4
doğurur. Belə ki. CusFeS.* birləşməsindəki Fe atomunu NTE
atomlarının biri ilə əvəz etdikdə A[5BIHCV14 tip silsilə
birləşmələr almaq olur, burada A - Си; В - NTE (Gd-dan Li-
ə qədər), C-S, Se, Те və bunlar da yarımkeçirici xassələrinə
malik olurlar.
CuGdTe
2
, Cu
3
GdTe
3
, Cıi5GdTe4, birləşmələrini sintez
etmək üçün stexiometrik tərkibə uyğun olaraq elementlərin
miqdarları hesablanmışdır (1,3). Sonra hər üç element Cu,
Gd, Те stexiometrik tərkibə uyğun çəkilib, təmizlənmiş və 10
3mm.c.st-a
qədər
havasızlaşdırılmış
kvars
ampulalara
doldurulub, ağzı qapanmışdır. Sintez prosesi birzonalı peçdə
800-1100°C temperatur iııtervalında aparılmışdır. Nümunələr
1100°C-də
üç saat
müddətində saxlanıldıqdan sonra
temperatur 800°C-ə endirilmiş və həmin temperaturda 150
saat termik emal edilmişdir. Sintez olunmuş nümunələr
məsaməli kütlə şəklində alınmışdır. Fiziki xassələri tədqiq
etmək məqsədi ilə alınmış birləşmələr 200 atırı, təzyiqə qədər
preslənmiş və parallelepiped şəklinə salınmışdır. Presləıımiş
nümunələr homogenləşdirilmək
məqsədi ilə yenidən 600-
800°C-də üç gün müddətində saxlanılmışdır. Bircinsləş-
dirilmiş nümunələr üzərində fiziki xassələr öyrənilmişdir.
Elektrik keçiriciliyinin və termo e.h.q.-nin temperaturdan
asılılığının
ölçülməsi
tədqiq
olunmuş
hər
üç
mis
tellurolantanatların p-tip yarımkeçirici)ik xassəsinə malik
olduğunu göstərmişdir (4,6).
CuGdTe
2
, СизСМТез, CusGdTe.* birləşmələrinin 1-
6,5ev intervalmda kristallik qəfəsin «C» oxu boyunca (Cu),
ona perpendikulyar və 45° (C
45
0) olan istiqamətlərdə
əksolunma
spektrləri
öyrənilmiş,
nəticələr
şəkil
1-də
göstərilmişdir.
617
20
Şəkil 1.
I - CuGclTe2,
II - Cu3GdTe3,
III - Cu5GdTe4
birləşmələrinin əksolunma spektrləri
Əksolunma
əmsalından
(R)
və
düşən
şüanın
enerjisindən (E) asılı olaraq, kristallarda 1,2-1,45 eV
intervalında bütün istiqamətlərdə daha intensiv piklər
müşahidə olunur.
Bu piklər 0,2-1,8 eV intervalında
zonalararası keçidlərdə tədqiq olunan birləşmələr üçün
gözlənilən nəticələrlə üst-üstə düşür. Bu piklərdən başqa,
CuGdTe2 kristalında Си, Cı istiqamətində 1,9; 3,7; 4,6; 5,2;
6,2 eV, Cu3GdTe3 kristalında 1,95; 2,1 5,38 eV, Cu
5
GdTe4
kristalında 3,45; 3,85; 5,65 eV nöqtələrində uyğun olaraq
nisbətən zəif piklər müşahidə olunur. Bundan başqa dN/dE
funksiyalarının yerləşməsi e2 (E) və R (E) enerji spektrində
uyğun olur. Əksolunma əyrilərinin eksperimental nəticələri
E>Eg (Eg- qadağan olunmuş zona) oblastında dN/dE
funksiyasının
nəzəri
qiymətlərini
yerinə
qoymaqla
zonalararası məsafəni və zonaların təbiətini təyin etmək olur.
R (E) üzrə alınmış qiymətlərin anilizi göstərir ki, CuGdTe2,
Cu3GdTe3, Cu
5
GdTe4 birləşmələrində müşahidə olunmuş 1,2-
1,45 eV intervalmdakı piklər, istiqamətlərdən asılı olmayaraq
Brillyüen zonasında kritik nöqtələrin keçidi ilə əlaqədardır
(7,8). Başqa piklərin izahatı bu istiqamətdə yeni tədqiqatlar
aparılmasını tələb edir.
618
N ə t i c ə:
İşdə CuGdTe
2
, Cu
3
CdTe
3
, CusGdTe
4
birləşmələrinin
sintezi və kristallik qəfəsin «C» oxu boyunca (Cn), ona
perpendikulyar və 45°
(C450)
olan istiqamətlərdə əksolunma
spektrləri öyrənilmişdir. Zəif piklərlə yanaşı, 1,2-1,45 eV
intervalındakı qiymətlərdə daha intensiv piklər müşahidə
edilmişdir ki, bu, Brillyüen zonasının kritik nöqtələrinin
keçidləri ilə bağlıdır.
Ə d ə b i y y a t :
1. T.X.Qurbanov, P.H.Rüstəmov, O.M.Əliyev, L.T.Abdullayeva,
A.B.Eynullayev, İ.P.Əliyev. NTE-nin üçlü halkogenidlərinin
alınması və tədqiqi. SSRİ EA-nın xəbərləri. Неорганические
материалы, 1980, с. 16, №4, s.611-615.
2. Cəfərov M.А. Неорганические материалы, 1999, №5, s. 1307-
1312.
3. P.H.Rüstəmov, B.N.Mardaxaev. Az.SSR EA-mn məruzələri.
20,13(1964).
4. R.S.Həmidov, L.Q.Keyseruxskaya. Неорганические материалы,
1972. c.8,№ l,s.l00.
5. Y.M.Əliyev, R.S.Həmidov, H.H.Hüseynov, M.A.Əlicanov.
Неорганические материалы 1972. с.8, №2, s.370-371.
6. J.P.Maud, M.Guittard. Bull. See. Chim. France, 5, 2293 (1968).
7. V.V.Sobolev. Неорганические материалы, №1,55-60, 1966.
8. J.S.Phillips., Phys. Rev., 133, A 452, 1964.
M Ə M M Ə D H Ü S E Y N Ə L İ Y E V
AMEA Naxçıvan Bölməsi
T ə b ii E h tiy a tla r İ n s titu tu
HORİZONTAL BRİCMEN ÜSULU İLƏ ALINMIŞ
CuInS2
MONOKRİSTALININ
OPTİK XASSƏLƏRİ
A,B
iii
C
2
vi
seriyadan
olan yarımkeçirici birləşmələr
arasında CUI
11
S
2
(X-S,Se,Te) tipli materiallar fotovoltaik
tətbiq nöqteyi-nəzərdən elektrik və optik xassələrinin son
619
Dostları ilə paylaş: |