Талаб ва таклиф эластиклиги

 
X
2
 
0
2
X
E
U
3
 
'
2
X
U
2
 
U
1
 
X
1
 
0
1
X
'
1
X
R
X
P
X
P


2
2
1
1
A

---

56 
2
1
2
1
2
1
P
P
MU
MU
MRS
X
X
X
X


, yoki
MU
P
MU
P
X
X
1
2
1
2

. (S) 
Muvozanatlik shartiga ko’ra, ne’matlar narxi, ularning chekli nafligiga to’g’ri 
proporsional. Demak, ne’matning chekli nafligi qancha yuqori bo’lsa, uning narxi 
shuncha yuqori bo’ladi. 
Oxirgi munosabatdan foydalanib, 
N
ne’mat uchun iste’molchining muvozanat-
lik shartini quyidagicha yozish mumkin: 
j
X
i
X
P
MU
P
MU
j
i

, 
i
N
j
N


1
1
, ;
, .
Shunday qilib, iste’molchining muvozanat nuqtasida iste’mol qilinadigan 
ne’matlarning chekli naflari nisbati, shu ne’matlar narxlarining nisbatiga teng. Bu mu-
vozanatlik sharti ixtiyoriy miqdorda ne’matlar qatnashgan iste’molchining tanlovi ma-
salasi uchun o’rinlidir. 
Muvozanatlik shartiga ko’ra, iste’molchi daromadini shunday taqsimlaydiki, na-
tijada tovarlarning har biriga sarflangan oxirgi pul birligi (oxirgi so’m, oxirgi dollar, 
oxirgi rubl’) bir xil chekli naf keltirsin. Agar shunday bo’lmasa, iste’molchi kamroq 
chekli naf beradigan oxirgi so’mini, ko’proq chekli naf beradigan ne’matga qayta 
taqsimlashi mumkin bo’ladi. 
Ikkita ne’mat bo’lganda, iste’molchi o’z nafligini maksimallashtiradi, qachonki 
quyidagi ikki shart bajarilsa. Birinchi shartga ko’ra, bu ne’matlar uchun 
MRS
, ularning 
narxlari nisbatiga teng bo’lsa, ya’ni muvozanatlik sharti (S) bajarilsa. Ikkinchi shart - 
iste’molchining daromadi to’liq sarflansa (
(
)
P X
P X
R
1
1
2
2


tenglik bajarilsa). Agar 
MRS
har doim narxlar nisbatidan yuqori yoki pastda bo’lsa, u holda iste’molchi o’z 
nafligini faqat bitta tovar sotib olish bilan maksimallashtiradi. 
Yuqoridagi shartlarga asoslangan holda iste’molchining tanlovi masalasining 
echilishi, talab funktsiyasini oshkora ko’rinishda olishga imkon yaratadi. Ikkita ne’mat 
uchun quyidagi iste’molchi tanlovi masalasini qarab chiqamiz.
Naflik funktsiyasi: 


max
,
2
1
2
1



X
X
X
X
U
R
X
P
X
P


2
2
1
1
,
0
,
0
2
1


X
X
. 
Optimallik shartidan 
2
1
1
X
MU
X
U




;
1
2
2
X
MU
X
U




;
2
1
1
2
P
P
X
X

.
Bu munosabatdan ne’matlarga sarflanadigan mablag’lar teng bo’lishi kerak:
1
1
2
2
P
X
P
X



,
1
2
1
2
X
P
P
X


,
bu munosabatni byudjet chizig’i tenglamasiga qo’yib 
R
X
P
P
P
X
P




1
2
1
2
1
1
birinchi 
ne’mat uchun talab funktsiyasini aniqlaymiz. 
1
1
2
P
R
X


,

---

57 
va ikkinchi ne’mat talab funktsiyasi aniqlanadi: 
2
2
2
P
R
X


.