Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda

Cədvəl 9 
Böyükşor gölünün fiziki-kimyəvi xarakteristikası 
Parametrlər 
Ölçü vahidi 
Tədqiqat stansiyaları 
S1 
S2 
S3 
pH 
9.3 
8.7 
9.1 
Elektrik keçiriciliyi 
μ/sm 
3.1 
1.36 
4.9 
h∕o O
2
mq/l 
7.1 
7.6 
3.9 
Temperatur 
°C 
22 
22 
22 
Duzluluq 
‰ 
2.1 
0.6 
0.2 
NO
2
- 
mq/l 
0.19 
0. 45 
1.35 
NO
3
- 
mq/l 
0. 66 
1.85 
1.10 
NH
4
- 
mq/l 
0.56 
1.79 
1.8 
Xloridlər 
mq/l 
12874.3 
1834 
1518 
OBT 
mq/l 
156 
325 
112 
OKT 
mq/l 
70.6 
47.0 
34.5 
SSAM 
mq/l 
0.95 
0.9 
0.75 
ÜNK 
mq/l 
2.6 
3.0 
7.0 
Fenollar 
mq/l 
0.005 
0.002 
0.004 
Asılı hissəciklər 
mq/l 
30 
20 
18 
Zn 
mq/l 
35.06 
0.2 
0.45 
Cu 
mq/l 
1.72 
0.03 
0.02 
Ni 
mq/l 
6.07 
1.08 
0.4 
Pb 
mq/l 
0.56 
0.01 
0.02 
Cd 
mq/l 
0.044 
0. 007 
0.003 

---

29
Tədqiqat zamanı ağır metallarla yüksək çirklənmə dərəcəsi sənaye 
tullantı sularından götürülən nümunələrdə (S1 stansiyası) qeydə alınıb. 
Toksiki metallardan Zn, Pb və Cd-un miqdarı müvafiq olaraq YVH-dən 
70, 19 və 44 dəfə artıq olmuşdur [28,57]. Bundan əlavə, xloridlərin miq-
darı YVH-dən 4-30 dəfə artıqdır. S2 və S3 stansiyalarından götürülmüş 
nümunələrdə ammoniumun yüksək miqdarı qeydə alınmışdır. Bütün nü-
munələrdə asılı hissəciklərin miqdarı xeyli çoxdur. pH-ın qiymətinin 
8,7-9,3 arasında olması göldəki şəraitin su sistemlərində yaşayan bəzi 
canlı orqanizmlərin reproduktivliyi baxımından əlverişsiz olduğunu gös-
tərir. 
Göllərin bioloji sistemlərinə antropogen təsirin qiymətləndiril-
məsi üçün onların dib çöküntülərində neft, ağır metallar, sulfat (SO
4
) 
və nitratların (NO
3
) miqdarı təyin olunmuşdur. Cədvəl 10-da verilən
məlumatlar göstərir ki, göllərin dib çöküntülərində böyük miqdarda neft 
karbohidrogenləri və metallar toplanıb. Karbohidrogenlərin miqdarı qə-
bul olunmuş fon səviyyəsindən xeyli yüksəkdir. Əksər nümunələrdə 
ağır metalların, xüsusilə Cd, Cr, Cu və Zn-in, miqdarı onların respubli-
kada qəbul olunmuş yol verilən səviyyələrindən artıqdır. Böyükşor və 
Bülbülə göllərinin dib çöküntülərinin ağır metallarla çirklənməsinin 
göl ekosistemi üçün yaratdığı potensial riskin qiymətləndirilməsi məq-
sədilə ZF, İ
geo
. və E
i
hesablanmışdır [43, 44]. Hesablamalar qeyd olu-
nan göllərin dib çöküntülərində müəyyən metalların miqdarının YVH-
dən yüksək olduğunu göstərsə də, onların yaratdığı potensial risk çox 
da təhlükəli deyil.
Ümumilikdə, tədqiqatlarımızın nəticələri göllərdə zərərli tullantı-
larla çirklənmənin çox yüksək olduğunu, ekoloji tarazlığın pozulduğu-
nu göstərir.
Neft hasilatı zamanı neftlə birlikdə yer səthinə çıxan lay suları-
nın tərkibindəki radionuklidlər ətraf mühitin radioaktiv elementlərlə 
çirklənməsinə səbəb olur [6, 26]. Dördüncü fəslin radionuklidlərlə 
çirklənmənin tədqiqinə həsr olunmuş bölməsində dənizdə və quruda 
neftçıxarma zamanı alınan lay sularının, Abşeron göllərinin, Zığ-
Hövsan və BYZ ərazilərinin səth suları və dib çöküntülərinin radio-
nuklid tərkibinin öyrənilməsi üzrə aparılmış tədqiqatların nəticələri 
təqdim olunur. Radioaktiv elementlərin paylanması üzrə apardığımız 

---

30
tədqiqatlar dənizdə və quruda neftçıxarma zamanı alınan lay suların-
da U, Ra, Th və Sr-un yüksək miqdarının olduğunu təsdiq etmişdir 
(cədvəl 11) [33].