Samarqand davlat universiteti a. Babayarov, F. Meliyev, I. Ximmatov, M. Subharwall

2.2. Linux fayl tizimi 
Fayl-tizimi-axborot 
tashuvchisi 
yoki 
uning 
bo‗limidagi 
ma'lumotlarni saqlash va ularga kirishni tashkil qilish usuli. Klassik fayl 
tizimi ierarxik tuzilishga ega bo‗lib, unda fayl ungacha bo‗lgan to‗liq 
yo‗l bilan aniqlanadi. 
Foydalanuvchi nuqtai nazaridan, fayl tizimi - bu fayllar joylashgan 
"bo‗shliq", fayl tizimining mavjudligi nafaqat "fayl nima deb 
nomlangan", balki "qaerda joylashganligini" aniqlash imkonini beradi. 
Fayl tizimining turini va parametrlarini har safar ahamiyatsiz narsa 
qilish kerak bo‗lganda tanlash kerak. Masalan, siz tez -tez uchraydigan 

---

44 
fayl operatsiyalarini tezlashtirishni xohlaysiz. Fayl tizimi darajasida 
bunga erishish mumkin har xil yo‗llar: Indekslash tezkor qidiruvlarni 
ta'minlaydi va bo‗sh bloklarni oldindan bron qilish tez-tez o‗zgarib 
turadigan fayllarni qayta yozishni osonlashtiradi. Ma'lumotni oldindan 
optimallashtirish tasodifiy kirish xotirasi kerakli kiritish -chiqarish 
operatsiyalari sonini kamaytiradi. 
Fayl tizimlari ma'lumotlarning qanday saqlanishini aniqlaydi. Ular 
foydalanuvchi qanday cheklovlarga duch kelishini, o‗qish va yozish 
qanchalik tez bo‗lishini va disk qancha vaqt uzilishlarsiz ishlashini 
aniqlaydi. Bu, ayniqsa, byudjetli SSD disklar va ularning akalari - flesh -
disklarga to‗g‗ri keladi. Bu xususiyatlarni bilib, siz har qanday tizimdan 
maksimal darajada foydalanishingiz va uni aniq vazifalar uchun 
ishlatishni optimallashtirishingiz mumkin. 
Fayl tizimi o‗zida bir qancha ma'lumotlar strukturasi namoyish 
etgan xolda, disk bo‗lagida bo‗ladi hamda o‗zida fayllar katalogini 
saqlab turadi. Fayl tizimlar asosiy foydalanuvchi ma‘lumotlarini, shu 
bilan birga uning ishlashi uchun zaruriy ma'lumotlarni saqlaydi. 
Linux fayl tizimida, Windows foydalanuvchilariga tanish bo‗lgan C, 
D disklari va boshqalar yo‗q, Linux fayl tizimi daraxt tuzilishiga ega va 
"/" belgisi bilan ko‗rsatilgan ildiz katalogiga asoslangan. 
Linux har xil turdagi fayl tizimlari bilan ishlashi mumkin, ular 
qo‗llab -quvvatlanadigan xususiyatlari, har xil holatlarda ishlashi, 
ishonchliligi va boshqa xususiyatlari bilan farq qiladi.
Linux va 
Unixdagi fayl tizimlari ierarxik, daraxt tuzilmasi printsipialida tashkil 
etilgan.
Linuxdagi 
fayl 
tizimi 
ierarxik: 
fayllar 
kataloglarga 
joylashtirilgan (Windows papkasida bo‗lgani kabi), bu kataloglarni 
boshqa kataloglarga joylashtirish mumkin. Biroq, disk nomlari yo‗q va 
"/" bilan belgilangan faqat bitta ildiz katalog mavjud. Boshqa barcha 
kataloglar shu asosiy katalogda joylashgan bo‗ladi. 

---

45 
28-rasm.Windows(chapda) va Linux(o‗ngda)da kataloglar joylashuvi. 
Linux operastion tizimi quyidagi fayl tizimlari bilan ishlatilishi 
mumkin. 
Ext
– Linuks operastion tizimning birinchi fayl tizimi xisoblanadi, 
dastlabki linux versiyalarida qo‗llanilgan. Jurnallar bilan ishlay olmaydi, 
mana shu uning kamchiligi hisoblanadi. 
Ext2
– 1993 yilda yaratilgan eski fayl tizimlaridan biri hisoblanadi. 
Ko‗p yillar davomida bu fayl tizimi barcha distributivlarda asosiy fayl 
tizimi sifatida qo‗llanilgan. Ext2 fayl tizimini ishlashi kesh xotira bilan 
bog‗liq. Barcha disklarda bo‗layotgan jarayonlarni kesh xotiraga tashlab, 
so‗ng diskga tashlanadi. Shu sababli bu fayl tizimining tezligi juda 
baland, lekin ish jarayonida tok manbai biror sababga ko‗ra o‗chib qolsa, 
kesh xotiradagi barcha ma‘lumotlarni yo‗qotib qo‗yish mumkin. Chunki 
qattiq diskga yozilmagan ma‘lumotlar kesh xotiradan o‗chib ketadi. Shu 
sababli bunday fayl tizimi bilan ishlayotganda uzluksiz tok manbaidan 
foydalanish zarur. Hozirgi kunda bu fayl tizimi o‗zining muhimligini 
yo‗qotgan.