Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
37 Sultan Məhəmməd Fateh yazır: ―Ondan sonra Bayburt hasarına yürüdük. Allah- taalanın inayəti ilə onu da aldıq. Bütün qəsəbələrini və hasarını yıxdıq. Fəqət müsəlmanların qadınlarını və cocuqlarını incitmədik. İndi tanrı inayətiylə qışlamaq üçün İstanbula gəlməkdəyik. Tarix səkkiz yüz yetmiş səkkiz ilin ili, rəbiül-axir ayının beşində, Qarahisarda ikən yazıldı‖. 96 ―Yarlıq‖da Məhəmməd Fatehlə Uzun Həsən arasında müharibənin səbəbi kimi Ağqoyunluların Toqat şəhərinə hücum edib oranı ələ keçirmələri göstərilir. Bu əməliyyat Osmanlı qoşununun hücumu üçün bəlkə də bir bəhanə olmuşdur. Səbəb daha dərindədir. Anadolunun böyük bir hissəsini öz hakimiyyəti altında birləşdirməyə nail olan Osmanlılar qarşılarındakı Bizans imperiyasının son mühüm nöqtəsi olan İstanbulu fəth etdikdən sonra Anadolunun başqa yerlərini də yavaş- yavaş ələ keçirməyə başlamışdılar. O dövrdə Ağqoyunlu dövlətində baş verən hadisələr Osmanlıların bu hərbi siyasətinə maneçilik törətməyə başladı. Uzun Həsən Qaraqoyunluları məğlub etdikdən sonra, yerli müstəqil bəylikləri öz ətrafına birləşdirməyə çalışır, bir sıra Anadolu bəylərini Osmanlı dövlətinə qarşı çıxmaq üçün rəğbətləndirirdi. Sultan Məhəmməd Fateh elə buna görə də ona rəqib olan Ağqoyunlu dövlətini aradan götürmək, heç olmasa onu Anadolu məsələlərinə qarışmamağa məcbur etmək istəyirdi. 97 Məlum olduğu kimi, Otluqbeli döyüşü Ağqoyunluların məğlubiyyəti ilə nəticələndi. Həmin məğlubiyyətin əsas səbəblərindən biri prof. Yaqub Mahmudov tərəfindən göstərilmişdir. Belə ki, Uzun Həsənin öz Qərb müttəfiqləri ilə bağladığı müqaviləyə əməl olunmaması və onların ―Ağqoyunlu ordusuna hərbi mütəxəssislər və odlu silahlar göndərməkdə tələsməmələri‖ Otluqbeli məğlubiyyətinin səbəblərindən biri və başlıcasıdır. İkiüzlü siyasət yeridən Venesiya respublikası Ağqoyunluların hərbi uğurlarından istifadə etməklə Osmanlı Türkiyəsini boğmağa ümid etdi. Nəticədə, Ağqoyunluların son vaxtlarda əldə etdikləri bütün yerlər yenidən Osmanlıların nüfuzu altına düşdü. 98 Qələbə əldə edilən kimi Sultan Məhəmməd ətraf yerlərə, qəbul olunmuş qayda üzrə, fəthnamələr göndərərək bu xəbəri tezliklə hər yana car etdi. Onun öz oğlu Sultan Cəmə göndərdiyi məktubda həmin döyüşün başlanmasında səbəb kimi Uzun Həsənin ―müsəlmanların mal və mənalını, ətfal və əyalını qarət‖ etməsi və onun dəf edilməsinin ―darül-islamdan şərən və əqlən vacib olduğu‖ göstərilir. * Sultan Məhəmməd sonradan Xorasan şahı Sultan Hüseyn Baykaraya da bu fəth münasibətilə məktub yollamış, orada ―onun (Uzun Həsənin - Ş.F.) bütün ölkəsini * Uzun Həsənin qətl və qarəti haqqında, şübhəsiz ki, mülahizələr müxtəlifdir. Osmanlı müəllifərindən fərqli olaraq İran müəllifləri, əksinə, qətl və qarət işində Osmanlı sultanını töhmətləndirirlər. Məs: Fəzlullah ibn Ruzbehan Xuncinin məlumatına görə Uzun Həsən sərhədləri və yolları mühafizə edir və hətta 400 zaviyə, rabat və xanəgah tikdirmişdir. (Bax: Fəzlullah Xunci. Göstərilən əsər, səh. 41). 38 ələ keçirə bilərdim, amma o, bir əziz danışmədi sülh üçün yanıma göndərdi‖ yazaraq Ağqoyunlu hökmdarının qüsurunu əfv etdiyini bildirir. 99 Bu xüsusda d-r Səlahəddin Tansel də məlumat vermişdir: ―Şərqdə getdikcə böyüyən və Osmanlı dövlətini təhdid edən Ağqoyunlulara qarşı Fateh həqiqətən bir qədər çəkingən hərəkət etdi. Bu məsələdə, heç şübhəsiz ki, Uzun Həsənin böyük hərbi qüvvəsinin mövcudluğu amil olmuşdur. Ehtimal ki, Fateh Uzun Həsənlə qarşılaşmaqda, Teymur-Bayazid faciəsini göz önünə gətirərək, tərəddüd edirdi. Bəlkə də, iki müsəlman hökmdarın vuruşması padşaha xoş deyildi. Buna Otluqbeli savaşının baş verməsi ən gözəl misaldır. Məğlub olan Uzun Həsənin təqib olunması məsələsi ortaya çıxan vaxt divanda bu təklif lüzumsuz yerə rədd edilir. Halbuki məğlub olan bir ordunu təqib edərək tamamilə yox etmək hərbin dəyişməz qaydalarındandır. Bu qaydanın elə o zaman da mövcud olmasına görə həmin təqib zəruri idi. Lakin belə olmadı, çünki padşaha (Fatehə - Ş.F.) görə, müsəlman bir hökmdarı taxtından uzaqlaşdırmaq düzgün əməl sayılmamışdır. Sonralar iki hökmdar arasında elçi get-gəli də olmuşdur‖. 100 Amma Sultan Məhəmməd Fatehin Sultan Hüseyn Baykaraya yazdığı məktubdan məlum olur ki, Uzun Həsən Otluqbeli məğlubiyyətindən sonra yenə də Osmanlı sultanına qarşı xoşagəlməz hərəkətlər etmişdir, onun başqa əmir və qoşun başçılarına Osmanlı sultanı əleyhinə yazdıqı məktublar ələ keçirilmişdi. Buna görə də Sultan Məhəmməd Sultan Hüseyn, Baykaradan xahiş edib yazırdı: ―İndi onun (Uzun Həsənin – Ş.F.) dəfi və məni vacibdir. İndi siz də namusa riayət edib, ondan intiqam almaq üçün hücum edin. Biz də bu tərəfdən bütün əsgərimizlə hücuma keçəcəyik‖. 101 Otluqbeli döyüşündə Uzun Həsənin qoşununda vuruşub, əsir düşən üç Teymuri şahzadəsinin xilası üçün edilən bir cəhd olduqca maraqlıdır. Çünki bu məsələ ilə əlaqədar məktubları nəzərdən keçirdikdə bir sıra maraqlı məsələlər üzə çıxır. Belə ki, Miranşahın artıq qocalmış gəlini Ruqiyyə xatun üç şahzadənin əsirlikdən azad edilməsi barədə Osmanlı vəziri Gədük Əhməd paşaya ərizə göndərərək bu xüsusda ondan kömək istəmişdir. Ərizə dərhal vəzir vasitəsilə hümayun dərgaha (saraya - Ş.F.) çatdırılmış və Sultan Məhəmməd Ağqoyunlu şahzadələrinin əsirlikdən azad edilməsi müqabilində böyük məbləğdə qan bahası (xunbəha) tələb etmişdir. 102 Həmin xunbəhanın məbləği sənəddə belə göstərilir: Şahzadələrin hər birinin xilası üçün 20 dəfə 100 min Təbriz ağçası, hər üçünün azad edilməsi üçünsə, müvafiq olaraq, 60 dəfə 100 min Təbriz ağçası. Məktubda bildirilir ki, Ruqiyyə xatun gərək tezliklə həmin məbləği ―xəzaneyi-amirəyə göndərsin‖. 103 Göstərmək lazımdır ki, Ruqiyyə xatun elə öz ilk məktubu ilə birlikdə sultana çoxlu peşkəş və töhfə yollamışdı. Sultan ona yazırdı: ―Sizin peşkəş və töhfə adı ilə göndərdiyiniz şeylər hesablandı, 450 min ağçaye-Təbrizi oldu. Buna görə də, sizin bir oğlunuz Əmirzadə Zeynal Mirzəni azad etdik ki, tez gedib həmin məbləğin qalan hissəsini, yəni 55 dəfə 100 min ağçaye-Təbrizini xəzaneyi- Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|