Талаб ва таклиф эластиклиги

Naflik funktsiyasi.
Avstriya iqtisodchilar maktabi namoyondalari K.Menger, 
E.Bem-Baverk, F.Vizerlar birinchilar qatorida talab bilan narx, tovar zahirasi va uning 
miqdori o’rtasidagi bog’liqlikni o’rnatishga o’ringanlar. Ular asoslashicha, chega-
ralangan resurslar sharoitida, ularning hajmi narxga ta’sir qiluvchi muhim omillardan 
biri hisoblanadi. Ular ketma-ket iste’mol qilinadigan, biror-bir ne’matning nafi kama-
yish xususiyatiga ega ekanligi to’g’risidagi qonuniyatni aniqlashdi. Masalan, 
chanqagan inson bir stakan mineral suvni zo’r xohish bilan ichadi, ikkinchi stakan suv 
unga birinchi stakan suvday naf bermaydi, uchinchisi - ikkinchisiga nisbatan kamroq 
naf beradi va hokazo. Bu oxirgi stakan suv beradigan naf nolga teng bo’lguncha davom 
etadi. Bu erda umumiy (yig’indi) naf oshib boradi, lekin har bir keyingi stakan suvdan 
oladigan naf kamayib boradi, natijada chekli naflikning kamayishi kuzatiladi. 
Iste’molchi harakatini aniqroq tahlil qilish uchun naflik funktsiyasidan foydalan-
amiz. Naflik funktsiyasi - iste’molchining iste’mol qiladigan ne’matlar hajmi bilan, u 
ushbu ne’matlarni iste’mol qilish natijasida oladigan naflik darajasini ifodalaydi. 
Bizda qancha ko’p ne’mat bo’lsa, qo’shimcha bir birlik ne’mat qimmati, biz 
uchun shuncha past bo’ladi. Demak, ne’matning narxi, uning umumiy nafligiga emas, 
balki chekli nafliligi bilan belgilanadi. Demak, naflik funktsiyasi, naflik darajasini 
iste’mol qilingan ne’matlar hajmiga bog’liqligini ifodalaydi: 


n
x
x
x
f
U
,...,
,
2
1

, 
bu erda 
U
- naflik darajasi; 
n
x
x
x
,...,
,
2
1
- 1, 2, ..., 
n
- ne’matlar hajmi. 
Naflik funktsiyasi orqali nafaqat umumiy naflikni ifodalash mumkin, balki 
ketma-ket ne’matdan qo’shimcha bir birlik iste’mol qilish natijasida oladigan 
qo’shimcha o’sgan naf miqdorini ifodalovchi, chekli nafni ham aniqlash mumkin. 
Chekli naflik
- bu naflik funktsiyasidan biror bir ne’mat o’zgaruvchisi bo’yicha 
olingan xususiy hosiladir.
i
i
X
U
MU



,
bu erda 
X
i
- 
i
-ne’mat miqdori; 
MU
i
- 
i
-ne’mat bo’yicha chekli naflik. 
Chekli naflik 
(
)
MU
- bu biror ne’matdan qo’shimcha bir birlik iste’mol qilish 
natijasida (boshqa ne’matlar iste’moli o’zgarmaganda) iste’molchi tomonidan olinadi-
gan qo’shimcha naf. 
Odatda, biror-bir ne’matni iste’mol qilish oshganda (boshqa ne’matlar iste’moli 
hajmi o’zgarmaganda), umumiy naflik o’sadi. Demak chekli naflik musbat. 
0

MU
. 
Lekin, shu bilan birga, biror-bir ne’matdan har bir birlik qo’shimcha iste’mol 
(boshqa ne’matlar iste’molga hajmi o’zgarmaganda) oldingisiga nisbatan kamroq naf 
beradi va ne’matning bu xususiyatiga