yilda atmosferaga 297 kg zaharli is gazi, 39 kg uglevodorodlardan
iborat konserogen m oddalar, 10 kg zaharli azot oksidlari, 2 kg
chang, 1 kg oltingugurt oksidi va nihoyat 0,5 kg o ‘ta zaharli
q o ‘r g ‘o s h in b irik m a la r in i ta s h la m o q d a . K a r b y u r a to r li
dvigatellar bilan ishlovchi avtom obillarning so'ndirgichlaridan
chiq adigan asosiy zararli gazlar
uglerod va azot oksidlari,
u g le v o d o ro d la r h is o b la n s a , d izel y o n ilg ‘isiga ish lo v c h i
dvigatellarda azot va oltingugurt oksidlari ham da qurum dir.
S huni ham t a ’k idlash jo iz k i, a v to m o b illa rd a n c h iq ad ig an
q o ‘rg‘oshin zarrachalarining 40 foizi diametri 5 mkm. dan kichik
b o ‘lgan zarrachalardir. U lar uzoq
m uddat davom ida m uallaq
holatda turish va havo orqali hayvonlar va insonlar organizmiga
kirish xususiyatiga ega. M a ’lum otlar shuni ko'rsatadiki, AQSH
va Y aponiyada atm osferani ifloslantiruvchi m anbalar ichida
a v to tr a n s p o r t v o s ita la ri o ld in g i o ‘rin d a tu ra d i. X o rijiy
m am lakatlar atmosferasini ifloslantiruvchi gazlar ichida is gazi,
uglevodorodlar va azot oksidlari barcha tajovuzkor gazlarning
60-70 % ini tashkil qilsa, respublikam izda bu k o ‘rsatkich 35
foizni, ay rim sh a h a rla rd a (A n dijo n , B uxoro,
S a m arq a n d ,
T o shken t) esa 80 foizni tash kil qiladi. M ustaqil D a v la tla r
H am d o ‘stligi hududlarida avtotransport vositalari tom onidan
1988-yilning o ‘zida 35,8 million tonna zararli tashlamalar havoga
c h iq a rib tash lan g an . M oskva, S an k t-P eterb u rg , T o sh k en t,
Yerevan va boshqa shaharlar havosida
is gazi ruxsat etilgan
m e’yordan 3-10 m arta ziyod ekanligi qayd etilgan. Bu borada
kundan-kunga k o ‘payib borayotgan havo laynerlari ham o ‘z
hissasini q o ‘shmoqdalar. Jum ladan, «Boing-707» tipidagi bitta
havo layneri 6850 ta avtom obildan chiqadigan zaharli gazlarni
a tm o sferag a tashlaydi. B unday va bunga o 'x sh a g a n havo
laynerlaridan necha m inglab uchib yurganligi hisobga olinsa,
ularni havo muhitiga yetkazayotgan zararini tasavvur qilish qiyin
emas. Hozirgi vaqtda biosfera turli tashqi kuchlar ta ’siri ostida
yildan-yilga o'zgarib borm oqda.
Dizel dvigateli bilan ishlaydigan traktor va kom baynlar ham
atm osferani ifloslaydi. Bu m ashinalar k atta m aydonlar bo'ylab
tarqoq
holda ishlasa-da, ulardan chiqqan zararli gazlar tezlik
bilan havoga tarqaladi. Shuning uchun ulardan foydalanilganda
y o n ilg 'i t a ’m in o ti v a y o n is h tiz im la r in i s o z la b , t o 'g 'r i
ekspluatatsiya qilish lozim. K o 'p la b benzin va kerosinlar ularni
saqlash, avtom ashinalardan tra k to r va kom baynlarga quyish
vaqtida bug'lanadi.
Atmosferani ifloslantirishda transport vositalarining «hissasi»
respublikam iz hududida yuqoriligicha qolm oqda.
Respublika
bo'yicha bu k o 'rsatk ich 35 foizni, ayrim shaharlarda (Andijon,
Buxoro, Sam arqand, Toshkent) esa 80 % ni tashkil etadi. Keyingi
yillarda olib borilgan kuzatishlar shuni ko'rsatadiki, rak kasalligi
kelib chiqishida avtom obilda yonilg'ining chala yonishi natijasida
ajralib chiqadigan arom atik uglevodorodlar ham rol o'ynashi
m a ’lum b o 'ld i. S an o atlash g an va tra n sp o rt h a ra k a ti kuchli
rivojlangan h u d u d lard a bu kasaldan nobud b o 'lish , boshqa
regionlarga nisbatan 15-30 % ortiqligi aniqlangan.
Dostları ilə paylaş: