Q davranov, B. Aliqulov nanobiotexnologiya

5. Biologik membranalar asosida nanostrukturalar yaratish
Elementar biologik membranalami lipidli qo‘shqavatlarini noyob 
xossalari biotexnologiya, tibbiyot va sanoat ishlab chiqarishining har xil 
sohalarida faoliyat ko‘rsatayotgan olimlar va injener-konstruktorlaming 
diqqat-e’tiborini o‘ziga tortgan.
Tirik sistemalarni mana shu nanostrukturalaridan sun’iy
nanostrukturalar yaratishda foydalansa bo‘ladimi? 
Tadqiqotchilar 
qo‘shqavatdagi lipid molekulalarini orientatsiyasiga e’tibor berganlar. 
Qo'shqavatdagi lipid molekulalari shunday joylashganki, ularning
133

---

molekulaiarini nopolyar (gidrofob) dumlari lipid qavatni ichiga, ya’ni 
boshqa qavatni 
lipidlarini 
dumlariga qarab joylashgan. 
Lipid 
molekulaiarini polyar (gidrofil) boshchalari esa tashqariga qaragan.
Qo‘shqavatni (ikki qavatni) fragmentlari suvda o‘zlarini
qanday tutadi? 
Olimlar qo‘shqavat fragmentlarini suvga solib, kichik 
dumaloq pufakchalar hosil bo‘lganini kuzatganlar. Pufakchalami devori 
lipidlarni qo‘shqavatidan tashkil topgan bo‘lib, ularni polyar boshchalari 
bir tomondan suvli muhit bilan, ikkinchi tomondan esa, pufakchani ichki 
bo‘shlig‘i bilan chegaralashgan. Devori lipidlardan tuzilgan bunday 
dumaloq pufakchalar 
liposomalar 
(grekcha-yog‘li jism) deb nomlangan. 
Mitsellalar - lipidlardan tashkil topgan mayda sharikchalar bo‘lib, ular 
liposomalardan strukturalarini o‘ziga xosligi bilan farqlanadi: 1 - ular 
ichki bo‘shliqqa ega emaslar (suvli idishchasi yo‘q); 2 - tashqi suvli 
muhitdan, nanosomalar (mitsellalar) bir qavatli lipidli devor bilan 
ajratilgan (78-rasm).
Suvli muhit
78-rasm. Suvli muhitda lipidli qo ‘shqavatdan liposomani (yuqorida va chap
tomondagi rasm) va mitsellani shakllanishi.
Liposomalarni shakllanish sharoitlarini o‘zgartirib, olimlar uni 
ichiga dorivor moddalar, DNK bo‘lakchalari va boshqa moddalar 
kiritish yoMlarini topganlar.
Olimlar