Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bu bir. İkincisi
- XX YÜZİL MƏDƏNİYYƏTİ MƏDƏNİYYƏTƏ QARŞI ÜSYAN MƏDƏNİYYƏTİDİR
- Onlara dəb paltarlarını geyindirmirdilər, onlardan dəb paltarlarını asırdılar.
- “ölüm teatrı”
116
zaman Günəş güzgülənir. Dünyanın ən böyük kuklası Günəşdir. Bununla belə kukla həmişə meyit bərabəridir. Günəş tanrıdır və kukladır: natarazdır və plastik deyil. O, daim marginal sərhəd zolağında yaşayır. Günəş 12 saat diri bədəndir, 12 saat ölüdür, qaranlığa gömülmüş meyitdir, cansızdır. Və bundan əlavə... Düşmən ordusu qənşərində kəl kimi tərpənməz əyləşmiş, emosiyaları “0” nöqtəsini göstərən yapon imperatoru kukladır, yoxsa meyit? Hərəkətlərini katalar içrə ideal mexanizm kimi sahmanlamış karate ustası kuklanı xatırlatmırmı? Və yaxud... mediativ pozada özünü unutmuş, sanki meyitləşmiş hindistanlı yogin (yoqa müdriki) məgər ruhsuz kukla ilə assosasiya yaratmır? Qısası, bu fəlsəfi eskizlərdə mən hansı mədəniyyətə sarı
getdimsə, orada
gördüm ki,
mədəniyyət ölümdən qaçmaq, ölümü aldatmaq, ölüm qorxusundan azad olub
əbədiyyət qazanmaq vasitəsinin, imkanının gerçəkləşdirilməsi cəhdidir. Ölümü o zaman aldatmaq olur ki, ölüm səni diri bilməsin, elə başa düşsün ki, sən meyitsən. Ona görə də mədəniyyət özünün hər bir təzahüründə həyatın maskasıdır və ya həyatın mumiyalanmış invariantıdır. Mumiya isə insana yox, meyitə yaraşır. MƏDƏNİYYƏT HƏYATIN VƏ TƏBİƏTİN MEYİDİDİR. Çünki bildiricilərlə doludur. Hər bir bildirici isə onu bildirir ki, cansızdır, ölüdür, oyuncaqdır, meyitlə bir sırada cərgələnir. Bu bir. İkincisi: mədəniyyət ölüm qorxularına refleksiyadır, bu
refleksiyaların obrazlar şəbəkısidir. Üçüncüsü: mədəniyyət ağrısızlıq vakuumudur, ağrıların virtuallaşması və neytral işarələrə “hopdurulması” imkanıdır, Z.Froydun sözü ilə desək, sublimativ ikiölçülü ekrandır. Məhz burada demək olar ki, mədəniyyət “mən” üçün komfortdur. Bədəndən ötrü isə mədəniyyət darıxdırıcı asılqandır. Bədən ən çox 117
geyimlərdən darıxır və bu darıxqanlıq zaman-zaman müəyyən dozalarla “mən”in xarakterinə, yaşamının ayrılmaz bir hissəsinə çevrilir. Yalnız insan darıxa bilir. Belə ki, onun bədəni mədəniyyətə əbədi əsirdir. Dördüncüsü: mədəniyyət əbədi rekviyemdir, itirilmiş təbiət
barəsində rekviyemdir, bədən üstündə
universal ağıdır,
bədənin yuğlanmasıdır. Beşincisi: mədəniyyət meyit üzlərindən çıxarılmış maskaların muzey- sərdabəsidir. Burada adət-ənənə, dəb, etiket də maska kimi götürülür. Adət-ənənə nə vaxtsa canlı bir əməlin ayinə, rituala keçmiş maskasından başqa bir şey deyil. Qəribə də səslənsə, amma fakt budur ki, mədəniyyət canlı nə varsa, hamısına qənimdir. Mədəniyyət canlıların fotoalbomudur, ensiklopedik bir xatirə albomudur ki, orada şəkillər (və ya kölgələr, xəyallar, “mumiyalar”) saxlanılır. Nədən ki, uzaq-uzaq əsrlərdən bəri mədəniyyət (bunu yaza- yaza içimdə sarsılıram) zəif, xacə, axta kişilərin, “bədənsiz” kişilərin, “problemli” kişilərin mədəniyyəti kimi formalaşıb, onların qorxusuna və iddiasına bəraət kimi formalaşıb... və bu faktdan biz heç yana qaça bilməyəcəyik. Çünki mədəniyyət həmin kişilərə qadınları “ovlamaq” şansı verirdi. Bu əsnada mən sonuncu etirazı qabaqlamaq istəyirəm: bəs XX yüzildə bədənin yenidən çılpaq görünməsi nə ilə izah ediləcək? Bunun cavabı üzdədir və aşkardır. XX əsr bədəni çılpaq yox, lüt göstərdi, onu həyasızcasına “zorlayıb” təhqir etdi.
çatdı ki, əbədyyətə də arxa çevirdi və özünü rüsvay etdi, ələ saldı. Əski yunan uyqarlığı kontekstində zühur edən tanrının ideal bədəni XX əsrdə maneken və xonsa bədəni kimi göründü. Podiumlarda skelet qadınlar gözəllik idealı kimi təbliğ olunmağa 118
başladı. Onlara dəb paltarlarını geyindirmirdilər, onlardan dəb paltarlarını asırdılar. XX yüzilin sonunda Amerika Birləşmiş Ştatlarının dünyalarca məşhur qara
dərili müğənnisi Maykl Cəksın
tineycerlərin idealına çevrildi və onun “Ay yerişi” adlanan səhnə mizanı az qala hər küçədə imitasiya obyekti oldu. Plastik əməliyyat nəticəsində irqini dəyişmiş, yəni ağ insana dönmüş estrada ulduzu, əslində, skelet qadın manekenlərdən heç nə ilə fərqlənmirdi. Məsələ bu ki, doğrudan da Maykl Cəksının üzü ölümün üzü idi, onun “Ay yerişi” mizanı da ölümün yerişini təsəvvürə gətirirdi. Məlum olduğu kimi Ay planetinin (peyki) özünün də ölüm səltənətilə birbaşa ilişkisi var. Müasir tineycer rəqsləri XX yüzilin sonundan XXI əsrin ilk onilliyinə kimi kütləvi
şəkildə kuklalaşmaq iddiasını ortaya qoymurmu? Azərbaycan rejissoru V.İbrahimoğlu “ölüm teatrı” konseptinin müəllifi polyak rejissoru Tadeuş Kantorun ardınca öz
teatrını “Yuğ” (qəbir, ölüm, yas) adlandırmadımı? Əsr, uyqarlıq, bəşər, yoxsa mədəniyyətmi yuğlanır, yahu? Mədəniyyət üçün qəbirmi, yasmı, əcəba? Əla! Beləliklə, dairə qapanır. Mədəniyyətləri ölüm
kabusu, Apokalipsis kabusu dolaşır. Çünki insan artıq başa düşüb ki, mədəniyyət təkcə onun xilası olmayıb, həm də onun məhvinə, Axirətə imza atıb. İnsan artıq başa düşüb ki, praktiki surətdə hər bir inkişaf antiinkişafdır. İnsan artıq başa düşüb ki, inkişaf
ideyasının özü
absurddur. “İnkişaf” mədəniyyətdən impuls alır. Bunu ayrı cür də demək mümkün:
mədəniyyət inkişafdır, inkişaf - mədəniyyət. Hər inkişafın içində isə mütləq bir ölüm “gəzir”. Təsadüfi deyil
ki, mədəniyyət antibədən mədəniyyətidir, bədənə (təbiətə) qarşı təcavüz mədəniyyətidir. Mədəniyyət yaranışından təbiəti korreksiya və ya redaktə etməyə çalışır. Amma heç nə alınmır. İnsanın hər yeni kəşf etdiyi Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|