FTAI
Jild: 03 | Nashr: 05 | мај 2022
“BILIG – ILMIY FAOLIYAT” nashri http://bilig.academiascience.org
166
O`quvchilarda lingvistik kompetensiyalarni shakllantirish uchun katta imkoniyatlar ona
tilining grammatikasini o„qitishni o„z ichiga oladi, bu o„quvchilarning
umumiy bilim
olishiga yordam beradi, ularni asosiy qoidalar bilan tanishtiradi, o`quvchilarning mantiqiy
tafakkurini rivojlantirishga yordam beradi.
Ta‟lim faoliyatini tashkil qilish va amalga oshirish
jarayoni bilimni uzatish, uni qabul
qilish, anglash, esda saqlash, va amalda qo`llay olishni nazarda tutadi [3]. Bugungi kunda
ta`limning barcha bosqichlarida yangi pedagogik
texnologiyalarni joriy etish, ulardan
samarali va oqilona foydalanish va yuqori samaradorlikka erishishga alohida ahamiyat
berilmoqda. Pedagogik texnologiyalarni qo`llab dars o`tish o`quvchilarda ilmiy- nazariy
bilimlarni
mustaqil egallash, bilim, ko`nikma va malakalarini shakllantirish va shu asosida
o`quvchilarning ilmiy dunyoqarashlarini tarkib toptirish hamda faolligini oshirish, ijodiy
qobiliyatlarini aniqlash va ro`yobga chiqarish, o`qituvhi - o`quvchi
hamkorligini
shakllantirish va kafolatlangan yakuniy natijaga erishishishni ta`minlaydi, o„quvchini o„quv
jarayonining faol qatnashchisiga aylantiradi.
Ona tilini o„rganish jarayonida oldingi o„tilganlarga tayanib, yangi tushunchalarni
o`rganish, guruhlarga ajratish, qiyoslash, umumlashtirish orqali o„zi mustaqil ta‟rif
chiqarishga o„rgangan o„quvchi bir-biriga o„xshash va farqli
hodisalar ustida ishlaydi,
o„qituvchi yordamida xulosa va hukm chiqaradi. Mashg`ulotlarda mustaqil ishlarni tashkil
etish, qo`yilgan muammo, savol, topshiriqlar mohiyatidan kelib chiqib, o`quv jarayonini
boshqarish yosh avlodda mustaqillik va faollikni tarbiyalaydi [4].
So„zlar atash ma‟nosi bilan birga ma‟lum grammatik ma‟no va uni ifodalovchi shaklga ham
ega bo`ladi. Masalan,
olmalarni
so`zi “mevali daraxt”, “olma daraxti mevasi” ma‟nolari
bilan birga “ko„plik”, “kelishik” ma‟nolari va bu ma‟nolarni ifodalovchi ko„plik
shakli
(-
lar
) hamda kelishik shakli (-
ni
) ga ham ega. “Mevali daraxt”, va “olma daraxti mevasi”
ma‟nolari bu so`zning atash ma‟nosi, qolgan ma‟nolar esa grammatik ma‟no sanaladi [5].
Har qanday grammatik ma‟no ma‟lum grammatik shakl orqali ifodalanadi.
So„zlarning grammatik ma‟nolari va ularni ifodalovchi grammatik shakllarni o„rganuvchi
tilshunoslik bo`limi morfologiya sanaladi. Morfologiya yunoncha
morphe –
“shakl”,
logos
–
“so„z”, “ta‟limot” so„zlaridan olingan bo„ib, so„z shakllari haqidagi ta‟limot degan ma‟noni
bildiradi. Mоrfоlоgiyada so„zlarning o„zgarishi va shu o„zgarish bilan bоg„liq bo„lgan
ma`nоlar, so„zlarning tuzilishi, so„z yasash qоidalari o„rganiladi[6]. Mоrfоlоgiyani
o`rganish o`quvchining mustaqil va ijоdiy tafakkur dоirasini kengaytiradi, yangi so`z ҳоsil
qilish, ularni o`zarо qiѐslash va tanlash, tanlab оlingan so`zdan nutqda o`rinli
fоydalanish
ko`nikmalarini rivоjlantiradi.
Ona tili darslarida yosh o'quvchilarning morfologik kompetentsiyasini shakllantirish-bu o'z
maqsadiga ega bo'lgan maxsus morfologik mashqlar yordamida morfologiya bo'yicha bilim
va ko'nikmalarni rivojlantirishning ongli jarayoni: o'quvchilarning ona tilining morfologik
tuzilishi to'g'risida xabardorligi.
Boshlang'ich sinflarda morfologiyani o'qitish metodikasi
Morfologiyaning vazifalariga grammatikaning asosiy tushunchalarini (grammatik shakl,
grammatik kategoriya, grammatik ma'no) o'rganish, so'zlarni nutq qismlari bo'yicha va nutq
qismlari ichida - semantik-grammatik toifalar bo'yicha taqsimlash, grammatik toifalarni
ko'rib chiqish va nutqning alohida qismlarini shakllantirish kiradi.
kontekstda grammatik
shakllardan foydalanishning asosiy holatlari sifatida.