Q davranov, B. Aliqulov nanobiotexnologiya

liposomalarni va plazmalemmalarni 
devorlarini struk- 
turaviy o ‘xshashligiga e’tibor berib, ulami o‘zaro ta’sirlarini maxsus 
tajribalarda o‘rganishni o‘zlariga vazifa qilib qo‘ydilar. Natijada 
liposomalar, 
nafaqat hayvonlar uchun toksik xususiyatga ega
134

---

emasliklarini, balki ular hujayra membranalari bilan qo‘shilish 
xususiyatiga ega ekanligini namoyish qilganlar (79-rasm).
Liposomadan amaliyotda foydalanish uchun qiziqarli jarayon 
quyidagi tadqiqotlarda kuzatilgan: Liposomani hujayra membranasi 
bilan qo'shilish jarayonida, liposomani ichidagi moddalar, hujayrani 
sitoplazmasiga o‘tganligi kuzatilgan. Demak, liposoma nishon-hujayrani 
ichiga dorivor moddalar yoki uni ichiga joylashtirilgan genni yetkazish 
xususiyatiga ega ekan.
79-rasm. Liposoma (uning bir qismi yarim shar ко "rinishida, rasmni «а»
qismida aks ettirilgan) hujayra membranasi bilan (rasmni «Ь» qismida
yalpoq struktura) qo ‘shilish jarayonida.
Liposomani bu xususiyati, bugungi kunda tibbiyot va gen-inje- 
neriyasi amaliyotidan o‘rin olgan. Ammo olimlarni lipid molekulalarini, 
suvli muhitda namoyon qiladigan xususiyatlariga qaytamiz. Ma’lum 
sharoitda, lipidlar, Hposomalardan tashqari, yana boshqa tipdagi lipidli 
nanostrukturalar - nanosomalar (mitsellalar) shakllantirish xususiyatiga 
ham ega.
Olimlar o‘zlarining keyingi tadqiqotlarida, lipidli membranalar 
boshqa hujayra nanostrukturalari - mikrotrubkalardan farqli oMaroq 
musbat zaryadlanganligini aniqladilar. Mikrotrubkalar - diametri 24-25 
nm ga teng bo‘Igan, ichki bo'sh silindrlardir. Ular globulyar oqsil -
tubulindan shakilangan bo‘lib manfiy zaryadlangan.
Lipidli membranalar va mikrotrubkalar o‘zaro munosabatga
kirganlarida o‘zlarini qanday tutadi? 
Bu savolga javob berish uchun, 
olimlar qator tajribalar o'tkazgan. Tajribalardan birida, ma’lum
135

---

sharoitlarda o‘z-o‘zidan yig‘ilish yo‘li bilan oqsil-lipidli nanotrubkalar 
shakllanganligi 
aniqlangan. 
Tubulin 
oqsilidan 
tayyorlangan 
mikrotrubkacha, nanotrubkani o‘zagini shakllantiradi (80-rasm) va u 
lipidli qo‘shqavat bilan qoplanadi. 0 ‘z navbatida bu konstruksiya 
sirtidan tubulin oqsilidan shakllangan halqalar yoki spirallar bilan 
qoplanadi. Lipidlar va oqsillami nisbiy miqdorini nazorat qilib, 
nanotrubkani holatini o ‘zgartirish mumkin: ochiq uchli yoki lipidli 
qalpoqchalar bilan yopilgan nanotmbkalar yaratish mumkin.