43
məktubuna cavab yazıldı. Təbiidir ki, cavab məktubu azyaşlı hökmdar tərəfindən
deyil, onun nənəsi tərəfindən Rum diyarına göndərilmişdir. Məhəbbət tələb edir ki,
hər iki ölkə arasında yazışma və elçi get-gəli davam etsin. Hər iki məmləkətin fağır
və zəif adamları rahatlıq və arxayınlıq beşiyində yatsınlar, adamlar birgə olub,
əkinçilik və quruculuğa (―emarət‖) başlasınlar. ―Dövranın pərişanlığı və
pərişanlığın dövranı bizim yerlərin sakinlərindən uzaq olsun. Bizimlə o sultan (II
Sultan Bayazid – Ş.F.) arasında olan məhəbbət hələ qədimdən mövcud olmuş və
indi də davam edir‖.
*
Sultan Bayazid həmin məktubu cavabsız qoymamış, Ağqoyunlu xanımına
cavab yazmış, Ağqoyunlu dövlətinə onun tərəfindən gələcəkdə də diqqətin
çoxalacağını və arada olan rabitənin əbədi, möhkəm və qırılmaz olacağını
bildirmişdi.
132
Qeyd etmək lazımdır ki, Ağqoyunlu dövlətində doğrudan da Uzun Həsənin
vəfatından sonra başlanan saray çəkilmələri Sultan Yaqubun ölümündən sonra da
davam etmişdir. Hakimiyyətin qanuni varisi, şübhəsiz ki, Sultan Yaqubun oğlu
Baysunqur idi. Lakin onun yaşının azlığından istifadə edən yaxın qohumları
Ağqoyunlu taxtına sahiblənməyi arzu edir və bu niyyət uğrunda canlarından belə
keçməyə hazır idilər. Baysunqurun ən güclü rəqibi yuxarıda göstərildiyi kimi Uzun
Həsənin nəvəsi Rüstəm bəy (Maqsud bəyin oğlu) idi. Qeyd etmək lazımdır ki,
Rüstəm və Baysunqur arasında iki dəfə qanlı döyüş baş vermişdir. Birinci döyüş
Kür çayı sahilində, ikinci isə Təbrizin lap yaxınlığında (Əhər və Meşkində)
olmuşdur. Ikinci döyüş ərəfəsində Baysunqur II Sultan Bayazidə məktub yazaraq
ondan ―hərbi kömək‖ istəmişdisə də, buna nail ola bilməmişdi.
133
Nəticədə, 1490-
1492-ci illərdə Ağqoyunlu padşahı olmuş Baysunqur devrilmiş, hakimiyyət beşinci
Ağqoyunlu hökmdarı Rüstəmin (hakimiyyət illəri 14925-1497) əlinə keçmişdi.
134
Doğrudur, Baysunqur az sonra qayınatası Şirvanşah Fərrux Yasarın köməyi ilə ona
hücum etmişdisə də, məğlub edilmiş və həmin ilin iyun ayının 5-də
öldürülmüşdür.
135
Yeni Ağqoyunlu hökmdarı Rüstəmin hakimiyyəti dövründə Ağqoyunlu –
Osmanlı münasibətləri nisbətən yaxşı olmuş, hökmdarlar arasında yazışma davam
etmişdir. Sultan Bayazid nədənsə Rüstəmə o qədər də etimad göstərməmiş, onu bir
qədər özündən asılı vəziyyətə salmaq istəmişdi. Belə ki, məktubların birində
Ağqoyunlu sarayına elçi sifəti ilə göndərilən Nurəddin Sənanla birlikdə Rüstəmin
―yaxın adamlarından birinin‖ də təcili padşah öz cavab məktubunda Rum
sultanının naməsini alaraq şərəfləndiyini bildirmiş, Nurəddin Sənanla Müşərrəfi
*
Qeyd: həmin Ağqoyunlu xanımı Firidun bəy tərəfindəm səhvi Baysunqurun anası kimi göstərilmişdir.
Lakin məktubun məzmunu sübut edir ki, Baysunqurun deyil, Yaqubun anası olmuşdur. Çünki iki
cümlədə Baysunqurun ―yadigare-fərzəndə-kamkar‖ (―kama yetən oğlumun yadigarı‖) olduğu açıqca
qeyd olunmuşdur. Bax: Münşəati-səlatin, səh. 328, 329.
44
Rum sarayına yollandığını bildirmiş, ―üsbəbusi‖dən sonra həmin Ağqoyunlu
elçisini geri qaytarmağı sultandan rica etmişdi.
137
Rüstəm şah hərbçi qüvvələri öz tərəfinə çəkmək məqsədi ilə əmirlərə
səxavətlə soyurqal paylayırdısa da, bu niyyəti baş tutmadı. Ağqoyunluların bir neçə
nüfuzlu əmiri ondan narazı olduğu üçün II Bazazidə məktub yazaraq, ondan
istanbulda yaşayan Uzun Həsənin nəvəsi əhməd bəyin təcili olaraq Təbriz taxtını
tutmaq üçün Azərbaycana göndərilməsini xahiş etmişdi. Qonşu ölkənin siyasi
işlərinə nüfuz etmək istəyən Osmanlı hökmdarı tezcə Əhməd bəyə və əmir Həsənli
Tərxana qoşun verib, onları Təbriz istiqamətində yola saldı. Qoşun Azərbaycana
yaxınlaşan kimi, Rüstəmin adlı-sanlı əmirlərindən olan Hüseyn bəy Əlixani dərhal
Rüstəm bəydən dönərək, Əhməd bəyin adına xütbə oxutmuş, onun hakimiyyətini
qəbul etdiyini elan etmişdi. Qəribə budur ki, Təbrizə qələbə ilə girən əhməd bəyin
ilk işi əmirlərin nüfuzunu qırmaq məqsədilə Hüseyn bəy Əlixaninin qətlinə fərman
vermək olmuşdur.
138
Rüstəm şahın 5 illik hakimiyyəti zamanı Ağqoyunlu hərbi qüvvəsinin
olduqca zəiflədiyini bildirən Həsən bəy Rumlu
139
Uzun Həsənin oğlu Uğurlu
Məhəmməd və Rum sultanı Fateh Məhəmmədin qızı Kövhər sultandan doğulan
Əhməd bəyin (tarixdə Əhməd kimi məşhurdur – Ş.F.) h. 902 (m. 1497)-ci ildə
Türkiyədən Azərbaycana etdiyi yürüşün məhz həmin zəifliklə əlaqədar olduğunu
bildirir.
140
Firidun bəyin
―Münşəatı-səlatin‖-dəki bəzi məktublar həmin məsələni
öyrənmək baxımından olduqca faydalıdır. Həmin məktublar məlum olur ki,
Rüstəmdən narazı olan bir neçə nüfuzlu Ağqoyunlu bəyi Sultan Bayazidə məktub
yazaraq, Əhməd bəyin Azərbaycana göndərilməsini və hakimiyyəti ələ almasını
təkidlə xahiş etmişlər. ―Bu məmləkətin halı olduqca kədərli, rəiyyəti pərişandır.
Hər kafir istədiyi kimi hərəkət edir. Bütün bunlar hakimsizliyin nəticəsidir. İndi siz
alicənab şahzadə Əhməd bəyə kömək edib (onu) bu tərəfə yollayın. Əgər o şahzadə
gəlməsə, bu məmləkətin dincliyi olmayacaqdır. Diyarbəkir əmirləri və başqa
böyük-kiçik həmin şahzadəni istəyirdilər. Bu sözdə bir türk qədər də yalan yoxdur.
Əgər şahzadəyə kömək etsəniz, bu məmləkətlə sizin vilayətinizin birliyi hasil olar,
məhəbbət və ədalətdən başqa heç nə baş verməz‖. Ağqoyunlu əmirləri adından
məktubu yazan əmir Nurəli bəy sözünə davam edib, xəbər verir: ―bu bəndeyi-
dərgah həmin şahzadə üçün (Əhmən bəy –Ş.F.) xəzaneyi-amirədə səksən min
tümən pul və üç yüz min ədəd qızıl xəncər, kəmər və başqa mallar
hazırlamışdılar‖.
141
Bu məktubun ardınca Ağqoyunlu bəyləri Əhməd bəyin özünə də həmin
məzmunda məktub yollayıb, ―böyük fürsət‖ yarandığını bildirirlər: ―Bu sədaqətdən
bəndə sizin tərəfdarlarınızdandır ki, o həzrətdən (Əhməddən – Ş.F.) başqa heç bir
pənahı yoxdur. Tezliklə bu tərəfə gəlməyinizi xahiş edirik, çünki intizar gözümüz
yoldadır. Həmiçinin böyük fürsət ələ düşmüşdür ki, çünki Diyarbəkirin əmirləri və
başqaları – hamısı belələeinə itaət kəməri bağlayaraq birləşmişlər və o həzrətin
Dostları ilə paylaş: |