O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti sug’urta nazariyasi va amaliyoti

Riskka ta’sir etish imkoniyati
 
bo‘yicha: 

ekzogen (tashqi) risklar, 
ularga ta’sir etish
 
qaror qabul qiluvchi shaxs 
ta’siri ostiga tushmaydi va risklarni amalga oshishi natijasida yuzaga keluvchi 
zararlarni, oqibatlarini kamayishi bilan cheklanadi; 

endogen (ichki) risklar,
qaror qabul qiluvchi shaxs ta’sir doirasida 
bo‘ladi, qaysiki ular uchun risklarni yuzaga kelish ehtimolligi kamayadi va ayrim 
hollarda butunlay bo‘lmaydi. 
Iqtisodiy muhitlar uchun xos bo‘lgan risklarning tasnifiy tizimi o‘z tarkibiga 
guruhlar, toyifalar, turlar, kichik turlar va xillarni oladi. Ularning chizmali 
ko‘rinishi 1-rasmda aks ettirilgan. 
Ehtimolli natijasi (riskli hodisa) 
bo‘yicha risklar quyidagilarga bo‘linadi: 
Haqiqiy risklar 
– salbiy yoki nolli natijani olish ehtimolligi: tabiiy, 
ekologik, siyosiy, transport va tijorat risklarining bir qismi (mulkiy, ishlab 
chiqarish, savdo). 
Spekulyativ risklar 
– ham ijobiy, ham salbiy natijani olish ehtimolligi: 
moliyaviy risklar. 
Risklarni yuzaga kelishining asosiy sabablaridan
 
kelib chiqib, ular 
quyidagilarga bo‘linadi: 

tabiiy;

ekologik; 

siyosiy; 

transport; 

tijorat.

---

56 
Tarkibiy belgisi 
bo‘yicha tijorat risklari quyidagilarga bo‘linadi: 
> 
mulkiy, mulklarni o‘g‘irlik, sovuqqonlik, texnik va texnologik tizimlarda 
ortiqcha quvvat va b. sababli yo‘qotish ehtimolligi;
 
> 
ishlab chiqarish, turli sabablar bilan ishlab chiqarishdagi to‘xtalishlar 
natijasida zarar ko‘rish ehtimolligi;
 
> 
savdo, to‘lovlarning kechikishi, tovarlarni transportirovka qilish 
jarayonida to‘lovlarni rad qilish, tovarlarni yetkazib bermaslik va b. sababli zarar 
ko‘rish ehtimolligi.