’m inotining yopiq yoki shunga yaqin sxemasi 
tuziladi.
O q a v a s u v la rn i tu r li xil c h iq in d ila r d a n to z a la s h d a
q o 'lla n ila d ig a n usul, ish la tila d ig a n jih o z va q u rilm a la rn i 
tan lash d a tozalash qurilm asining zam onaviy texnologiyaga 
mutanosibligini va tozalash qurilmasining foydali ish k o ‘rsatkichi 
darajasini e ’tiborga olish muhimdir. Chunki suvni chiqindilardan 
tozalashda uning fizik-kimyoviy hossalarini, sifat va m iqdor 
ko'rsatkichlarini va tozalash qurilmasi ishlaganda oqava suvlar 
sa rfin i bilish m u h im a h a m iy a tg a ega. K o 'p c h ilik s a n o a t 
korxonalaridan chiqadigan oqava suvlarning tarkibi va ularning 
to zalash q u rilm asid a tozalash uchun u z a tila d ig a n m iqdori 
doimiy, y a ’ni o'zgarm asligi bilan xarakterlanadi. Lekin, b a ’zi 
tex n o lo g ik ja ra y o n la rd a o q a v a su v la rn in g y u q o rid a aytib 
o 'tilg a n xususiyatlarini qisqa vaqt davom ida o ‘zgarib turish 
h o la tla r i h a m b o 'l ib tu ra d i, bu esa o ‘z n a v b a tid a ish 
ko'rsatkichini keskin kam aytirib yuborishi yoki qurilm aning bir 
m e’yorda ishlashini butunlay izdan chiqarishi m umkin. Masalan, 
m etall y u z a la rg a term ik ishlov berish, kim yoviy sexlardan 
chiqadigan tasodifiy tashlandiqlarning oqava suvlarga kelib 
quyilishi oqibatida ular tarkibidagi zararli o g ‘ir m etallar miqdori 
keskin oshishiga olib keladi. Shuningdek, yog'in-sochinlar tufayli 
hosil b o 'lg a n oqava suvlar ham tozalash qurilm asiga kelib 
tushadigan suv m iqdorini keskin oshirib yub o rad i. Bunday 
h o lla rd a to z a la s h q u rilm a sin in g b ir m e ’y o rd a ish la sh in i 
ta ’m inlash uchun, albatta, chiqindi m iqdorini yoki oqava suvlar

---

sarfmi o ‘rtacha holatga keltirish kerak, b a ’zi hollarda ikkala 
k o ‘rsatk ich d an ham foydalan ish g a to ‘g ‘ri keladi. 0 ‘rtacha 
holatga keltirish tark ib i va m iqdori tu rlich a bo/lgan oqava 
su v la rn i m a ’lum n is b a tla rd a a ra la s h tir is h o rq a li am alg a 
o s h irila d i. B u n in g u c h u n a v v a l to z a la s h q u rilm a s ig a
aralashtirgich o ‘m atilib, uni tanlashda va hisob-kitob qilishda 
asosan oqava suvning xususiyatlariga e ’tibor beriladi.
Oqava suvlarni tozalashning bir necha usullari m avjud va ular 
turlicha tavsiflanadi. T ozalash insh o o tlari qurish da avvalo, 
o q ava suvlardag i m o d d ala r, u larn in g m iq d o ri va agregat 
holatlariga e ’tibor beriladi.