təsəvvür edək ki, 1993-cü ilin yayında ölkəni böhranlı və
ziyyətə gətirib çıxarmış adam lar yenidən hakimiyyətə qayı
dıblar. Bu halda Azərbaycan xalqına kim zəmanət verə bilər
ki, ölkə yenidən bu vəziyyətə düşməyəcək, çətin anda onlar
hərəsi bir tərəfə qaçmayacaq?» (Выступление И.Алиева на
форуме молодежи// Возрождение - XXI век. 1999. № 13.
с. 14).
S.Hüseynov və R.Cavadovla bağlı hadisələrdən sonra
anarxiyaya və
özbaşınalığa
son qoyulanda
diqqətli
müasirlərimizin nəzərindən belə bir fakt qaçm adı ki,
Prezidentin qələbəsi bəzi yeni hadisələrə aydınlıq gətirdi.
Artıq 1995-ci ilin baharında mövcud iqtidarı Mütəllibovun
və cəbhəçilərin praktiki idarəetmə
kadrları ilə səthi
müqayisə edəndə görünürdü ki, Əliyevin yetişdirdiyi siyasi
elitanın əzmi, onun fəallıq fəlsəfəsi yeni sosial-iqtisadi
reallıqların yaranmasına, tranzisiya (keçid) prosesinin
özünün müqəddəratına həlledici təsir göstərir. Qeyd etmək
yerinə düşərdi ki, bu mövzu xarici ölkələrdə siyasi savad
kurslarında elmi dərəcə almış nəzəriyyəçiləri siyasi sistemin
«özü-özünü idarə edən institutlarının imkanlarına inanan,
güya bu sistemin cəmiyyətdə və dövlətdə yaranan
problemləri
avtomatik
həll
edəcəyini
güman
edən
müxalifətlə iqtidarın ideya və mənəvi-psixoloji fərqlərini üzə
çıxarır. O vaxtdan bir neçə il keçib. İndi görürük ki.
Prezident dövlətçiliyi möhkəmlətmək naminə geniş miqyaslı
güc metodlarına və təzyiqə əl atmalı olmamışdır. Bu siyasət
ona görə uğurlu oldu ki, Azərbaycanda tarixən yaranmış
dövlətçilik var, onun matrisi ənənəvi və üzvi matrisdir.
Y.Evolanm təbirincə desək: «Dövlət o halda üzvi dövlət he
sab edilir ki, öz təbiətinə görə, mahiyyəti etibarilə onun
müxtəlif hissələrinə forma kəsb etdirən müəyyən ideyanı əks
etdirən mərkəz olsun; parçalanma və ayrıca bir şəxsin «öz-
başnalığı» belə dövlətə yabançıdır, onun tərkib hissələrin
dən hər biri... öz funksiyasını yerinə yetirir və daxilən tamla
bağlıdır. Bizim nəzərdən keçirdiyimiz sistemin mahiyyəti
məhz bundan ibarətdir: bu sistemi şəxsi mənafelərin nizam
sız şəkildə toqquşduğu elementlərin adi cəmi və ya məcmu
su deyil, bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəli və mənəvi cəhətdən
vəhdət təşkil edən bir tamdır» (Эвола Ю. Люди и руины.
Julius Evola. Les hommes au milielu des Ruines. / Pardes:
Parigi-Puiseaux, 1984. Пер. с франц. В. Ванюшкиной.
/http://www.nationalism.ore/vvv). «Şəxsi mənafelərin nizam
sız şəkildə toqquşduğu elementlərin» bu məcmusu - Hey
dər Əliyevə meydan oxuyan insanların müxalifətçi birliyidir,
onlar «başqa» dövlətçiliyin obrazları, əlləri qana batmış,
qiyamlar və çevrilişlər təşkil etmiş, özlərinin xuntaları və
qorilla-prezidentləri olan elementlərdir. Məhz Prezidentin
sayəsində, onun təcrübəli idarəçi kadrlar korpusunun sayə
sində Azərbaycan prinsip etibari ilə millətin qarşısında siya
si modernləşmə məsələlərini qoymağa qabil olan sivil döv
lədər sırasında qaldı.
8. «Legitimlik» informasiya müharibəsini ört-basdır edən
vasitə kimi
Radikal müxalifət bir qədər çaşqınlıqdan sonra infor-
masiya-psixoloji müharibəyə başladı. Bu müharibənin dai
mi mövzuları «demokratiya», «vətəndaş cəmiyyəti», «legi
timlik», «düzgün seçkilər», «avtoritarizmin tənqidi» möv
zuları idi. Radikal müxalifətin qəzetləri demokratiya və in
san hüquqları barədə hər gün ritual boşboğazlıq edirdi.
Onlar sanki Karl Marksın ifadə etdiyi aşağıdakı
qaydaya əməl edirdilər: «İndi mətbuatın birinci vəzifəsi
mövcud siyasi quruluşun bütün təməlini dağıtmaqdır»
(Маркс К. и Энгельс Ф., Соч. Т.6, с. 345).
Bizim hüquq və azadlıq pərəstişkarları «Marksist lenin
çi» plutokratik liberalizmdən başqa heç bir tənqid barədə,
deyəsən heç eşitməyiblər, üstəlik onu da yalançı və doqma
tik tənqid kimi damğalayıblar. Əslində isə «hər şey yüksək
76
77
zəkaya malik olan az sayda insanlar tərəfindən həll edilir,
bəlkə də bu adam ların adı çox məşhur deyil, lakin ikinci də
rəcəli siyasətçilərin, ritorlann və tribunların, deputatların və
jurnalistlərin, əyalət nümayəndələrinin böyük əksəriyyəti
cəmiyyətin ən aşağı təbəqələrində xalqın öz müqəddəratını
təyin etməsi barədə illüziyanı dəstəkləməkdən başqa heç nə
etmir» (Шпенглер О. Закат Европы. Новосибирск, 1993. с.
74). Çox qısa m üddətdə müxtəlif fondlar tərəfindən
maliyyələşdirilən radikal müxalifətin ideolji bazası Qərbdə
gedən proseslərdən get-gedə daha çox uzaqlaşır. 90-cı illərin
əvvəllərində bunu bağışlamaq olardı, çünki o vaxt çoxları
bilmirdi ki, M DB-də keçid dövrü liberal Qərb dem okratiy
alarının transformasiyası ilə eyni vaxta düşmüşdür. Sovet
cəmiyyətinin dem okratik hissəsinin can atdığı bir sıra məq
sədlər (hakimiyyət bölgüsü, çoxpartiyalılıq, BMT üzvlərinin
suverenliyinə hörmət və s.) 90-cı illərin ikinci yarısından
etibarən Qərbdə sürətlə qiymətdən düşür. Dünya
«qızıl
milyarda» daxil olmayan xalqlara münasibətdə polis, oli-
qarxiya və həmin xalqlara qarşı düşmən mövqe tu tan döv
lətə çevrilir. Lakin
həqiqi vətənpərvərlər üçün xəcalət
sayılmalı hadisələr hələ bu gün də müxalifəti ruhlandı-
rırlSöhbət ondan gedir ki, Qərbin «soyuq müharibədə» qə
ləbəsi onun strateji təfəkkürünün ifrat dərəcədə bəsitləşmo-
sinə maarifçilərin belə bir özündənrazı mifinin dirçəlməsinə
şərait yaratm ışdır ki, guya qərb iqtisadiyyatına müvafiq in
san təbii (sivil) insan, digər lokal sivilizasiyalara mənsub in
san tipləri isə süni insanlardır. Müxalifətin ideoloji savad
dan məhrum olan əllamələrinin doqmatik məntiqinə görə
o rta Azərbaycanlı tam dəyərli insan deyil, çünki o, özünün
siyasi psixologiyasına görə Avropalıya və Amerikalıya ox
şamır və əgər belə insan özünün (bu məqamı xüsusi
vurğulayırıq) vətəndaş bonzərsizliyinco inadkarlıq edirsə o,
ikiqat
nifrətə
layiqdir.
Halbuki,
«sosioloji
qanuna
uyğunluqlar (cəmiyyətin fəaliyyət qaydaları. -
müəllifin
qeydi) aksiom a qüvvəsinə malik deyildir və bir cəmiyyətdən
78
digərinə keçid zamanı dəyişərək geniş mədəni kontekstdən
asılıdır» (Портянкин Б.А. Размышления о микро- и
макросоциологии //Социологические исследования. 1992.
№1. с. 116).
9. «Cırtdan» Milli Məclisin sonu
Qanunvericilik hakimiyyətinin dəyişməsi, onun fun
ksional və kadr səviyyədə keyfiyyətcə dəyişməsi III Res
publikanın siyasi modernləşməsində mühüm mərhələ oldu.
Məlum olduğu kimi 1993-cü ilin yayında Milli Məclis -
1991-ci ilin noyabr ayında hakimiyyətlə radikal müxalifət
çilərin qızğm çəkişməlri nəticəsində yaranmış bu cırtdan
parlament əsl mübarizə meydanına çevrilmişdir. Azərbay
can SSR Ali Sovetinin cəsədi üzərində qurulmuş, Mütəlli-
bovçu nomenklaturla kütlə içərisindən və çayxanalardan
çıxmış siyasətçilərin dinc yanaşı yaşamaq praktikasından
doğulmuş bu m utant müvəqqəti bir orqan kimi nəzərdə tu
tulmuşdur. Form al baxımdan həmin məclis yeni dövlətin
ilk milli parlamentinə seçkilərin vaxtından əvvəl hazırlan
ması ilə məşğul olmalı idi. Onun bütün tarixi fraksiyalar
arasında çəkişmələrlə doludur: «Yarımların» heç biri sıx
birləşmiş qrup deyildi, hərçənd Milli Məclisin «nomenkla-
tur» hissəsi daha intizamlı idi. «Demokratik» hissə isə yeni
struktura kooptasiya edəndən sonra elə ilk günlərdən baş
layaraq şöhrətpərəstlik zəminində mübarizələr onu didib
dağıdırdı. Az sonra «demokratlar» cərgəsi onların buraya
təyin edilməsi təşəbbüsünü irəli sürmüş AXC lideri
Ə.FJçibəyin ən barışmaz düşmənlərinə çevrildi. Belə «Milli
Məclis» hakimiyyətin diqqət əlamətlərinə çox həssas m üna
sibət bildirirdi, onu asanlıqla idarə etməyə imkan verən sə
bəblərdən biri do bu idi ki, Prezidentlər dövlət vəzifələrinə
öz tərəfdarlarından 10-15 nəfəri təyin etmişdi. Xüsusi əhə
miyyət kəsb edən iclaslarda bu deputatlar icra hakimiyyəti
nin qərarlarına intizamlı şəkildə səs verirdilər.
79